Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Opieka społeczna u protestantów w Polsce w XVI-XVIII wieku

100%

Suracki M.

Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce

|

2019

|

tom 132

127-180

2

Sieć szpitali łacińskich w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku

100%

Suracki M.

Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce

|

2015

|

tom 123

133-184

PL

Opieka społeczna i dobroczynność w Polsce, jak i w całej Europie chrześcijańskiej, oparta była w głównej mierze o szpitale, które pełniły aż do końca XVIII w. funkcję przytułków, których schronienie znajdowały bardzo różne kategorie potrzebujących: kalecy, starcy, ubodzy, sieroty czy chorzy. W dwu pierwszych wiekach istnienia państwa polskiego szpitale prowadziły prawie wyłącznie zakony, natomiast od około XIV w. w większych miastach pojawiły się tzw. szpitale prepozyturalne, złożone z przytułku i własnego kościoła szpitalnego, posiadające własne beneficjum i obsadę duchowną. W większości funkcjonowały one nadal w okresie staropolskim. Pod koniec XVI w. w atmosferze i na mocy reform podjętych na Soborze Trydenckim (1545-1563) zaczęły dynamicznie się rozwijać małe szpitale-przytułki parafialne, i to zarówno w parafiach miejskich, w których wcześniej nie było szpitali prepozyturalnych, jak i przede wszystkim w wsiach, gdzie szpital w średniowieczu był zjawiskiem nieznanym. Szybki i systematyczny przyrost przytułków parafialnych, sprawił, że ten typ szpitala stał się, szczególnie od drugiej połowy XVII w. statystycznie dominujący. Powszechny rozwój szpitali parafialnych w całej Rzeczypospolitej i gęstnienie ich sieci przebiegało w różnym tempie w poszczególnych regionach. Generalnie w skali całego państwa, szczytowy rozwój szpitali przypada na drugą połowę XVII w. Największe nasilenie tego procesu szczególnie w XVII w. było wynikiem stopniowego i ustawicznego procesu rozwoju sieci szpitalnej w odzewie na potrydenckie zalecenia zakładania ich w każdej parafii. Rozwój szpitali w XVIII w. Jedynie na ziemiach wschodnich rozwój szpitali zaczął się później, przebiegał wolniej i był przedłużony w czasie, obserwowane na większości ziem Korony zmniejszanie się liczebności szpitali, następujące powoli, ale sukcesywnie przez cały XVIII w. było zwiastunem bezpowrotnego zaniku tego rodzaju instytucji kościelnych. Przygotowywało ono grunt pod powstanie nowego szpitalnictwa, którego jednoznacznie lecznicza funkcja zaczęła krystalizować się na ziemiach polskich w dobie rozbiorów. Na całym obszarze przedrozbiorowej Rzeczpospolitej, w szczytowym momencie rozwoju szpitalnictwa, mniej więcej co druga parafia łacińska posiadała własną placówkę opiekuńczą. Funkcjonował on szacunkowo w 70-80% parafii miejskich i około 30% parafii wiejskich.

EN

Social care and charity in Poland, as well as in whole Christian Europe, was based mainly on hospitals, which – until the end of the 18th century – served as almshouses, where various categories of those in need found shelter: the handicapped, the old, the poor, the ill and orphans. In the first two centuries of the existence of the Polish state hospitals were run almost solely by monasteries, while since around the 14th century the so called prepositural hospitals appeared in larger cities. They consisted of an almshouse and a hospital church and they had their own benefice and clergy. In majority they still func-tioned in the Old Poland. At the end of the 16th century in the atmosphere and by virtue of reforms undertaken at the Council of Trent (1545-1563) small parish hospitals-asylums began to develop dynamically, both in urban parishes in which prepositural hospitals had not existed before and in rural areas, where hospitals in medieval times were unknown. A quick and systematic growth of the number of parish almshouses caused this type of hospitals to be statistically dominant, especially since the second half of the 17th century. Widespread development of parish hospitals in the Commonwealth and the thickening of their network progressed at a different pace in different regions. Generally, as far as the whole country goes, the peak development of hospitals falls at the second half of the 17th century. The greatest intensification of the process in the 17th centu-ry was a result of a gradual and continual process of the development of hospital network in answer to post-Trent recommendation to establish one in every parish. Development of hospitals in the 18th century. Only in the Eastern areas the devel-opment of hospitals started later, progressed more slowly and was prolonged in time. The reduction of the number of hospitals in most of the regions of the Crown, pro-gressing slowly but successively throughout the 18th century, was a harbinger of an irrevocable disappearance of church institutions of this kind. It prepared a ground for the development of a new kind of hospitals, whose unequivocally medical function began to crystalise in Poland in the partition era. In the whole area of pre-partition Commonwealth, in the peak moment of the development of hospitals, more or less every second Latin parish had its own care facility. Such facilities functioned approx-imately in 70-80% of urban parishes and in about 30% of rural ones.

