Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Buzyrys, Erazm z Rotterdamu i krwiożercza buzyra. Glosa do „Dafnidy” Samuela Twardowskiego

100%

Krzywy R.

Pamiętnik Literacki

|

2022

|

tom 113

|

nr 2

185-193

PL

W artykule podjęto zagadnienie zagadkowego słowa „buzyra” występującego w „Dafnis drzewem bobkowym” (1638) Samuela Twardowskiego. Uwzględniając pominięte we wcześniejszych badaniach konteksty z twórczości barokowego poety oraz fragment „Institutio principis Christiani” Erazma z Rotterdamu, w którym mowa o tyranie Buzyrysie, autor artykułu dowodzi, że słowo to oznacza dziką bestię i stanowi składnik języka poetyckiego Twardowskiego. Z podobnym użyciem terminu można się spotkać w jednym z utworów Adriana Wieszczyckiego. Przywołując późniejszą twórczość, autor ustalił, że forma „Buzyr” stała się w polszczyźnie w drugiej połowie XVII wieku – być może pod wpływem Twardowskiego – również oboczną postacią imienia starożytnego tyrana (spotykaną jeszcze na początku XIX stulecia). Oba słowa różnią się jednak rodzajem gramatycznym: „buzyra” to rzeczownik pospolity rodzaju żeńskiego, „Buzyr” to nazwa własna rodzaju męskiego.

EN

The article takes up the issue of the enigmatic word “buzyra” present in Samuel Twardowski’s “Dafnis drzewem bobkowym” (“Daphne Transformed into a Laurel Tree”, 1638). Allowing for the contexts of the baroque poet’s output that were absent from the research to this day as well as for a fragment of “Institutio principis Christiani” (“The Education of a Christian Prince”) by Desiderius Erasmus—the piece that mentions the tyrant Busiris, the author of the paper proves that the word refers to a wild beast and is a part of Twardowski’s poetic language. A similar usage is found in a piece by Adrian Wieszczycki. Referring to late output, the author settles that the form “Buzyr” became in the second half of the 17th century Polish language, possibly influenced by Twardowski, also an alternant form of the ancient tyrant’s name (found also at the beginning of the 19th century). The two words, however, differ in grammatical gender: “buzyra” is a common feminine noun, while “Buzyr” is a masculine proper noun.

2

Pierwsza i druga edycja „Trenów” Jana Kochanowskiego a wybór podstawy wydania naukowego

100%

Krzywy R.

Pamiętnik Literacki

|

2024

|

tom 115

|

nr 1

101-121

PL

Wbrew dotychczasowym wydawcom „Trenów”, którzy na ogół przyjmowali, że wznowienie zbioru z 1583 roku to publikacja adiustowana przez Jana Kochanowskiego, autor artykułu dowodzi, że poprawniejszy jest pierwodruk z 1580 roku, a poeta w żaden sposób nie uczestniczył w przygotowaniu ostatniej za swego życia edycji lirycznego arcydzieła. Przesłanek do tych twierdzeń dostarcza szczegółowe porównanie wznowienia z zakupionym przez Waldemara Łysiaka unikatem pierwszego odbicia, którego reprodukcję pisarz udostępnił w 2001 roku (dwa znane przed drugą wojną światową egzemplarze uległy zatracie). Skolacjonowanie obu wydań wykazało rozmaite rozbieżności (m.in. błędy rytmu i rymowania), co każe uznać editio princeps za wersję przygotowaną o wiele staranniej, bliższą nawykom językowym autora. Ona też powinna stać się podstawą przyszłych wydań naukowych.

EN

Although to this day the editors of “Treny” (“Laments”) largely admitted that the 1583 reprinting was revised by Jan Kochanowski, the author of the paper argues that the 1580 first issue is more accurate and that the poet by no means took part in the preparation of this masterpiece’s last impression before his death. Evidence to support his claim is provided by a detailed comparison of the republication with the unique first version purchased by Waldemar Łysiak that the writer rendered available in 2001 (two copies known before the World War II perished). Collation of the two specimens reveals various discrepancies (e.g. errors in rhythm and rhyming) which makes the researcher consider editio princeps as more diligently prepared and closer to Kochanowski’s language habits. Eventually, it should serve as a basis for future scientific publications.

