Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Pamiętnik z okropnej wojny i przeżycia z roku 1945 Emanuela Pietyry. Mieszkańcy Zarzecza, Podlesia i Kostuchny w obliczu tragicznych wydarzeń końca II wojny światowej

100%

Mokrosz J. , Hojka Z. , Ruchniewicz M.

|

2023

|

tom 9

169-196

EN

Emanuel Pietyra's Memoir of a Terrible War and Experience of 1945 is a record of the events that took place in the first months of 1945 in the areas of Zarzecze, Podlesie and Kostuchna. These areas have been part of Katowice since 1975. Their inhabitants, faced with the Red Army troops advancing into Upper Silesia, experienced many traumatic experiences. In 1945, the Soviets carried out arrests, thefts, arson and rape throughout the region. They behaved similarly in Zarzecze, Podlesie and Kostuchna. In addition to noting the Red Army's behaviour, which was symptomatic for many areas of the post-war Poland, the Memoir also contains information about battles between the Soviets and the Germans fought between January and March 1945 in the regions of Mikołów, Tychy, Żory and Rybnik, as well as the news about various everyday events. E. Pietyra’s notes also provide a glimpse of the emotions that the local population felt in the then uncertain and chaotic times. His memoirs therefore detail some aspects of the 'Upper Silesian tragedy' in relation to the now southern part of Katowice. They also provide an insight into the emotions prevailing among the local community.

PL

Pamiętnik z okropnej wojny i przeżycia z roku 1945 Emanuela Pietyry stanowi zapis wydarzeń rozgrywających się w pierwszych miesiącach 1945 roku na terenie Zarzecza, Podlesia i Kostuchny. Obszary te od 1975 roku są częścią Katowic. Ich mieszkańcy w obliczu zetknięcia się z wykraczającymi na Górny Śląsk oddziałami Armii Czerwonej doświadczyli wielu traumatycznych przeżyć. W 1945 roku w całym regionie Sowieci dokonywali zatrzymań, kradzieży, podpaleń i gwałtów. Podobnie zachowywali się w Zarzeczu, Podlesiu i Kostuchnie. Poza odnotowaniem symptomatycznych dla wielu rejonów powojennej Polski zachowań czerwonoarmistów, w Pamiętniku… znalazły się również informacje o walkach pomiędzy Sowietami a Niemcami, jakie ci w okresie od stycznia do marca 1945 roku stoczyli w rejonach Mikołowa, Tychów, Żor i Rybnika, a także wiadomości o różnych wydarzeniach życia codziennego. Zapiski E. Pietyry pozwalają też na dostrzeżenie emocji, które miejscowa ludność odczuwała w ówczesnych, niepewnych i chaotycznych czasach. Jego wspomnienia uszczegóławiają zatem niektóre aspekty „tragedii górnośląskiej” w odniesieniu do obecnie południowej części Katowic. Pozwalają także na odczytanie emocji panujących wśród lokalnej społeczności.

2

Pierwsza odsłona politycznej i militarnej batalii o Górny Śląsk. I powstanie śląskie w polskich szkolnych podręcznikach historii XXI wieku

100%

Białokur M. , Gołębiowska A. , Gołębiowski D. , Hojka Z. , Ruchniewicz M.

|

2023

|

tom 9

143-165

EN

School history education, despite many variables affecting its shape and character, is still very much based on the oral transmission of the teacher and on textbooks. Examination of the content provided by individual teachers behind the closed doors of the classrooms in which they work with students is practically impossible on a larger scale. The situation is different with regard to school history textbooks, which, first of all, have been developed on the basis of the core curricula announced by the minister of education and science. Secondly, they are reviewed by experts specially appointed for this purpose. Thirdly, they are publicly available, and thus can be comprehensively assessed. The described conditions allow for the assessment of particular events from the past, including the first political and military battle for Upper Silesia, with particular emphasis on the First Silesian Uprising of 1919. The events of August of that year occupy a place adequate to the role and importance they had in the process of shaping the borders of the Polish state after World War I in the pages of textbooks that have been used in the Polish schools for over twenty years. For obvious reasons, they occupy much more space in textbooks for secondary schools, which also contain more iconographic materials and instructions for students. In conclusion, it should be stated that most of the textbooks analyzed enable the students to learn the most important facts about the genesis, course and significance of the uprising.

