Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Zapiski domowe biskupa Macieja Wołonczewskiego jako przyczynek do poznania sytuacji społecznej i językowej na terenie dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego pod władzą carów

100%

Sawaniewska-Mochowa Z.

|

tom 37

65-84

EN

The article introduces the interesting, albeit controversial, figure of Maciej Wołonczewski (Motiejus Valančius), an important member of the nineteenth-century clergy, and his Polish-language legacy. The bishop of Samogitia’s Domestic Notes document persecutions of the Catholic Church in Lithuania after the November and January Uprisings at the hands of Russian Tzarist authorities, and reflect the state of Polish language and its social functions in this historical period. Valančius’ manuscripts, published in the volume edited by the historians Aldona Prašmantaitė and Jan Jurkiewicz [Motiejus Valančius, Namų užrašai (The Domestic Notes), Vilnius: Baltos Lankos, 2003], were subjected to the far-reaching standardization of spelling, thus they are not a reliable source for a linguistic research. A linguist, who would make the effort of describing the Polish language of the author, should therefore locate and take advantage the original sources, dispersed in various archives in Vilnius.

RU

татья приближает интересную, но спорную, личность священника XIX-го века и его письменное наследие на польском языке. Заметки епископа Матвея Волончевского документируют репрессии, применяемые царским правительством по отношению к Католической церкви в Литве после восстаний против царской власти, и – одновременно – отражают состояние тогдашнего польского языка и его общественные функции. Изданные в научной разработке историков: Альдоны Прашмантайте и Яна Юркевича рукописи Волончевского [Motiejus Valančius, Namų užrašai (Домашние заметки), Vilnius: Baltos lankos, 2003] сильно кодифицированы и не могут быть достоверным источником лингвистических исследований. Лингвист, который захочет изучить польский язык жемайтского автора, будет вынужден работать с подлинниками, разбросанными по разным вильнюсским архивным фондам.

2

"Zapiski domowe" biskupa Macieja Wołonczewskiego jako przyczynek do poznania sytuacji społecznej i językowej na terenie dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego pod władzą carów

100%

Sawaniewska-Mochowa Z.

|

tom 37

EN

"The Domestic Notes" by Bishop Maciej Wołonczewski (Motiejus Valančius) as a contribution to the knowledge of the social and linguistic situation on the territory of the former Grand Duchy of Lithuania under the rule of the tsarsThe article introduces the interesting, albeit controversial, figure of Maciej Wołonczewski (Motiejus Valančius), an important member of the nineteenth-century clergy, and his Polish-language legacy. The bishop of Samogitia’s "Domestic Notes" document persecutions of the Catholic Church in Lithuania after the November and January Uprisings at the hands of Russian Tzarist authorities, and reflect the state of Polish language and its social functions in this historical period.Valančius’ manuscripts, published in the volume edited by the historians Aldona Prašmantaitė and Jan Jurkiewicz [Motiejus Valančius, Namų užrašai (The Domestic Notes), Vilnius: Baltos Lankos, 2003], were subjected to the far-reaching standardization of spelling, thus they are not a reliable source for a linguistic research. A linguist, who would make the effort of describing the Polish language of the author, should therefore locate and take advantage the original sources, dispersed in various archives in Vilnius. "Домашние записки" епископа Матвея Волончевского. К вопросу о социальной и языковой обстановке на территории бывшего Великого княжества Литовского во время царского правленияСтатья приближает интересную, но спорную, личность священника XIX-го века и его письменное наследие на польском языке. Заметки епископа Матвея Волончевского документируют репрессии, применяемые царским правительством по отношению к Католической церкви в Литве после восстаний против царской власти, и – одновременно – отражают состояние тогдашнего польского языка и его общественные функции. Изданные в научной разработке историков: Альдоны Прашмантайте и Яна Юркевича рукописи Волончевского [Motiejus Valančius, Namų užrašai (Домашние заметки), Vilnius: Baltos lankos, 2003] сильно кодифицированы и не могут быть достоверным источником лингвистических исследований. Лингвист, который захочет изучить польский язык жемайтского автора, будет вынужден работать с подлинниками, разбросанными по разным вильнюсским архивным фондам.