3

Prepozytury szpitalne - podstawowy typ polskiego szpitala średniowiecznego

100%

Suracki M.

Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce

|

2016

|

tom 125

5-53

PL

Wraz z przyjęciem chrześcijaństwa przez Mieszka I w państwie polskim pojawiły się, wypracowane już wcześniej przez Kościół na Zachodzie Europy instytucje i formy życia społecznego. Jedna z najważniejszych, obok różnego typu szkół, były szpitale. Aż do Oświecenia stanowiły one podstawowy i dominujący typ instytucji opiekuńczych. Pełniły przede wszystkim funkcje przytułku. Do końca XIII w. szpitale na ziemiach polskich prowadzone były przez zakony, najpierw mnisze (benedyktyni, cystersi), później kanonickie i rycersko-szpitalne (zakon Świętego Ducha, krzyżacy z czerwoną gwiazdą, kanonicy regularni św. Augustyna, bożobrobcy, joannici, krzyżacy niemieccy). Wraz z tworzeniem diecezji i katedr powstawały też nieliczne szpitale katedralne i biskupie, a także kolegiackie. Przełomem w rozwoju polskiego szpitalnictwa średniowiecznego było pojawienie się na przełomie XIII i XIV w. stulecia w miastach, szczególnie większych, szpitali prepozyturalnych. Były to instytucje złożone z dwu integralnie ze sobą związanych elementów (budynków): kościoła szpitalnego i przytułku. Duszpasterstwo dla pensjonariuszy w kościele sprawował ksiądz kapelan szpitalny, tzw. porepozyt, zaś szpitalem i jego beneficjum zarządzali delegowani przez miasto dwaj urzędnicy miejscy – prowizorzy. Szpitale te, w zdecydowanej większości noszące wezwanie Świętego Ducha, lokalizowane były na obrzeżach miast lub poza murami miejskimi. Z reguły mieszkało w nich kilkunastu pensjonariuszy: przeważnie byli starcy, ubodzy, kalecy, sieroty oraz chorzy. W wieku XIV-XV prepozytury szpitalne przeszły proces tzw. komunalizacji, czyli bardzo dużego uzależnienia od władz miejskich. Apogeum rozwoju tych szpitali przypadł na końcowe dwa wieki średniowiecza, niemniej absolutna większość działało nadal w wiekach nowozytnych.

EN

Together with the adoption of Christianity by Mieszko I there appeared in Poland institutions and forms of social life previously introduced by the Church in Western Europe. Among the most important institutions, along with various types of schools, were hospitals. Until the times of Enlightenment they constituted the basic and most important type of care institutions and acted mostly as almshouses. Until the end of the 13th century hospitals in Poland were run by religious orders, primarily by monastic ones (Benedictines, Cistercians), later Canon orders and Mili-tary and Hospitals orders (the Order of the Holy Spirit, Knights of the Cross with the Red Star, Canons Regular of St. Augustine, Order of the Holy Sepulchre, Joannites, German Knights of the Cross). Along with the establishment of dioceses and cathedrals some cathedral, episcopal and collegiate hospitals were created. A turning point in the development of Polish Medieval hospital service was the emergence of provostrie hospitals in larger cities at the turn of the 13th and 14th centuries. These were institutions consisting of two integrally connected elements (build-ings): a hospital church and an almshouse. Church service was performed by the Hospital Chaplain, the so called provost, and the hospital and its benefice were run by two officials delegated by the city – provisors. The hospitals – mostly dedicated to the Holy Spirit – were located on the outskirts of the city or outside the city walls. Usually they had several inmates: mostly the old, the poor, the crippled, orphans and the sick. In the 14th and 15th century provostrie hospitals underwent the process of the so called communalisation, that is becoming greatly dependent on the municipal authori-ties. The last two hundred years of the Middle Ages constituted the peak of develop-ment of provostrie hospitals, however most of them still existed in the Modern Period.