PL

Szkolna edukacja historyczna, pomimo wielu zmiennych wpływających na jej kształt i charakter, wciąż bardzo mocno opiera się na przekazie ustnym nauczyciela oraz podręcznikach. Zbadanie treści przekazywanych przez poszczególnych nauczycieli za zamkniętymi drzwiami klas lekcyjnych jest praktycznie niemożliwe do zrealizowania w większej skali. Inaczej wygląda sytuacja w odniesieniu do szkolnych podręczników do historii, które, po pierwsze – zostały opracowane na bazie ogłaszanych przez ministra edukacji i nauki podstaw programowych; po drugie – są recenzowane przez specjalnie powoływanych w tym celu ekspertów; a po trzecie – są ogólnodostępne, a przez to możliwe do kompleksowej oceny. Opisane uwarunkowania pozwalają na ocenę poszczególnych wydarzeń z przeszłości, a wśród nich pierwszej odsłony politycznej i militarnej batalii o Górny Śląsk ze szczególnym akcentem położonym na I powstanie śląskie z 1919 roku. Wydarzenia z sierpnia tegoż roku na kartach podręczników, z których korzystano i korzysta się w polskich szkołach od ponad 20 lat, zajmują miejsce adekwatne do roli i znaczenia, jakie odegrały w procesie kształtowania się granic państwa polskiego po I wojnie światowej. Z oczywistych względów znacznie więcej miejsca zajmują w podręcznikach przeznaczonych dla szkół ponadpodstawowych, w których znalazło się również więcej materiałów ikonograficznych oraz poleceń dla uczniów. Konkludując, należy stwierdzić, że z większości poddanych analizie podręczników uczniowie mogą dowiedzieć się najważniejszych rzeczy dotyczących genezy, przebiegu oraz znaczenia powstania.

3

Rola parku zamkowego w życiu rodziny Anhalt-Köthen-Pless (1765–1847)

100%

Cyran M. , Hojka Z. , Ruchniewicz M.

|

2023

|

tom 9

9-25

EN

The Pszczyna park, whose history is inextricably linked to the reign of the Saxon family of Anhalt-Köthen-Pless, which reigned in Pszczyna from 1765 to 1846, was over the centuries, together with the castle and its surroundings, rebuilt and changed according to the style prevailing at the time – from Renaissance to Baroque in the 18th century, as well as during the reign of the said family. On the basis of the life testimonies – above all the diaries of Duke Ludwig and his mother Luisa Ferdinanda – it is possible to reconstruct and detail both the development of the landscape design and the life and everydayness of the park, which was an important place for this princely family.

PL

Park pszczyński, którego historia nierozerwalnie związana jest z panowaniem saskiego rodu Anhalt-Köthen-Pless, panującego w Pszczynie w latach 1765–1846, na przestrzeni wieków był wraz z zamkiem i jego otoczeniem przebudowywany i zmieniany zgodnie z panującym wówczas stylem – od renesansu do baroku w XVIII wieku, a także za czasów panowania wspomnianej rodziny. Na podstawie świadectw życia – przede wszystkim pamiętników księcia Ludwika i jego matki Luizy Ferdynandy – można zrekonstruować i szczegółowo przedstawić zarówno rozwój projektu założenia krajobrazowego, jak i życie i codzienność parku, który był ważnym miejscem dla tej książęcej rodziny.

4

,,Czy wprowadzić częściową prohibicję?” Sposoby przeciwdziałania zjawisku pijaństwa w województwie śląskim w drugiej połowie lat 40. XX wieku

100%

Mokrosz J. , Hojka Z. , Ruchniewicz M.

|

2023

|

tom 9

74-90

EN

After World War II, the phenomenon of alcohol abuse was noted throughout Poland. Military officers, militiamen, UB officers, ORMO officers, and party activists tended to fall into addiction. Drunkenness was observed among professional chauffeurs, clerks and representatives of managerial cadres. Skilled and unskilled workers succumbed to it. There was mass drinking in both urban and rural areas. Women, young people and even children did not shy away from alcohol at that time. Based on archival and press sources, the article presents the scale of the alcohol abuse phenomenon in the Silesian Voivodeship in the years 1945-1950 and the measures taken to curb it. Available monographic studies were also used to show the supra-regional background of the problem involving various social groups in the post-war Poland.