3

Dusza rogata. Autobiograficzny wiersz Anny Ludwiki z Mycielskich Radziwiłłowej

100%

Krzywy R.

Pamiętnik Literacki

|

2018

|

tom 109

|

nr 4

251-270

PL

Artykuł zawiera poprzedzoną wstępem historycznoliterackim edycję wiersza autobiograficznego Anny Ludwiki z Mycielskich Radziwiłłowej (1729–1771). Utwór, który nie był dotąd publikowany, restytuowano na podstawie dwóch kopii rękopiśmiennych. Autorka w 1744 r. została wydana za Leona Michała Radziwiłła, dzięki czemu zbliżyła się do dworu Franciszki Urszuli Radziwiłłowej, poetki i animatorki życia teatralnego na zamku w Nieświeżu. Być może pod jej wpływem zaczęła pisać wiersze. Chorowity Leon Michał zmarł w 1751 roku. Po jego śmierci młoda wdowa, niepewna swego losu i zatroskana chorobami dzieci, ułożyła poemat lamentacyjny, w którym skarży się na zaznane cierpienia z powodu śmierci ojca i męża, długiej choroby tego ostatniego oraz bliżej nie wyjaśnionych pomówień. Zrażona do ludzi, swą skargę kieruje do Boga, kojarząc wypowiedź autobiograficzną z frazeologią typową dla literatury modlitewnej. Wiersz Radziwiłłowej to przykład polskiej poezji kobiecej z XVIII w., która domaga się dopiero wydobycia z manuskryptów i omówienia.

EN

The article contains an edition of an autobiographical poem by Anna Ludwika Radziwiłłowa de domo Mycielska (1729–1771) preceded by a literary historical introduction. The piece, unpublished so far, was restored as based on two handwritten copies. Anna Ludwika Mycielska married in 1744 Leon Michał Radziwiłł, with which she became close to the court of Franciszka Urszula Radziwiłłowa, a poetess and an animator of theatre life in Nesvish Castle. It is likely that Anna Ludwika started composing poems under Franciszka Urszula’s influence. Sickly Leon Michał passes away in the year 1751. After his death the young widow, uncertain about her destiny and concerned about her children’s sicknesses, composed a lamentatory verse in which she complains about the suffering after the death of his father and husband, the latter’s long sickness and adequately unexplained defamation. Discouraged to people, she directs her complaint to God, combining an autobiographical statement with the phraseology typical of prayer literature. Anna Ludwika Radziwiłłowa’s poem is an example of an 18th century Polish female poetry which deserves extraction from manuscripts and description.

4

Wokół staropolskiej literatury popularnej. Rec.: Andrzej Tadeusz Staniszewski, Historyje krakowskie. Funkcjonowanie narracyjnych tekstów popularnych we wczesnonowożytnej aglomeracji krakowskiej. Kraków (2020). „Terminus. Bibliotheca Classica”. Seria 2. Nr 8

100%

Krzywy R.

Pamiętnik Literacki

|

2022

|

tom 113

|

nr 2

277-285

PL

Autor recenzji polemizuje z głównymi tezami książki Andrzeja Tadeusza Staniszewskiego „Cracow Stories: The Functioning of the Popular Narrative Literature in the Early Modern Cracow” (2020), przekonując, że – wbrew jego twierdzeniom – wprowadzona do polskiego obiegu czytelniczego w XVI wieku fabularna literatura popularna była wznawiana w stuleciu następnym. Świadczą o tym zarówno nieliczne zachowane egzemplarze, jak i zwłaszcza inwentarze księgarskie, których znaczenie badacz umniejszył.

EN

The reviewer enters into polemics with the theses of Andrzej Tadeusz Staniszewski’s book „Historyje krakowskie. Funkcjonowanie narracyjnych tekstów popularnych we wczesnonowożytnej aglomeracji krakowskiej” („Cracow Stories: The Functioning of the Popular Narrative Literature in the Early Modern Cracow”, 2020) and convinces, against Staniszewski’s statements, that popular narrative literature which entered the Polish literary circulation in the 16th century was reissued in the following century. Scanty copiers that remained until now and especially booksellers’ inventories the significance of which Staniszewski diminished are made evidence of the reviewer’s stance.

