Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

ΟὐΔ´ ἈΡΕΤῊ ΦΙΛΌΤΗΤΟΣ ἈΠΌΠΡΟΘΕΝ – antyczny Kościół wobec kryzysu rzymskiego małżeństwa

100%

Nowaszczuk J.

|

nr 2

111-128

PL

W pierwszych wiekach po Chrystusie instytucja małżeństwa i rodziny przeżywała w Imperium Romanum widoczny kryzys. Chrześcijaństwo, rozwijając się w strukturach pogańskiego państwa, nie mogło uniknąć konfrontacji w realiami życia. Pisma autorstwa Ojców Kościoła oraz orzeczenia synodów biskupich przekonują, że wspólnota wiary musiała reagować w swych szeregach na wiele wykroczeń, a nawet wynaturzeń pożycia małżeńskiego, opisywanych wspólnym mianem πορνεία badź fornicatio. Dokumenty przekonują do zmiany postępowania chrześcijan stosowano surowy, lecz jasno sprecyzowany, zestaw sankcji, pośród których najistotniejszą było pozbawienie uczestnictwa w życiu Kościoła i zakaz przyjmowania Eucharystii. Nawróceni grzesznicy mogli powrócić do wspólnoty po odbyciu wyznaczonej przez biskupa pokuty pełnionej w postaci exomologesis, a wraz z upływem czasy pojawiły się homilie, katechezy i traktaty pochodzące także od najwybitniejszych Ojców Kościoła, w których wyłożono ortodoksyjną doktrynę dotyczącą związku mężczyzny i kobiety. Uznano w nich małżeństwo nie tylko jako wartość, lecz także ukazano jako jedną z dróg uświęcenia i osiągnięcia doskonałości moralnej, alternatywną do życia w celibacie.

EN

In the first centuries after Christ, the institution of marriage and family experienced a visible crisis in the Roman Empire. Christianity, when developing within the structures of the pagan state, could not avoid confrontation with the realities of life. The scriptures from the works of the Fathers of the Church and the decisions of the Synods of Bishops argue that the community of faith also had to respond to a whole range of offences within it, and even aberrations of the marital life, being described collectively as πορνεία or fornicatio. The documents argue that a strict but clearly defined set of sanctions was used to correct the behaviour of Christians, among which the most important one was deprivation of the participation in the life of the Church and denial of the Eucharist. Converted sinners could return to the community after doing penance determined by the Bishop being fulfilled in the form of exomologesis. Over time, there were homilies, catecheses and treatises by the greatest Fathers of the Church where the orthodox doctrine concerning the union of a man and a women was expounded. They recognised not only its value but also showed it as one of the paths for sanctification and achieving moral perfection, an alternative to the life of celibacy.

2

Teksty modlitewne w kolekcji epigraficznej Szymona Starowolskiego

100%

Nowaszczuk J.

|

tom 26

139-152

PL

Jezuita Szymon Starowolski jest autorem zbioru epigraficznego pod tytułem „Monumenta Sarmatarum Viam Universae Carnis Ingressorum”. Opracowanie było wynikiem wielu podróży autora po terenach dawnej Rzeczypospolitej. Spisał on wszystkie znalezione przez siebie inskrypcje, odkryte zwłaszcza w kościołach. W większości są to epitafia. Niektóre z nich zawierają wezwania modlitewne. Wszystkie tego rodzaju opracowania wykazują duże zróżnicowanie. Postaciami mówiącymi są w nich zarówno sami pogrzebani, jak i żyjący. Modlitwa bywa kierowana do Osób Boskich, do Maryi, niekiedy do któregoś ze Świętych. Zasadniczą jej treść stanowi błaganie, zwłaszcza o zachowanie od sądu i kary oraz o szczęśliwą wieczność. Niektóre wiersze w całości są modlitwą, w innych stanowi ona jedynie część utworu, w innych jeszcze bywa glosą dorzuconą do inskrypcji. Zgromadzone teksty są niejednorodne, co widać zwłaszcza w zakresie formalnym. Ostatecznie, dzięki żmudnej pracy kolekcjonerskiej Starowolskiego można poznać obecnie zarówno postacie dawno już zmarłych bohaterów, jak i warsztat pisarski autorów przełomu renesansu i baroku, którzy tworzyli ku ich czci.