3

Nazwy wartości w językowym obrazie świata Litwinów

100%

Sawaniewska-Mochowa Z.

|

tom 42

EN

The names of values in the linguistic worldview of LithuaniansReviewKristina Rutkovska, Marius Smetona, Irena Smetonienė. Vertybės lietuvio pasaulėvaizdyje. Monografija [Values in the linguistic worldview of Lithuanians: A monograph]. Foreword in Polish and Lithuanian by Jerzy Bartmiński. Vilnius: Vilniaus universiteto Filologijos fakultetas, Akademinė leidyba, 2017, 300 pp. ISBN 978-9955-33-715-7Lithuanian ethnolinguistics is a relatively young discipline. In 2017, it was enriched by a valuable monograph written by three researchers from Vilnius University: Kristina Rutkovska, Marius Smetona and Irena Smetonienė, participants in the international project EUROJOS, who have made a significant contribution to the Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów (Axiological lexicon of the Slavs and their neighbours).Their study entitled Vertybės lietuvio pasaulėvaizdyje (Values in the linguistic worldview of Lithuanians), with a foreword by Jerzy Bartmiński, offers a full semantic description of six key names of values (concepts): HOME, FAMILY, WORK, EUROPE, FREEDOM and HONOUR. It also analyses two concepts stemming from the most archaic sources of human culture: FIRE and WATER. Nazwy wartości w językowym obrazie świata LitwinówRecenzjaKristina Rutkovska, Marius Smetona, Irena Smetonienė. Vertybės lietuvio pasaulėvaizdyje. Monografija [Wartości w językowym obrazie świata Litwina. Monografia]. Przedmowa w języku polskim i litewskim Jerzego Bartmińskiego. Vilnius: Vilniaus universiteto Filologijos fakultetas, Akademinė leidyba, 2017, 300 ss. ISBN 978-9955-33-715-7Litewska etnolingwistyka jest dyscypliną młodą. W 2017 roku wzbogaciła się o cenną monografię napisaną przez troje badaczy z Uniwersytetu Wileńskiego, Krystynę Rutkowską, Mariusa Smetonę i Irenę Smetonienė, uczestników międzynarodowego projektu EUROJOS, współpracujących przy tworzeniu Leksykonu aksjologicznego Słowian i ich sąsiadow.Opracowanie pod tytułem Vertybės lietuvio pasaulėvaizdyje [Wartości w językowym obrazie świata Litwina], z przedmową Jerzego Bartmińskiego, zawiera pełne charakterystyki semantyczne sześciu kluczowych nazw wartości (konceptów): DOMU, RODZINY, PRACY, EUROPY, WOLNOŚCI i HONORU oraz dwóch pojęć, WODY i OGNIA, sięgających najbardziej archaicznych źródeł kultury ludzkiej.

4

Litewska leksykografia gwarowa z przełomu XX i XXI wieku (na tle wybranych polskich słowników regionalnych)

63%

Sakalauskienė V. , Sawaniewska-Mochowa Z.

