Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Określenie możliwości wykorzystania membran poliimidowych do wzbogacenia gazu ziemnego w składniki węglowodorowe

100%

Ciechanowska M.

|

2024

|

tom R. 80, nr 3

172--178

PL

Znaczna część gazu ziemnego w Polsce jest zaazotowana oraz zawiera dwutlenek węgla, co niejednokrotnie rodzi problemy z jego zagospodarowaniem. Tymczasem nawet niewielkie zmniejszenie zawartości azotu i CO2 w gazie wpływa na zwiększenie jego wartości energetycznych jako produktu handlowego. Celem pracy było zbadanie możliwości usunięcia części niepalnych składników z gazu ziemnego i gazu towarzyszącego wydobywanej ropie naftowej. Wiąże się to z jednoczesnym podwyższeniem ich jakości i kaloryczności. Można to uzyskać z wykorzystaniem separacyjnej technologii membranowej zastosowanej w najkorzystniejszych warunkach prowadzenia takiego procesu. Otrzymywany w ten sposób główny wysokociśnieniowy strumień gazu wzbogaconego (np. około 85% obj. strumienia gazu surowego) stanowiłby produkt handlowy. Niskociśnieniowy strumień gazu zubożonego (pozostałe 15% obj.) można wykorzystać na potrzeby własne kopalni gazu ziemnego. W ramach pracy dokonano przeglądu literatury w zakresie charakterystyki gazu ziemnego oraz separacji składników na membranach. Opracowano projekt instalacji, dobrano i skalibrowano przyrządy pomiarowe oraz utworzono stanowisko badawcze membranowego rozdziału gazów z wykorzystaniem membran poliimidowych. Wytworzono mieszanki gazowe na bazie rzeczywistego gazu ziemnego, które zawierały od 7% do 90% azotu oraz od 0,2% do 6% dwutlenku węgla. Przeprowadzono testy ich separacji na membranach w tanim jednostopniowym układzie pod kątem wydzielenia z gazu ziemnego części dwutlenku węgla i azotu. Badania na membranach były prowadzone w funkcji współczynnika podziału związanego ściśle ze stosunkiem ilości wysokociśnieniowego strumienia gazu wzbogaconego do gazu wlotowego. W artykule dokonano również porównania zmian wartości energetycznej (liczby Wobbego i wartości opałowej) uzyskiwanych produktów w stosunku do surowego gazu wlotowego. Badania usuwania dwutlenku węgla z gazu mogą mieć istotne znaczenie, gdyby doszło do znacznego wzrostu ilości tego składnika w strefie gazowej złoża podczas procesów intensyfikacyjnych.

EN

A significant part of natural gas in Poland is nitrogen-rich and contains carbon dioxide, which often causes problems with its management. Meanwhile, even a slight reduction in the nitrogen and CO2 content of gas increases its energy value as a commercial product. The aim of the work was to investigate the possibility of removing some of the non-flammable components from natural gas and gas accompanying extracted crude oil. This involves a simultaneous increase in their quality and calorific value. This can be achieved using separation membrane technology and determining the most favorable conditions for conducting such a process. The main high-pressure enriched gas stream thus obtained (e.g. approximately 85 vol.% of the raw gas stream) would constitute a commercial product. The low-pressure stream of lean gas (the remaining 15% by volume) can be used for the needs of the natural gas mine. The study included a review of the literature on the characteristics of natural gas and the separation of components on membranes. An installation design was developed, measuring instruments were selected and calibrated, and a polyimide membrane gas separation research station was created. Gas mixtures based on real natural gas were produced, with nitrogen content ranging from 7 to 90% and carbon dioxide content ranging from 0.2 to 6%. Tests of their separation were carried out on membranes in a low-cost, single-stage system in order to separate some of the carbon dioxide and nitrogen from natural gas. Tests on the membranes were carried out as a function of the partition coefficient (stage cut) closely related to the ratio of the amount of high-pressure enriched gas stream to the inlet gas. The article also compares changes in the energy value (Wobbe number and calorific value) of the obtained products in relation to the raw inlet gas. Research on the removal of carbon dioxide from gas may be important if there was a significant increase in this component in the gas zone of the deposit during intensification processes.