EN

Szymon Starowolski (1588-1656) is the author of a collection of epigraphs entitled “Monumenta Sarmatarum Viam Universae Carnis Ingressorum”. The publication is a result of many years of the author’s travel across the areas of the former Republic of Poland. It is a descriptive collection of all the inscriptions he found, especially in churches. The majority of the inscriptions are epitaphs. Prayers account for a smaller portion of the collection that one would have expected. Although eulogies can be found in every fourth Renaissance epitaph and more than one in every ten retains all the features of an apostrophe, the texts are usually written to an audience of the deceased or the bereaved. Yet the texts of prayers in the collection are greatly varied. They are told by both the buried ones and their living relatives who are praying for them. The prayers were directed to God the Father, the Christ or to Virgin Mary, and sometimes to one of the Saints. They are rarely an adoration of God. They are mainly propitiatory prayers. The prayers are calls for God to save us from trial and punishment on the one hand and calls for a happy eternal life on the other. Also, the prayers are introduced in many different ways. In some cases, the full text is a prayer. In other cases, the prayer is a separate but integral part of the text. In yet others, the prayer is a distinct element that complements the rest of the inscription. The most conspicuous feature of the prayers is the diversity of, particular, the formal aspect of the texts. Finally, Starowolski’s painstaking work on his collection nowadays allows us to discover not only heroes who have long been dead, but also the writing skills of those late Renaissance and early baroque authors who wrote prayers directed to the deceased.

3

Przyczynek do badań nad dziełem „Monumenta Sarmatarum” Szymona Starowolskiego

100%

Nowaszczuk J.

|

nr 3

217-233

PL

„Monumenta Sarmatarum” to pierwszy w Polsce zbiór inskrypcji nagrobnych, opracowany przez Szymona Starowolskiego i wydany w Krakowie w 1655 roku. Kolekcja zawsze ceniona była przez historyków jako materiał źródłowy. Była również poddawana analizom przez badaczy z dziedziny religioznawstwa i historii stosunków społecznych. Poświęcono jej natomiast tylko nieliczne opracowania z zakresu literaturoznawstwa. Wynikało to z dotychczasowej dezaprobaty dla twórczości, którą można określić jako użytkową oraz z faktu, że XIX-wieczni uczeni oceniali cały dorobek Starowolskiego wraz z kolekcją epigraficzną za mało staranny i pełen błędów. Badania, których owocem jest obecne omówienie, podjęte w niewielkim zakresie, przeczą jednak tym przekonaniom. Jak się okazuje, autor zadał sobie wiele trudu nie tylko gromadząc materiał, lecz również przygotowując go do publikacji. Szczególną troskę widać w zakresie języka, stosowania terminologii łacińskiej oraz w opracowaniu formy wizualnej druku. Analiza zagadnień dotyczących chronologii powstania tekstów wyjawiła, że w książce znajdują się nie tylko utwory epigraficzne, lecz także elogia przygotowane przez samego Starowolskiego. Ostatecznie poszukiwania podjęte w zakresie kilku zaledwie problemów ukazały, że dzieło winno się stać przedmiotem szerszych badań literaturoznawczych.

EN

“Monumenta Sarmatarum” is the first collection of funerary inscriptions in Poland, compiled by Szymon Starowolski and published in Cracow in 1655. This collection has always been appreciated as a valuable source material by historians. It has also been the subject of analyses by researchers specialising in religious studies and the history of social relations. However, in the field of literary studies, it has been researched to a limited extent only. The reason for this was the lack of approval, at that time, of studies that can be referred to as “utility work” and the fact that the scholars of the 19th century thought that all of Starowolski’s work, including his epigraphic collection, lacked diligence and was abound with mistakes. These beliefs are, however, contradicted by the results of the limited research discussed here. The research shows that the author of “Monumenta Sarmatarum” put a great effort not only in finding the source materials, but also in preparing these materials for publication. Special care is seen in the choice of language, the use of Latin terminology and the visual preparation of the publication. An analysis of the chronology of the texts reveals that “Monumenta Sarmatarum” contains not only epigraphic work, but also commemorative elogia prepared by Starowolski himself. Finally, the research study discussed here, which covered only selected problems, shows that “Monumenta Sarmatarum” should be the subject of more extensive research work in the field of literary studies.