5

La Graeca fides e la falsità moscovita nel discorso polacco premoderno. Storia di un topos

100%

Krzywy R.

pl.it / rassegna italiana di argomenti polacchi

|

2015

|

nr 6

23-38

EN

The article discusses the usage of the classical topos Graeca fides to describe the citizens of the Grand Duchy of Moscow in early modern Polish literature (chronicles, diaries, journalistic writings, diplomatic reports etc.). This way of speaking was justified by the identification of the Eastern Orthodox Church with the Greek Byzantine Rite. The formula was used to deprecate Russians and became part of a negative stereotype. The author demonstrates, with diverse examples, how this formula became a constant topos in statements about a country considered hostile in Poland since the 16th century, and in which contexts it was developed.

6

„Zuzanna” Kochanowskiego na manowcach twórczości oralnej

100%

Krzywy R.

Pamiętnik Literacki

|

2020

|

tom 111

|

nr 2

83-99

PL

Artykuł zawiera polemikę z tezami Doroty Vincůrkovej przedstawionymi w studium „»Zuzanna« Jana Kochanowskiego wobec konwencji wernakularnych pieśni hagiograficznych” („Pamiętnik Literacki” 2018, z. 4. Wbrew jej stanowisku autor dowodzi w pierwszej części swych rozważań, że środki artystyczne wykorzystane przez renesansowego twórcę w parafrazie fragmentu Księgi Daniela trudno uznać za świadczące o kunsztowności poematu o Zuzannie. W drugiej części podważa z kolei zasadność twierdzeń o naśladowaniu przez poetę „typowo” oralnych środków wyrazu, co miałoby zbliżyć utwór – zdaniem Vincůrkovej – do popularnych pieśni hagiograficznych oraz do horyzontów intelektualnych Elżbiety Radziwiłłowej, której poemat został zadedykowany. Autor wykazuje, że poza jednym fragmentem, w którym przywołuje się odbiorców do wysłuchania opowieści, pozostałe środki należały do zasobu konwencjonalnych środków retoryczno-literackich, przekonuje też, że o świadomości literackiej adresatki utworu zbyt niewiele wiadomo, by na tej podstawie stawiać tezy na temat kształtu artystycznego „Zuzanny”.

EN

The article contains a polemics with Dorota Vincůrková’s theses formulated in her study “Jan Kochanowski’s »Zuzanna« (“Susanna”) against the Vernacular Conventions of Hagiographic Songs” (“Literary Memoir” 20018, issue 4). Contrary to Vincůrková’s stance, the present author proves in the first part of the paper that it is hardly possible to state that the artistic means of expression employed by the Renaissance poet in his paraphrase of a fragment of “The Book of Daniel” provide for the artistry of the poem about Susanna. In the second part of the paper Krzywy undermines the validity of observations about Kochanowski’s imitating the “typically” oral means of expression which might, in the view of Vincůrková, bring the poem closer to the popular hagiographic songs and to the intellectual horizons of Elżbieta Radziwiłłowa, de domo Szydłowiecka, to whom the poem is dedicated. The author of the paper proves that with the exception of one fragment which calls the audience to hear the story, the remaining means of expression belong to a set of conventional rhetoric-literary ones. He is also convinced that too little is known about the piece addressee’s literary awareness to formulate theses about the artistic shape of “Zuzanna” (“Susanna”).

7

Pragnienie pamięci i „białogłowski koncept”. Kilka uwag o świadomości warsztatowej pierwszych polskich pamiętnikarek (Anna Zbąska, Regina Salomea Pilsztynowa)

100%

Krzywy R.

Śląskie Studia Polonistyczne

|

2013

|

nr 2(4)

119-141

EN

The article touches upon the problem of the workshop awareness of two Old- Polish female memoirists, broadening the so far existing knowledge on a rhymed autobiography by Anna Zbąska and a prose memoir by Regina Salomea Pilsztynowa. Having no rhetorical education or familiarization with the literary canon the male youth used to get to know at schools at that time, both writers intuitively looked for artistic means that would be most adequate to their aims, and imitated the convention that they could learn while reading. The imitation concerns compositional and genre principles (an epigram, autobiography, journey description, romance), but also various inventive means and, elocutionary, in the case of Zbąska. The very means were used by female memoirists fairly unskilfully, which, in consequence, led to the development of memoirs different from those written by men at that time.