PL

Po II wojnie światowej w całej Polsce odnotowywano zjawisko nadużywania alkoholu. W nałóg popadali wojskowi, milicjanci, funkcjonariusze UB, ORMO-wcy, i działacze partyjni. Pijaństwo obserwowano wśród zawodowych szoferów, urzędników i przedstawicieli kadr kierowniczych. Ulegali mu wykwalifikowani i niewykwalifikowani robotnicy. Masowo pito zarówno w miastach jak i na wsi. Od alkoholu nie stroniła w tym czasie kobity, młodzież, a nawet dzieci. Na podstawie źródeł archiwalnych i prasowych w artykule przedstawiono skalę zjawiska alkoholizmu występującego w województwie śląskim w latach 1945–1950 oraz działania podjęte w celu jego ograniczenia. Do ukazania ponadregionalnego tła problemu obejmującego w powojennej Polsce różne grup społecznych wykorzystano także dostępne opracowania monograficzne.

5

Wokół książki Jeana-Numy Ducange’a La République ensanglantée. Berlin, Vienne: aux sources du nazism

100%

Zalega D. , Hojka Z. , Ruchniewicz M.

|

2023

|

tom 9

208-213

EN

Reviewing Jean-Numa Ducange’s book, the author describes the situation of Central Europe, particularly the German-speaking countries, at the turn of the 20th century. Ducange writes about the development of social democracy and the subsequent emergence of the communist wing as a result of the revolutions of 1918–1919, concluding with the suppression of this episode during Hitler’s rise to power. In this con¬text, the author recalls two themes raised by Ducange, but downplayed in the Silesian history: the role of the workers’ councils and the development of the communist movement in Silesia. The workers’ council movement (Rätebewegung) in industrial Silesia led to political activation of thousands of workers. In turn, it was on the basis of the radical members of these councils that the Communist Party of Upper Silesia – the Spartacus Union – was founded in Bytom on 20 December 1918.

PL

Autor recenzując książkę Jeana-Numy Ducange’a, opisuje sytuację Europy Środkowej, a szczególnie krajów niemieckojęzycznych przełomu XIX i XX wieku. Ducange pisze o rozwoju socjaldemokracji, a potem o wyłonieniu się z niej skrzydła komunistycznego w efekcie rewolucji lat 1918–1919, a kończy na stłumieniu tego epizodu w okresie dojścia Hitlera do władzy. W tym kontekście przypomniane zostają przez autora dwa wątki poruszane przez Ducange’a, a bagatelizowane w śląskiej historii: rola rad robotniczych oraz rozwój ruchu komunistycznego na Śląsku. Ruch rad robotniczych (Rätebewegung) na przemysłowym Śląsku doprowadził do aktywizacji politycznej tysięcy robotników. Z kolei właśnie na bazie radykalnych członków tych rad, 20 grudnia 1918 roku w Bytomiu, powołano do życia Komunistyczną Partię Górnego Śląska – Związek Spartakusa.

6

Co na górnośląskim stole znaleźć było można? Kilka uwag na marginesie zwyczajów kulinarnych Górnoślązaków na przełomie wieków XIX i XX

100%

Kaczmarek R. , Hojka Z. , Ruchniewicz M.

|

2023

|

tom 9

197-207

EN

The article presents Silesian culinary customs in the context of the cultural changes of the last few centuries. The author refers to the remarks of Norbert Elias, who illustrated these metamorphoses by describing behaviour in everyday life, including culinary customs. This methodology is applied to the description of regional cooking customs - the author postulates broadening the field of research and going beyond the analysis of the Upper Silesian peasant’s behaviour only. He argues against the stereotype of identifying the description of native cuisine with plebeian menus, citing, for example, the case of the cuisine of Prince George Rudolf of Legnica, where the Swiss cookbook by Anna Wecker (1605) was used, the English menu at the Pszczyna court of the Hochberg family, or the influence of the Schlesisches Kochbuch by Henrietta Pelz on Silesian bourgeois cuisine at the turn of the 19th and 20th centuries. These examples lead the author to conclude that Silesian cuisine was open to the transfer of culinary customs, a phenomenon he interprets as a readiness to embrace cultural change by different social groups in the region.