4

Przyczynek do badań jezuickiego martyrologium

100%

Nowaszczuk J.

|

nr 27

487-500

PL

Pierwsze katalogi biograficzne jezuitów zabitych za wiarę zostały opublikowane na początku XVII wieku. Była to reakcja na rosnącą liczbę zakonników, którzy oddali życie podczas prze¬śladowań w różnych częściach świata. Nie bez znaczenia był fakt, że w pierwszych latach tego stulecia ich liczba osiągnęła sto. Tytuły publikacji odnoszą się do tego wątku, np. Centuria Religiosorum Societatis Iesu, qui hactenus ab Ethnicis, Mahumetanis, haereticis, aliisque impiis, pro Catholica fide ac pietate interempti sunt (1608 r.) i Centuria prima. Das erste hundert der Geistlichen und Ordenspersonen (1605 r.). Teksty wszystkich list męczenników są podobne. Co ciekawe, miały także wersje artystyczne, a konkretnie ryciny z wizerunkami ofiar represji. Pierwsze katalogi zostały z czasem uzupełnione i opracowane na nowe sposoby. Szczególne osiągnięcia w tej dziedzinie mieli Phillippus Alegambe i Joannes Nadasi.

EN

The first catalogs covering the biographies of the Jesuits who were killed for faith were published in the early seventeenth century. It was a reaction to the growing number of religious who gave their lives during the persecution in various parts of the world. Not without significance was the fact that in the first years of this century their number reached one hundred. Publication titles refer to this thread, e.g. Centuria Religiosorum Societatis Iesu, qui hactenus ab Ethnicis, Mahumetanis, haereticis, aliisque impiis, pro Catholica fide ac pietate interempti sunt (1608) and Centuria prima. Das erste hundert der Geistlichen und Ordenspersonen (1605). The texts of all martyrs’ lists are similar. Interestingly, they also had artistic versions – engravings with images of Jesuits. The first catalogs were then supplemented and developed in new ways. Phillippus Alegambe and Joannes Nadasi had particular achievements in this sphere.

5

Entymemat jako struktura epigramatyczna. Koncepcja Jakuba Masena

100%

Nowaszczuk J.

Colloquia Theologica Ottoniana

|

2015

|

nr 1

107-124

PL

Barokowe epigramaty bywają oceniane krytycznie, uznawane za mało ciekawe i wymyślne. Jak się okazuje, dzisiejsi czytelnicy i interpretatorzy mogą błądzić nie tylko w ocenach, ale i rozumieniu dorobku dawnej epoki. Na przestrzeni czasu zagubiony został bowiem w badaniach literaturoznawczych entymemat, jeden z istotnych składników procesu twórczego i jedna z metod odczytywania poezji. Zasady, jakimi kierowano się, korzystając z sylogizmu krasomówczego w poezji, omawia w ósmym rozdziale swojego dzieła pod tytułem Ars nova argutiarum jeden z najwybitniejszych uczonych jezuickich XVII wieku, Jakub Masen. Autor podejmuje utrwalone w dialektyce i retoryce pojmowanie entymematu, oparte na wykładzie Arystotelesa, który skłania się ku tzw. koncepcji stylistycznej rozumienia zjawiska, wiążąc je zasadniczo z kompozycją dzieła. Swój wykład popiera licznymi przykładami i pokazuje, jak łączyć sylogizm z innymi środkami poetyckimi. Dzieło jezuity jest tym bardziej cenne, że stanowiło swego rodzaju itinerarium dla adeptów sztuki poetyckiej. Pozwalało uczniom i czytelnikom poznać niuanse procesu twórczego. Obecnie stanowić może dobre narzędzie do „deszyfracji” zawartego w epigramatach przesłania, co pozwoli bardziej skutecznie i poprawnie tłumaczyć i interpretować dawny dorobek epigramatyczny.

