PL
 |
EN
Nowa wersja platformy, zawierająca wyłącznie zasoby pełnotekstowe, jest już dostępna.
Przejdź na https://bibliotekanauki.pl
Preferencje help
Polish version English version Język
Widoczny [Schowaj] Abstrakt
Liczba wyników

Znaleziono wyników: 17

Liczba wyników na stronie
first rewind previous Strona / 1 next fast forward last
Wyniki wyszukiwania
help Sortuj według:

help Ogranicz wyniki do:
first rewind previous Strona / 1 next fast forward last
1
The problem of philosophical assumptions and consequences of science
100%
Woleński J.
|
|
tom 47
|
nr 4
117-134
EN
The view that science requires philosophical presuppositions or leads to philosophical consequences is advanced fairly often. For example, some people (philosophers and scientists alike) argue that science assumes the reality of objects investigated, the objectivity of knowledge, or determinism, etc. Similarly, it is frequently said that science, for instance physics, entails determinism or indeterminism. This paper goes against such views. If terms like ‘assumption’ or 'consequence' have their standard meaning, that is, they refer to premises of deductive or even inductive arguments then scientific reasoning is not based on philosophical presuppositions and scientific theorems do not imply philosophical consequences. This view can be justified by an analysis of historical examples. Such an example is, for instance, the fact that the same (or at least, very similar) interpretations of scientific theories are proposed by scientists having radically different philosophical views. The case of Einstein, Bohr and quantum mechanics is a good example in this respect. A similar argument concerns philosophical conclusions derived from scientific theorems. All this does not suggest that science and philosophy are separated. On the contrary, both are interrelated, but their mutual influences are to be analyzed by more complicated tools than the premise/conclusion structure.
PL
Pogląd, zgodnie z którym nauka wymaga filozoficznych presupozycji i prowadzi do filozoficznych konsekwencji jest formułowany nader często. Dla przykładu, niektórzy argumentują (tak filozofowie jak i naukowcy), że nauka zakłada realność badanych obiektów, obiektywność wiedzy, determinizm itp. Podobnie, często mówi się także iż nauka, np. fizyka prowadzi do determinizmu albo indeterminizmu. W niniejszym artykule zajmuje się stanowisko przeciwne względem tego rodzaju poglądów. Jeśli terminy takie jak „założenie”, „konsekwencja” mają swoje standardowe znaczenie, to znaczy odnoszą się do przesłanek dedukcyjnych czy nawet indukcyjnych argumentów, to rozumowania naukowe nie są oparte na presupozycjach filozoficznych zaś twierdzenia naukowe nie implikują filozoficznych konsekwencji. Takie stanowisko można uzasadnić odwołując się do analizy przykładów z historii. Takim przykładem jest fakt, że te same (lub przynajmniej bardzo podobne) interpretacje teorii naukowych proponowane są przez naukowców o radykalnie różnych poglądach filozoficznych. Ten stan rzeczy dobrze obrazuje przypadek Einsteina, Bohra oraz mechaniki kwantowej. Podobny argument dotyczy filozoficznych wniosków wyprowadzanych z naukowych twierdzeń. Prezentowany punkt widzenia nie sugeruje stanowiska, zgodnie z którym nauka i filozofia są dyscyplinami wzajemnie odseparowanymi. Przeciwnie, są one ze sobą sprzężone, ale ich wzajemne związki powinny być analizowane bardziej skomplikowanym narzędziami niż tylko struktura typu: przesłanka/wniosek.
2
Content available Ograniczenia semantyki formalnej (logicznej)
100%
Woleński J.
|
|
nr 2
EN
According to the received view formal semantics applies to natural (ordinary) language to some extent only. It is so because natural language is inherently indefinite, in particular, its expressions are ambiguous, vague and admits departures from syntactic rule. Moreover, intensional contexts occur in ordinary language – it results in limitations of the principle of compositionality. The ordinary conversation appeals to various principles, for instance, Grice’s maxims which exceed logical formalism. Thus, ordinary language cannot be fully formalized. On the other hand, if L is a formal language, its metalanguage ML, must be partially informal – for instance, it contains, terms of ordinary mathematics, especially set theory. Even, if, for instance, due to the technique of aritmetization, ML can be represented in ML, such a representation is only local. In fact, this view can be derived from some Tarski’s remarks on the role played by natural language. It is usually assumed that the universality of natural language, is the source of troubles associated with antinomies. It is so and this circumstance requires a solution, for example by distinguishing levels of language. However, even, if antinomies are excluded, what is informal is prior with respect to what is formal. It shows that formal semantics has limitations even with respect to formalized languages.