PL

W artykule przedstawione zostały śląskie obyczaje kulinarne w kontekście przemian kulturowych ostatnich kilku wieków. Autor przywołuje uwagi Norberta Eliasa, który te metamorfozy ilustrował poprzez opis zachowań w życiu codziennym, w tym – obyczajów kulinarnych. Ta metodologia jest odniesiona do opisu obyczajów kuchni regionalnej – autor postuluje poszerzenia pola badań i wyjście poza analizę wyłącznie zachowań górnośląskiego chłopa. Polemizuje ze stereotypem utożsamiania opisu rodzimej kuchni z jadłospisem plebejskim, przywołując m.in. przykład kuchni legnickiego księcia Jerzego Rudolfa, gdzie korzystano ze szwajcarskiej książki kucharskiej Anny Wecker (1605), angielskie menu na pszczyńskim dworze Hochbergów czy wpływ Schlesisches Kochbuch autorstwa Henrietty Pelz na śląską kuchnię mieszczańską na przełomie XIX i XX wieku. Te przykłady prowadzą autora do wniosku, iż śląska kuchnia była otwarta na transfer obyczajów kulinarnych, a to zjawisko interpretuje jako gotowość do przyjmowania kulturowych zmian przez różne grupy społeczne regionu.

7

Górnośląscy Garnierowie. Zarys dziejów i rodowód

100%

Kuzio-Podrucki A. , Hojka Z. , Ruchniewicz M.

|

2023

|

tom 9

26-57

EN

From the 18th century until the Second World War, Upper Silesia was home to the noble von Garnier family, who originated from Savoy. Initially, their main residence was the castle in Lubliniec and, after its sale, the palace in Turawa. The family divided into several lines, the oldest of which – the descendants of Franz Xavier (1753–1838) – inherited the estate and residences in Turawa. In 1841, the owner of Turawa, Franciszek Serafin, received the Prussian title of count, inherited by primogeniture. Amand (1795–1861) and his descendants moved and settled in the former Russian Empire (now the lands of Ukraine), creating a Russian-Ukrainian line of the family. Three Garnier family members among those serving in the Prussian army received general ranks: Otto (1830–1908), Franz Xavier (1842–1916) and Otto (1859–1947). Several representatives of this family were honoured with high Prussian orders: Red Eagle and Pour le Mérite. The first part of the article presents the most important events and individuals of this family. The genealogies in the second part are presented by line.

PL

Od XVIII wieku do II wojny światowej na Górnym Śląsku mieszkała szlachecka rodzina von Garnier, wywodząca się z Sabaudii. Początkowo jej główną rezydencją był zamek w Lublińcu, a po jego sprzedaży pałac w Turawie. Rodzina podzieliła się na kilka linii, z których najstarsza – potomkowie Franciszka Ksawerego (1753–1838) – odziedziczyła majątek i rezydencje w Turawie. W 1841 roku właściciel Turawy, Franciszek Serafin, otrzymał pruski tytuł hrabiowski, dziedziczony na zasadzie primogenitury. Amand (1795–1861) i jego potomkowie przenieśli się i osiedli na terenach dawnego imperium rosyjskiego (obecnie ziemie Ukrainy), tworząc rosyjsko-ukraińską linię rodu. Trzech Garnierów wśród służących w pruskiej armii otrzymało stopnie generalskie: Otto (1830–1908), Franciszek Ksawery (1842–1916) i Otto (1859–1947). Kilku przedstawicieli tej rodziny zostało uhonorowanych wysokimi pruskimi orderami: Czerwonego Orła i Pour le Mérite. W pierwszej części artykułu przedstawiono najważniejsze wydarzenia i osoby z tej rodziny. Genealogie w drugiej części zaprezentowano z podziałem na poszczególne linie.