EN

Baroque epigrams are sometimes criticised and considered as not interesting and sophisticated enough. It appears that today’s readers and interpreters may be wrong not only in their judgements but also in their understanding of the achievements of the past era. With the passage of time, literary studies have lost the enthymeme, which is a major component of the creative process and one of the methods for interpreting the meaning of poetry. The principles applied when using rhetorical syllogism in poetry are discussed in chapter eight of the work entitled Ars nova argutiarum by one of the most eminent Jesuit scholars of the 17th century, namely Jakub Masen. The author deals with the understanding of enthymeme as it is established in dialectics and rhetoric, based on Aristotle’s lecture. On the one hand, Masen leans towards the so-called stylistic concept of understanding the phenomenon, linking it – in principle – with the composition of the work. His lecture is illustrated with numerous examples and shows how to combine syllogism with other poetic means. The Jesuit’s work is all the more valuable because it was a kind of itinerarium for beginners in the art of poetry. The work allowed students and readers to discover nuances of the creative process. Today, it can be a useful tool in “deciphering” the message contained in epigrams, which will allow for even more effective and correct explanation and interpretation of the epigrams of the past.

6

Dzieła upowszechnione pod nazwiskiem Duretiusa w krakowskiej edycji

100%

Nowaszczuk J.

Pamiętnik Literacki

|

2018

|

tom 109

|

nr 4

165-184

PL

Kolekcja wierszy zatytułowanego „Litaniae Lauretanae anagrammatice contextae. Corona quoque V. Beatissimae, ex S. Scripturae elogiis versu composita" daje możność poznania realiów pracy twórczej i wielu aspektów barokowego warsztatu poetyckiego. Quintinus Duretius (Quentin DuRetz), uchodzący za autora zbioru w istocie nie jest jego autorem. Wiersze powstały jako owoc ćwiczeń pisarskich powierzonych jego pieczy uczniów i zostały opublikowane w Antwerpii w 1651 roku. Nieprawdziwa opinia o autorstwie zbioru utrwaliła się także za sprawą Polaków. Benedyktyn Stanisław Szczygielski stwierdza w swych pismach, że to właśnie Duretius jest autorem tekstów, które doczekały się reedycji w Krakowie. Spośród bogatego zasobu poezji zawartej w "Rhetorum Collegii S. Adriani oppidi Gerardimontani in Flandria Poesis anagrammatica” redaktor polskiej publikacji wybrał jedynie te opracowania, które poświęcono Maryi Dziewicy. Z czterech osobnych partii materiału pierwszego wydania w oficynie wdowy i spadkobierców Franciszka Cezarego wydrukowano 3. Są one świadectwem szczególnego rodzaju kreatywności młodych poetów z benedyktyńskiego kolegium, polegającej na łączeniu struktury modlitw z tekstami artystycznymi. W prześledzonych utworach można dostrzec elementy typowe dla baroku, a zatem w płaszczyźnie literackiej szczególne upodobanie w stosowaniu anagramów i rozwiązań kunsztownych, w dziedzinie religii z kolei – kultywowanie maryjnej pobożności laudacyjnej, zwłaszcza zaś panegirycznej antonomazji.

EN

A collection of poems entitled “Litaniae Lauretanae anagrammatice contextae. Corona quoque V. Beatissimae, ex S. Scripturae elogiis versu composita” gives an insight into the artistic work reality and into many aspects of the baroque poetic workshop. Quintinus Duretius (Quentin DuRetz), to whom the collection is attributed, is indeed not its author. The poems are the effects of exercises in writing done by his apprentices, and were published in Antwerp in the year 1651. The false information about the collection’s authorship became also fixed due to the Poles. A Benedictine monk Stanisław Szczygielski claims in his writings that it was Duretius who authored the texts which were reedited in Cracow. From a rich collection of poetry contained in “Rhetorum Collegii S. Adriani oppidi Gerardimontani in Flandria »Poesis anagrammatica«” the Polish editor selected only such pieces which relate to Virgin Mary. Out of four separate parts of the first edition issued by the widow and Franciszek Cezary’s inheritors’ publishing house three were printed. They evidence a peculiar kind of creativity of young poets from Benedictine college which mingled a prayer structure with artistic texts. In the analysed pieces one discerns elements typical of baroque, so in a literary layer a strong affinity to anagrams and artistic expositions, while in the sphere of religion–cultivation of Marian laudatory piety, especially panegirycal antonomasia.