PL
Pogląd standardowy jest taki, że semantyka formalna stosuje się do języka naturalnego tylko w bardzo ograniczonym stopniu. Powodem tego stanu rzeczy jest nieunikniona nieokreśloność mowy potocznej polegająca m. in. na wieloznaczno- ściach, nieostrości czy tolerancji składniowej, a także obecności kontekstów intensjonalnych, co skutkuje limitacjami zasady kompozycjonalności. Ponadto konwersacja potoczna korzysta z rozmaitych reguł, np. reguł Grice’a, które wykraczają poza formalizm logiczny. W konsekwencji język naturalny nie podlega pełnej formalizacji. Z drugiej strony, jeśli L jest językiem formalnym, to metajęzyk ML, w którym ten pierwszy jest opisywany, musi być częściowo nieformalny – zawiera np. terminy zwykłej matematyki, w szczególności teorii mnogości. Nawet jeśli, np. dzięki technice arytmetyzacji, ML daje się przedstawić w L, tego rodzaju reprezentacja jest tylko lokalna. W gruncie rzeczy pogląd taki można wyprowadzić z pewnych uwag Tarskiego o roli języka naturalnego. Zwykle przyjmuje się, że tzw. uniwersalność języka potocznego jest źródłem kłopotów związanych z antynomiami. Tak jest oczywiście i okoliczność ta wymaga pewnej „sanacji”, np. postaci odróżnienia stopni języka. Jednakże nawet usunięcie antynomii w taki lub inny sposób nie zmienia faktu, że to, co nieformalne ma priorytet wobec tego, co formalne. W konsekwencji także semantyka formalna ma także swoje ograniczenia w odniesieniu do języków sformalizowanych.
3
Content available Return to the Theory of Double Truth
100%
Woleński J.
|
|
tom 14
|
nr 1
45-58
PL
The theory of double truth was proposed in the Middle Age by Latin Averroists as a solution of how the relation between faith (religion, theology) and reason (science) should be conceived. In general terms, according to this theory, there are two orders, one dictated by faith and second dictated by reason. Both are epistemologically different and cannot mutually remain in logical relations such as (in)consistency or entailment. This view was used in the Middle Ages for defending science against a claim that it is the ancilla thelogiae only. The author compares the theory of double truth with other solutions like the model of identity of science and theology or the model of two overlapping regions (Thomas Aquinas). It is argued that the substantial difference of the language of faith and the language of reason makes logical relations between statements of science and statements of theology impossible. In particular, all cosmological proofs of God's existence as well as projects of intelligent design fail if the theory of double truth is adopted.
4
Content available Does Analytic Philosopher Need an Epistemic Viagra?
100%
Woleński J.
|
|
nr 1
99-104
PL
The paper is a reply to Jan Czerniawski's paper „On epistemic impotence of analytical philosophy” (Filozofia Nauki 3-4/1998). Czerniawski argues that the analytic method consists either in arbitrary stipulations or in the appeal to linguistic intuitions. He claims that the latter are subjective and moreover they cannot help deciding objective problems, while the former are an arbitrary creation of truth. Hence, the analytic method has to be assisted by an intuitive insight into objective situations. However, Czerniawski forgets one quite elementary circumstance. For there is something else between linguistic intuitions and arbitrary terminological stipulations - namely precisation of intuitions. And this is what the analytic philosophers care for the most; those analytic philosophers who are logicians at the same time, in particular. According to the analytic philosophers philosophically relevant intuitive insight into objective situations is always achieved through language. Therefore, we do not need an epistemic viagra in the form of the extra-linguistic insight directly into the objective situation.
5
Content available Theory or philosophy of law?
100%
Woleński J.
|
|
nr 2
7-16
PL
Artykuł rozważa pytanie, w jakiej mierze teoria prawa jest częścią prawoznawstwa, a w jakiej ma charakter filozoficzny. Kwestię tę przedstawiono na tle historycznego rozwoju nauk prawnych i sytuacji w polskiej teorii prawa drugiej połowy XX w. oraz na podstawie analizy wybranych koncepcji teoretycznoprawnych, w szczególności tak zwanej wielopłaszczyznowej teorii prawa oraz poglądów Zygmunta Ziembińskiego. Konkluzja rozważań wskazuje, że filozofia jest nieunikniona w prawoznawstwie.
EN
The article discusses the theory of law in terms of the extent to which it is part of jurisprudence, on the one hand, and a philosophical pursuit, on the other. The question is explored considering the historical development of the legal sciences and the situation of Polish theory of law in the latter half of the twentieth century. Also, the author relies on the analysis of selected theoreticallegal concepts, notably the so-called multiplane theory of law and the views thought of Zygmunt Ziembiński. The conclusions suggest that philosophy is inevitable in jurisprudence.