8

Sytuacja prawna mniejszości żydowskiej na terytoriach znajdujących się pod kontrolą Ligi Narodów w latach 30. XX wieku: Górny Śląsk – Terytorium Saary – Danzig

100%

Möllenbeck L. , Hojka Z. , Ruchniewicz M.

|

2023

|

tom 9

58-73

EN

The following article provides an overview of the legal situation of the Jewish population in Upper Silesia, Saarland and the Free City of Danzig. All three areas were under the influence of the League of Nations in the interwar period. Firstly, it outlines how the protection of minorities, as enshrined in the Treaty of Versailles, among others, affected the respective territories in the interwar period in the 1930s. Secondly, it is shown how the Jews attempted to resist anti-Jewish legal measures within this legal framework of minority protection. It is shown that the legal instrument of petitioning the League of Nations was frequently used, but had little impact on the progressive disenfranchisement of the Jews in the 1930s.

PL

Poniższy artykuł stanowi zestawienie sytuacji prawnej ludności żydowskiej na Górnym Śląsku, w Saarze i Wolnym Mieście Gdańsku. Wszystkie trzy obszary w okresie międzywojennym znajdowały się pod wpływem Ligi Narodów. Po pierwsze, nakreślono, w jaki sposób ochrona mniejszości, zapisana m.in. w traktacie wersalskim, wpłynęła na odpowiednie terytoria w okresie międzywojennym w latach 30. XX wieku. Po drugie, pokazano, w jaki sposób Żydzi próbowali oprzeć się antyżydowskim środkom prawnym w tych ramach prawnych ochrony mniejszości. Wykazano, że instrument prawny w postaci składania petycji do Ligi Narodów był często wykorzystywany, ale miał niewielki wpływ na postępujące pozbawienie Żydów praw obywatelskich w latach 30. XX wieku.

9

Wizerunki polityczne a literackie kreacje Wojciecha Korfantego. Zestawienie porównawcze

100%

Węgrzynek K. , Hojka Z. , Ruchniewicz M.

|

2023

|

tom 9

91-142

EN

The author analyses the images of Wojciech Korfanty created from the beginning of his political career until its end. He focuses on the portraits created in works of literature and journalism, confronting them with those created during political campaigns. He distinguishes five images depicting the Silesian politician in a favourable light (defender of the Upper Silesian people in the German Empire; plebiscite commissioner and insurrectionary leader; political leader in the Second Polish Republic; prisoner of the Polish Republic; Christian leader and defender of the Polish Alsatians) and five negative images (detriment to the interests of the Church, workers and the nation; disturber of the social order and fratricide; gravedigger of the uprising; enemy of Józef Piłsudski and his supporters; embezzler and pretend Christian politician). The author concludes that the changing images of Korfanty, including those created after his death, are a result of changing political narratives and cultural trends (apart from poems and novels, cartoon stories, theatre plays and feature films devoted to the Silesian politician were produced).

PL

Autor analizuje wizerunki Wojciecha Korfantego powstałe od początku jego kariery politycznej aż po jej koniec. Koncentruje się na portretach wykreowanych w dziełach literackich oraz publicystycznych, konfrontując je z tymi, które zostały wytworzone w czasie politycznych kampanii. Wyodrębnia pięć wizerunków, przedstawiających śląskiego polityka w korzystnym świetle (obrońca ludu górnośląskiego w II Rzeszy; komisarz plebiscytowy i powstańczy przywódca; lider polityczny w II Rzeczypospolitej; więzień Rzeczypospolitej; chadecki przywódca i obrońca polskich Alzatczyków) oraz pięć wizerunków negatywnych (szkodnik interesów Kościoła, robotników i narodu; mąciciel społecznego ładu i bratobójca; grabarz powstania; wróg Józefa Piłsudskiego i jego zwolenników; malwersant rzekomy chrześcijański demokrata). Autor konkluduje, iż zmieniające się wizerunki Korfantego, także te powstające po jego śmierci, wynikają ze zmieniających się narracji politycznych oraz tendencji kulturowych (obok wierszy i powieści powstały m.in. opowieści rysunkowe, spektakle teatralne oraz filmy fabularne poświęcone śląskiemu politykowi).