FR

L’article aborde le problème de conscience de métier de deux mémorialistes polonaises de l’époque de l’ancienne Pologne, en élargissant le savoir sur l’autobiographie versifiée d’Anna Zbąska et du journal en prose de Regina Salomea Pilsztynowa. Sans avoir une formation rhétorique ni connaissance du canon littéraire, enseignées à l’époque aux jeunes hommes dans les écoles, les deux écrivaines cherchaient intuitivement des moyens artistiques les plus adéquats pour leurs buts, et copiaient des conventions rencontrées pendant les lectures. L’immitation concerne des règles de composition, de genre (élégies, autobiographie, récit de voyage, romance) mais également des moyens d’invention et, dans le cas de Zbąska, aussi d’élocution. Ces moyens ont été appliqués par les mémorialistes de manière peu habile, ce qui a conduit à la naissance des textes différents de ceux qui étaient écrits à l’époque par des hommes.

8

Włoski pierwowzór „Dworu cesarza tureckiego” Szymona Starowolskiego. Rozwiązanie zagadki

100%

Krzywy R.

|

nr 3

179-184

PL

Autor artykułu zidentyfikował włoską podstawę „Dworu cesarza tureckiego” (1646) Szymona Starowolskiego, bardzo popularnego niegdyś utworu prozaicznego, łączącego opis topograficzny i informacje praktyczne (dotyczące np. handlu) z przedstawieniem zwyczajów panujących na dworze sułtana oraz wiadomościami na temat islamu. Polski pisarz przełożył wspomnienia Żyda lewantyńskiego znanego jako Domenico Hierosolimitano (1552/55–1622), opublikowane przez Alfonsa Chierici pt. „Vera relatione della gran città di Costantinopoli et in particolare del serraglio del Gran Turco” (Bracciano 1621, wyd. 2: 1639). Starowolski korzystał najprawdopodobniej z drugiego wydania, poddając pierwowzór rozmaitym zabiegom adaptacyjnym: wprowadzał uzupełnienia, precyzował sformułowania oryginału, podzielił całość na mniejsze rozdziały, zmieniał kolejność niektórych partii itp.

EN

The author of the article identified the Italian original of Szymon Starowolski’s “Dwór cesarza tureckiego (The Court of the Turkish Emperor),” a formerly vastly popular piece of prose which mingles a topographic description and practical particulars (referring to e.g. trade) with a presentation of customs at the sultan’s court and with informations about Islam. The Polish writer translated the memories of a Levantine Jew known as Domenico Hierosolimitano (1552/55–1622) and published by Alfonso Chierici under the title “Vera relatione della gran città di Costantinopoli et in particolare del serraglio del Gran Turco” (Bracciano 1621, second ed. 1639). Most probably Starowolski used the second edition and adapted the original to compose his translation in various ways, namely made additions, specified the original wording, divided the original into smaller chapters, and changed the order of some text’s fragments.

9

Sanctissimum, zmysły i retoryka. Wierszowany cykl z końca XVII wieku o tajemnicy Eucharystii autorstwa studentów kolegium jezuickiego w Orszy

63%

Krzywy R. , Sieradzka A.

Tematy i Konteksty

|

2014

|

nr 4(9)

250-267

EN

The article is concerned with the handwritten cycle of poems Głosy piąci zmysłów [“Speeches of Five Senses”], that comes from the 2nd half ofthe 17th century. The text is part of a codex containing other rhetorical exercises by students of the Jesuit college in Orsza (Belarus). Głosy piąci zmysłów develop the issue of the Eucharistic mystery – voices of the five senses try to explore this problem and the Mind is their leader. But it turns out that four senses – eyesight, taste, the senses of touch and of smell – have failed. Only hearing can prove that the truth about this sacrament was revealed in the words of Christ and the saints. The hardest task is to believe them.