6
Content available Metafilozofia i filozofia (analityczna)
100%
Woleński J.
|
|
tom 53
49-64
EN
This paper concerns metaphilosophy and its role in philosophy, particularly in analytic movement. In Introduction the genesis of the term „metaphilosophy” is described and function of metaphilosophical considerations – is it also argued that metaphilosophy is a part of philosophy. The relation of philosophy to science is considered as one the most important metaphilosophical problems. Since the author represents an analytic approach to philosophy, he devotes a separate section to general aspect of metaphilosophy in the context of analytic movement in contemporary philosophy. The method of paraphrases, illustrated by several examples, is proposed as a tool of philosophical analysis.
7
Content available Oskar Becker i logika modalna (Stefania Centrone, Pierluigi Minari, Oskar Becker, On the Logic of Modalities (1930): Translation, Commentary and Analysis, Synthese Library 444, Springer Nature Switzerland, Cham 2022, 157 s.)
100%
Woleński J.
|
|
nr 3
123-128
8
Content available Pamięć zbiorowa jako alibi
100%
Woleński J.
|
|
nr 29
21-36
EN
The subject of the article is the concept of collective memory, considered through the prism of ‘lived history’ – appearing in two forms: ‘lived in the actual and objective sense’ and ‘experienced in the content sense’ – and ‘objectified history’. By taking under consideration Polish controversies around Jan Tomasz Gross’ books: Neighbors: The Destruction of the Jewish Community in Jedwabne (Polish ed. 2000) and Fear: Anti-Semitism in Poland After Auschwitz (Polish ed. 2008), the author questions the idea of uniform collective memory and its normative claims. Collective memory and the dominant historical narrative is often subject to political manipulation as a means to affirm social unity by occluding of excluding others’ memories. The memory of the past is in fact usually divided among different social and ethnic groups that never formed a coherent community. There is little possibility to conciliate these opposite memories; the only possible way is to confront and negotiate these discrepant views, to work in the direction of democratization of memory.
PL
Przedmiotem artykułu jest pojęcie pamięci zbiorowej, rozpatrywanej przez pryzmat ‘historii przeżytej’ – występującej w dwu postaciach: ‘przeżytej w sensie przedmiotowym’ i ‘przeżytej w sensie treściowym’ – oraz ‘historii zobiektywizowanej’. Uwzględniając polskie kontrowersje wokół książek Jana Tomasza Grossa: Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka (wyd. polskie 2000) i Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie (wyd. polskie 2008), autor kwestionuje pojęcie jednolitej pamięci zbiorowej i jej normatywne roszczenia. Pamięć kolektywna i dominująca narracja historyczna są często przedmiotem manipulacji politycznych jako sposobu na potwierdzenie jedności społecznej poprzez wykluczenie cudzych wspomnień. Pamięć o przeszłości jest w rzeczywistości podzielona między różne grupy społeczne i etniczne, które nigdy nie tworzyły spójnej jedności. Nie ma możliwości pogodzenia tych przeciwnych wspomnień; jedynym możliwym sposobem nadania pamięci zbiorowej kształtu pożądanego w porządku demokratycznym jest konfrontacja i negocjowanie tych rozbieżnych poglądów, czyli dokonywanie ‘transakcji dialogicznych’.
9
Content available Russell i Polacy
100%
Woleński J.
|
|
nr 4
93-111
EN
In this paper I present Bertrand Russell’s contacts with Polish readers and outstanding Polish writers. In paragraphs 2 and 3 I discuss books by Russell that were published in Poland and mention his personal contacts and correspondence. Russell exchanged letters with L. Chwistek, J. Conrad‑Korzeniowski, M. Dziewicki, G. Herling-‑Grudziński, S. Leśniewski, W. Lutosławski and A. Tarski. Interesting comments on his philosophy were offered by M. Ossowska, K. Twardowski, J. Salamucha and M. Heitzman. Paragraphs 4 and 5 discuss the influence that Russell’s logical ideas have exerted on the development of logic in Poland, especially in the works of L. Chwistek and S. Leśniewski.
10
Content available remote O Historii filozofii Tadeusza Gadacza
100%
Woleński J.
|
|
nr 23
190-249
PL
Recenzja książki: Tadeusz Gadacz, Historia filozofii XX wieku. Nurty, Tom II: Neokantyzm. Filozofia egzystencji. Filozofia dialogu, Wydawnictwo Znak, Kraków 2009
EN
Review of the book: Tadeusz Gadacz, Historia filozofii XX wieku. Nurty, Tom II: Neokantyzm. Filozofia egzystencji. Filozofia dialogu, Wydawnictwo Znak, Kraków 2009
11
Content available Uwagi o książce o krucjatach marksistów przeciwko Lwowskiej Szkole Filozoficznej
100%
Woleński J.
|
|
nr 1
107-125
PL
Artykuł jest polemiką z książką R. Kuliniaka, M. Pandury i Ł. Ratajczaka Filozofia po ciemnej stronie mocy (cz. I–III, Wydawnictwo Marek Derewiecki 2018–2021), przedstawiającej atak marksistów na Lwowską Szkołę Filozoficzną założoną przez Kazimierza Twardowskiego. Nie kwestionuję tego, że taki atak miał miejsce, ani tego, że był motywowany względami politycznymi. Moje wątpliwości budzi to, jak pojmowana jest Lwowska Szkoła Filozoficzna, a w szczególności zaliczenie do niej Romana Ingardena. Sporny jest też obraz filozofii polskiej w ostatnich trzydziestu latach, tj. po 1989 roku, sugerujący, że miałaby to być jakaś kontynuacja przełomu lat 1940/1950.