|

tom 46

PL

Celem tego współautorskiego artykułu jest przegląd współczesnych litewskich słowników gwarowych z punktu widzenia ich makro- i mikrostruktury w komparacji z koncepcjami opisu zastosowanego w wybranych najnowszych polskich słownikach regionalnych. Przedmiotem porównania były następujące zagadnienia szczegółowe: Zasób haseł (pełny czy dyferencyjny, dokonywany przez leksykografów według ustalonych kryteriów). Układ haseł (alfabetyczny, alfabetyczno-gniazdowy, tematyczny). Postać hasła (jedno- czy wielowyrazowa). Sposób definiowania haseł (opisowy, synonimiczny, za pomocą odsyłaczy). Dobór ilustracji tekstowych i sposób ich zapisu. Zakres wykorzystania danych gramatycznych w opisie haseł. Wprowadzanie map leksykalnych i materiałów ikonograficznych uzupełniających treść definicji leksemów hasłowych o aspekt wizualny. Ujęcie porównawcze ukazało istotne zbieżności między koncepcjami konstruowania litewskich i polskich słowników gwarowych. W praktyce leksykograficznej litewskiej i polskiej mieszczą się zarówno słowniki pełne, dokumentujące całościowo mowę mieszkańców konkretnej wsi lub danego areału, jak i dyferencyjne, skupione na słownictwie gwarowym. Preferowany przez leksykografów jest alfabetyczny układ haseł, ale na gruncie polskiej leksykografii gwarowej są bardzo udane próby opracowania słownika tematycznego (10-tomowy Słownik gwar Lubelszczyzny). Słowników z takim układem w leksykografii litewskiej brakuje. Na sposobie opracowania litewskich słowników gwarowych mocno zaważyła metoda opisu stosowana w Słowniku języka litewskiego (Lietuvių kalbos žodynas). Z tej tradycji czerpany jest wzorzec układu alfabetyczno-gniazdowego i utrzymanie jednowyrazowej postaci hasła głównego, a dopiero w dalszej kolejności podawanie związków wyrazowych. Natomiast sposoby definiowania znaczeń w słownikach polskich i litewskich są bardzo zbliżone. Nowością w polskiej leksykografii gwarowej w stosunku do słowników litewskich jest traktowanie jako odrębnych haseł frazeologizmów oraz czasownikowych par aspektowych, a nawet triad. Nasycenie słowników gwarowych terminologią gramatyczną jest różne. Słowniki litewskie mają bogaty zasób tych danych, pełne informacje w sposób usystematyzowany podawane są w leksykonach opracowanych przez Józefa Kąsia, w innych polskich słownikach – wybiórczo. W litewskich słownikach gwarowych stosowana jest łacińska terminologia gramatyczna, co z perspektywy niejęzykoznawcy może być trudne w odbiorze. Podobnie jak zapisywanie cytatów gwarowych, ilustrujących użycia leksemów hasłowych, w pełnej postaci fonetycznej, z zaznaczeniem akcentów. W polskich słownikach regionalnych odchodzi się od tradycji takiego zapisu na rzecz pisowni półfonetycznej, uproszczonej, by ułatwić korzystanie z nich niespecjalistom. Cenną nowością w polskiej leksykografii regionalnej jest uzupełnianie definicji haseł mapami językowymi (Słownik gwar Lubelszczyzny) oraz ilustracjami (bogatą ikonografią o walorach etnograficznych wyróżniają się zwłaszcza słowniki opracowane przez Józefa Kąsia).

