Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Dąbianin Lajwe Wołkowicz i jego relacja pt. „Dąbie” z Archiwum Getta Warszawy (tzw. Archiwum Ringelbluma)

100%

Nowicki P.

Polonia Maior Orientalis

|

2023

|

tom X

329-348

EN

This is a successive publication regarding Lajwe Wołkowicz’s report entitled “Dąbie” translated from Yiddish into Polish, but the first in conjunction with information concerning the full personal details of its author – name, date and place of birth, and also names of parents and siblings, dates of birth, family status and social position of the witness’s immediate family as well as other people mentioned in this document, living and working during the pre-war period in a small town in Koło County. The testimony presented in this article originates from the Underground Archive of the Warsaw Ghetto, the so-called Ringelblum Archive (Oneg Shabbat). It is an extremely important source in regard to the extermination of the Jews in Koło County (1941 and 1942) as well as the operation of the first death camp established on Polish land incorporated into the Third Reich, organized at Chełmno nad Nerem. Lajwe Wołkowicz recounts the wartime fate of Dąbie’s Jewish community. He was sent to Koło by the local Judenrat on 11 December 1941. Passing through Chełmno he noticed baggage inside the church as the doors were open. He stopped and went inside. No one was inside and no one questioned his presence in the village. In Koło, there were no Jews on the streets but he did meet with two members of the Judenrat. They told him of the transports to Chełmno (Kulmhof) as did a local Pole who he met twice during the trip. Lajwe Wołkowicz fled Dąbie on the day the deportations began. He spent some five weeks in Grabów before eventually making his way to Warsaw and recording his testimony.

PL

To kolejna publikacja relacji Lajwego Wołkowicza pt. „Dąbie” w przekładzie z języka jidysz na polski, ale pierwsza w korelacji z informacjami na temat pełnych personaliów jej autora – imienia, daty i miejsca urodzenia, a ponadto imion rodziców i rodzeństwa, dziennych dat urodzeń, statusu rodzinnego oraz pozycji społecznej najbliższej rodziny świadka i innych osób z tego dokumentu, żyjących i pracujących w przedwojennym, niewielkim mieście w powiecie kolskim. Prezentowane w artykule świadectwo pochodzi z Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego, tzw. Archiwum Ringelbluma (Oneg Szabat). Jest to niezwykle ważne źródło dotyczące zagłady Żydów w powiecie kolskim (1941 i 1942 r.) oraz funkcjonowania pierwszego ośrodka zagłady utworzonego na ziemiach polskich wcielonych do III Rzeszy, zorganizowanego w Chełmnie nad Nerem. Lajwe Wołkowicz opowiada o wojennych losach społeczności żydowskiej Dąbia. Do Koła został wysłany przez miejscowy Judenrat 11 grudnia 1941 r. Przejeżdżając przez Chełmno, przy otwartych drzwiach kościoła zauważył bagaże. Zatrzymał się i wszedł do środka. Nikogo nie było w środku i nikt nie kwestionował jego obecności w wiosce. W Kole nie było Żydów na ulicach, ale spotkał się z dwoma członkami Judenratu. Powiedzieli mu o transportach do Chełmna (Kulmhof), podobnie jak miejscowy Polak, którego spotkał dwukrotnie podczas podróży. Lajwe Wołkowicz uciekł z Dąbia w dniu rozpoczęcia wywózek. Spędził około pięciu tygodni w Grabowie, zanim ostatecznie udał się do Warszawy i spisał swoje zeznania.

2

Dozór bóżniczy w Izbicy Kujawskiej w latach 1822-1866

100%

Nowicki P.

Polonia Maior Orientalis

|

2024

|

tom XI

111-128

EN

In 1821, a new self-governing body of the Jewish communes was established in the Kingdom of Poland by the Russian partitioners. This body was called the synagogue executive council, which replaced the so-called kahal. Initially, the composition of the council included a rabbi and three members, who were chosen by paying a tax. The members served for a term of three years. The synagogue executive council was the administrative authority of all the people comprising a given religious group referred to as a synagogue district. Among its most important tasks was creating a budget for 1 year, and later for 3 and 6 years, including among others, expenditures for maintaining the synagogues and schools, providing a salary for the rabbis and for caring for the poor (sick) as well as income, among others, from fees, taxes on marriages, funerals and public baths (mikvehs). The entire accounting process was subject to detailed auditing by the general administrative authorities. This body possessed total legal authority to purchase and own real estate. Based on research covering the years 1822-1866, all the names of the rabbis in Izbica Kujawska as well as some of the names of the governing executive councils are known. Information is also available concerning several budgets for the synagogue coffers of the Izbica synagogue district – confirmed by the general administrative authorities for a period of one year (1846), three years (1847-1849, 1850-1852) and six years (1853-1858, 1859-1864). In Izbica Kujawska, a private (noble) town, the superintendent of projects was obliged to pay rent to the owners of the town (heirs) for the plots he received from them in privileges, on which there was real estate under management and use (among others, the synagogue and cemetery).