12
Content available O państwie prawa: uwagi filozofa
100%
Woleński J.
|
|
nr 2
9-25
EN
The concept of the state of law is not only of historical importance, but it also plays a significant role in the contemporary political and legal though. In particular, it has become one of the elements of the legal order that prevail in the European Union member States. The concept of the state of law originated in the German legal doctrine in the first quarter of the 19th century. It drew from the Kant’s idea of a reason-guided society. The fullest definition of the idea of the state of law was probably explained by Robert von Mohl in his work “Encyclopaedia of Political Sciences” published in 1859. The ideas it contained, however, had been known already in the thirties of that century. According to Mohl, the state of law is not a form of state, but rather a certain order of rights and duties of the state towards its citizens as well as the citizens towards the state. Hence it does not matter whether a state is a monarchy or a republic. There are many controversies when it comes to the history of the state of law. Among the main ones is the question whether the criteria of the state of law are of a formal or substantial character. The formal conception of the state of law prevailed in the 19th century Germany and the Weimar Republic. Since the Second World War and the negative experience with a totalitarian state, both fascist and communist, it has been accepted that there is no state of law without a minimum, rather broader than narrower, of citizen’s rights and institutions that secure them. The paper presents the origin and development of the concept of a state of law and compares it with the concept of the rule of law.
13
Content available remote Roman Ingarden we wspomnieniach
100%
Woleński J.
|
|
nr 1(4)
13-24
PL
Wspomnienia
EN
Memories
14
Content available Adolf Reinach, Negative States of Affairs and the Concept of Omission
100%
Woleński J.
|
|
tom 90
5-14
EN
This paper examines Adolf Reinach’s views about negative states of affairs. The author briefly presents the history of the issue from the Middle Ages to the 20th century. The views of Reinach and Roman Ingarden are compared. A special focus is ascribed to the problem of omissions in the legal sense. According to the author, a proper solution to the problem of negative states of affairs locates negation at the level of language, not in reality.
15
Content available O wyjaśnianiu genetycznym
100%
Woleński J.
|
|
nr 1
EN
In the general methodology of science, four types of explanation are distinguished: (a) nomological-deductive, (b) nomological-statistical, (c) functional, and (d) genetic. These explana-tions are found in both the natural and the social sciences. The article analyses (d) by juxtaposing genetic explanation with other types of explanations. Attention is drawn to the similarities between (c) and (d), and their differences from (a) and (b). Genetic explanation is understood as the construction of a so-called “genetic sequence”, the last element of which is the fact being explained. This kind of procedure is related to various issues: e.g. the use of general propo-sitions, time frames, alternative explanations to a given one, and the understanding of causality. The use of genetic explanations in non-scientific arguments is also addressed.
PL
Abstrakt: W ogólnej metodologii nauk wyróżnia się cztery rodzaje wyjaśniania (eksplanacji) (a) nomologiczno-dedukcyjne, (b) nomologiczno-statystyczne, (c) funkcjonalne, (d) genetyczne - są one spoty kane zarówno w naukach przyrodniczych, jak i społecznych. Artykuł analizuje (d), zestawiając wyjaśnianie genetyczne z innymi rodzajami eksplanacji. Zwraca się uwagę na podobieństwa zachodzące pomiędzy (c) i (d) oraz ich różnice w stosunku do (a) i (b). Wyjaśnianie genetyczne jest rozumiane jako konstrukcja tak zwanego „ciągu genetycznego”, którego ostatnim elementem jest wyjaśniany fakt. Tego rodzaju procedura wiąże się z rozmaitymi kwestiami, na przykład: użyciem twierdzeń ogólnych, ramami czasowymi, wyjaśnieniami alternatywnymi czy rozumieniem przyczynowości. Poruszony jest również problem użycia wyjaśnień genetycznych w argumentacjach pozanaukowych.
16
Content available remote Bardzo mało ludzi przewidywało w XIX w., że po nim nastąpi wiek XX (St. J. Lec)
100%
Woleński J.
|
|
nr 6
189-198
PL
Głos w debacie: Czy zmierzch filozofii analitycznej?
17
Content available On the Critique of Logical Empiricism
50%
Woleński J.
|
|
nr 2
117-130
first rewind previous Strona / 1 next fast forward last
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.