EN

The aim of this co-authored article is to provide an overview of contemporary Lithuanian dialect dictionaries in terms of their macro- and microstructure as compared to the concepts of description applied in selected recently published Polish regional dictionaries. The study considers the following issues in a comparative perspective: The range of entries (integral or differential, with selection made by lexicographers according to the adopted criteria). The arrangement of entries (alphabetical, alphabetical-cluster, thematic). The form of headwords (single- or multi-word). The way of defining the meaning (descriptive, synonymic, referential). The choice of textual illustrations and their notation. The use of grammatical information and the level of its complexity. The use of lexical maps and other visuals complementing the content of the definitions of headwords. As discussed, the comparison reveals significant similarities between the concepts of constructing Lithuanian and Polish dialect dictionaries. In both cases lexicographers compile integral dictionaries, which document the entire spoken language of the inhabitants of a given village or area, as well as differentia dictionaries, which focus on dialectal vocabulary. Although there is a preference for the alphabetical arrangement of entries, Polish dialect lexicographers have made some very successful attempts to compile thematic dictionaries (e.g. the ten-volume Dialect Dictionary of the Lublin Region (Słownik gwar Lubelszczyzny)). There are no dictionaries with this type of structure in Lithuanian lexicography. Lithuanian dialect lexicographic practice is strongly influenced by the pattern of description used in the Academic Dictionary of Lithuanian (Lietuvių kalbos žodynas). This tradition is also the source of the mixed alphabetical-cluster arrangement of entries and the single-word form of the headwords, which are followed by phrases. On the other hand, the ways of defining the meaning in the Polish and Lithuanian dictionaries under discussion are very similar. One novelty in Polish dialect lexicography as compared to the Lithuanian dictionaries is the practice of listing phraseologisms and verbal aspect pairs, or even triads, as separate entries. The use of grammatical terminology is not at the same level of complexity. The Lithuanian dictionaries include extensive grammatical information, unlike most of the Polish ones, where it is rather selective, apart from those compiled by Józef Kąś, which contain a full range of such data. The Latin grammatical terminology used in the Lithuanian dictionaries may be difficult to understand for non-linguists. The same applies to quotations illustrating the use of particular lexical items: they are provided in a full phonetic form, including the stress marking. In the case of Polish regional dictionaries, the tradition of such notation has been abandoned in favour of semi-phonetic, simplified spelling in order to make them more accessible to non-specialists. One new feature in Polish dialect lexicography which is worth noting is the visual component: in some dictionaries the definitions of headwords come with lexical maps (e.g. A Dialect Dictionary of the Lublin Region) and illustrations (e.g. the dictionaries compiled by Józef Kąś, which feature visuals of ethnographic value).

5

Polszczyzna północnokresowa – podsumowanie badań

51%

Golachowska E. , Ostrówka M. , Sawaniewska-Mochowa Z. , Zielińska A.

|

tom 47

PL

Niniejszy artykuł przedstawia w sposób syntetyczny dotychczasowe badania na temat północnokresowej odmiany języka polskiego. Powstała już na ten temat obszerna literatura, ale ciągle brakuje pełnej bibliografii przedmiotu porządkującej bogaty dorobek kilku pokoleń badaczy. Polszczyzna północnokresowa to odmiana języka polskiego ukształtowana na historycznym pograniczu słowiańsko-bałtyckim. O jej powstaniu zadecydowały przede wszystkim procesy polonizacyjne miejscowej ludności. Kontakty z różnymi wspólnotami etniczno-językowymi sprawiły, że polszczyzna północnokresowa już w wieku XVII i XVIII wykazywała duże zróżnicowanie pod względem społecznym i terytorialnym. Różnice te polegają głównie na frekwencji cech i skali wpływów języków i dialektów miejscowych na system gramatyczny i słownictwo polszczyzny. Mimo to można wykazać zestaw cech konstytutywnych dla polszczyzny północnokresowej funkcjonujących na całym jej obszarze geograficznym. Aktualnie polszczyzna północnokresowa jest definiowana jako język polskiej mniejszości na Białorusi, Litwie i Łotwie. We wszystkich tych krajach widoczna jest tendencja do zaniku języka polskiego.

EN

This article presents a concise overview of research on the Northern Kresy variety of the Polish language (polszczyzna północnokresowa). There is extensive literature on the subject, but there is still no comprehensive bibliography which would accurately document the rich legacy of several generations of researchers working in this field of study. Northern Kresy Polish is a variety of the Polish language which formed in the historical Slavic-Baltic borderland, mainly as a result of the processes of Polonisation of the local population. Contacts between various ethnolinguistic communities resulted in significant social and territorial diversity of Northern Kresy Polish in the seventeenth and eighteenth centuries. The differences between its variants consist mainly in the frequency of features and the scale of influence of local languages and dialects on the grammatical system and vocabulary of Polish. Nevertheless, it is possible to identify a set of constitutive features of Northern Kresy Polish which function throughout its entire geographical area. Currently, Northern Kresy Polish is defined as the language of the Polish minority in Belarus, Lithuania and Latvia. It is apparent that the Polish language in all of these countries is in decline.