PL

W 1821 r. w Królestwie Polskim powołany został przez zaborców rosyjskich nowy organ samorządu gmin żydowskich, nazwany dozorem bóżniczym, który zastąpił dotychczasowy kahał. W początkach w skład dozoru wchodzili rabin i trzech członków, a wybierany on był przez społeczność żydowską opłacającą składkę podatkową. Członkowie pełnili funkcje przez okres trzech lat. Dozór bóżniczy stanowił władzę wykonawczą wszystkich osób tworzących daną wspólnotę religijną określaną jako okręg bóżniczy. Do najważniejszych jego zadań należało układanie budżetu (tzw. etatu) na rok, a potem na trzy i sześć lat, obejmującego m.in. wydatki na utrzymanie synagogi, rabina, szkoły i ubogich (chorych), a także dochody m.in. z opłat, taks – od ślubów, pogrzebów, z łaźni (mykwy). Cała jego rachunkowość podlegała szczegółowej kontroli władz administracji ogólnej. Organ ten posiadał pełną zdolność prawną do nabywania i posiadania nieruchomości. Z będącego przedmiotem badań okresu, obejmującego lata 1822-1866, znane są wszystkie nazwiska rabinów Izbicy Kujawskiej oraz niektóre nazwiska urzędujących dozorców bóżniczych. Posiadamy też informację na temat kilku budżetów dla kasy bóżniczej izbickiego okręgu bóżniczego – zatwierdzonych przez władzę administracji ogólnej na okres jednego roku (1846 r.), trzech (1847-1849, 1850-1852) oraz sześciu lat (1853-1858, 1859-1864). W Izbicy Kujawskiej, mieście prywatnym (szlacheckim), dozór w projektach do etatów zobowiązany był po stronie wydatków umieścić opłatę czynszową na rzecz właścicieli miasta (dziedziców) za place, jakie otrzymał od nich w przywilejach, na których znajdował się majątek nieruchomy, będący w zarządzaniu i użytkowaniu (m.in. synagoga i cmentarz).

3

Małgorzata Grzanka, Agnieszka Zięba, Nazwali to, że biorą na robotę... Dokumenty osobiste więźniów niemieckiego obozu zagłady w Chełmnie, Chełmno 2021, ss. 80, il.

100%

Nowicki P.

Polonia Maior Orientalis

|

2022

|

tom IX

396-399

4

Zeznanie Sary Menche z Archiwum Instytutu Jad Waszem. Źródło do poznania losów żydowskiej rodziny z Izbicy Kujawskiej - przed, w czasie i po II wojnie światowej

100%

Nowicki P.

Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie

|

2019

|

tom 34

159-192

EN

In the testimony of Sara Menche, kept in the archives of the Yad Vashem Institute, one can find a lot of information about the social, economic, political and religious situation of Jews in Izbica Kujawska before the outbreak of World War II. The document also contains valuable news about the wartime fate of Jews from this settlement on the example of the history of the Erdberg and Menche families - those of their members who managed to escape the liquidation of the ghetto. This part of the report abounds in descriptions of the functioning of the ghettos and the deadly conditions prevailing in them - in Izbica Kujawska, Koło, Osięciny, Radziejów, Gąbin, Kłobuck and Częstochowa. In the case of the last one among the above-mentioned ghettos, there was also information about the Jewish resistance organized in it, as well as about the author’s experiences in the Hasag-Pelcery labour camp. The presented account is also a picture of Izbica Kujawska and other centres in Eastern Kuyavia (Polish: Kujawy wschodnie) from the period immediately after liberation from the German occupation, in the context of the attitudes of Polish society towards survivors of the Holocaust who returned to their homeland.

PL

W zeznaniu Sary Menche, przechowywanym w archiwum Instytutu Jad Waszem, odnajdziemy sporo informacji o sytuacji społecznej i gospodarczej, politycznej i religijnej Żydów w Izbicy Kujawskiej przed wybuchem drugiej wojny światowej. W treści dokumentu zawarte są ponadto cenne wieści na temat wojennych losów Żydów z tej osady na przykładzie historii rodzin Erdberg i Menche - ich członków, którym udało się uciec przed likwidacją getta. Ta część relacji obfituje w opisy funkcjonowania gett i panujących w nich śmiertelnych warunków - w Izbicy Kujawskiej, Kole, Osięcinach, Radziejowie, Gąbinie, Kłobucku oraz Częstochowie. W przypadku ostatniego, nie zabrakło też informacji o zorganizowanym w nim żydowskim ruchu oporu, a także o przeżyciach autorki w obozie pracy przymusowej Hasag-Pelcery. Prezentowana relacja to również obraz Izbicy Kujawskiej i innych ośrodków na Kujawach wschodnich z okresu tuż po wyzwoleniu z niemieckiej okupacji, w kontekście postaw polskiego społeczeństwa wobec ocalałych z Zagłady, którzy powrócili w swoje rodzinne strony.