2

Rozwój sektora energii geotermalnej UE. Wykorzystanie potencjału pomp ciepła

100%

Ciechanowska M.

|

2024

|

tom R. 80, nr 4

243--251

PL

W artykule przedstawiono stan wykorzystania energii geotermalnej w wybranych krajach UE w dwóch kierunkach: w procesie produkcji energii elektrycznej oraz do wytwarzania ciepła. W Polsce udział zainstalowanej mocy energii elektrycznej pochodzącej z energii geotermalnej wynosi zaledwie 0,27% mocy pozyskanej ze wszystkich źródeł OZE, zaś pozyskanie ciepła jest odpowiednio na poziomie 26,03%. Zwrócono uwagę, że zasoby geotermalne są użytkowane na różne sposoby i z różną intensywnością. W globalnym wykorzystaniu tej energii pierwsze miejsce zajmują geotermalne pompy ciepła. O ich wysokim potencjale wdrożeniowym decydują między innymi skala zastosowań i pozytywne opinie dotychczasowych użytkowników, dostępność rozwiązań technicznych w tym zakresie na całym rynku wewnętrznym UE, bogata oferta ze strony producentów pomp i instalatorów, często wzbogacona o możliwość współpracy z systemami fotowoltaicznymi czy magazynowaniem ciepła, a także możliwość uzyskania wsparcia finansowego inwestycji. Dopiero drugie miejsce w aspekcie wykorzystania energii geotermalnej zajmuje ciepłownictwo sieciowe. W tym przypadku koszty przedsięwzięcia niezwykle wzrastają w związku z koniecznością wykonania sieci otworów wiertniczych czy ze względu na ryzyko, jakie niesie ze sobą proces poszukiwań horyzontów geologicznych o pożądanych parametrach hydrotechnicznych i do tego w perspektywicznym interwale czasowym. Zaprezentowano wieloletni program rozwoju wykorzystania zasobów geotermalnych w Polsce na lata 2022–2040, a w pewnych obszarach do roku 2050, opublikowany przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska. W ramach realizacji tego programu ustanowiono między innymi projekt pod nazwą „Udostępnienie wód termalnych w Polsce” – dotyczący odwiercenia 15 otworów dla poszukiwania i rozpoznania wyżej wymienionych wód w najbardziej perspektywicznych rejonach kraju pod względem możliwości eksploatacji źródeł geotermii głębokiej. Przedstawiono priorytetowe programy dotacyjne ukierunkowane na rozwój ogrzewnictwa indywidualnego, cieszące się w Polsce bardzo dużym zainteresowaniem. W programach takich jak „Mój Prąd”, „Moje Ciepło”, „Czyste Powietrze” istnieje możliwość uzyskania dofinansowania ze środków unijnych, między innymi do instalowanych pomp ciepła. Omówiono prace badawcze zrealizowane w Instytucie Nafty i Gazu – Państwowym Instytucie Badawczym, między innymi w zakresie możliwości wykorzystania sczerpanych złóż węglowodorów dla celów geotermalnych, biorąc pod uwagę możliwość zastosowania CO2 jako nośnika energii geotermalnej w procesie jego sekwestracji. Zaprezentowano zagadnienia tworzenia numerycznych modeli obiektów geotermalnych, doboru odpowiednich receptur płuczek wiertniczych, zaczynów cementowych czy płynów eksploatacyjnych przy uwzględnieniu podwyższonych temperatur i ciśnień.

EN

The article presents the status of the use of geothermal energy in selected EU countries in two directions: in the process of electricity generation and for heat generation. In Poland, the percentage of installed geothermal power capacity is only 0.27% of the power obtained from all RES sources, while the percentage of obtaining heat is at 26.03%, respectively. It was noted that geothermal resources are used in different ways and with different intensities. In the global utilization of this energy, the first place is occupied by geothermal heat pumps. Their high deployment potential is determined, among other things, by the scale of their use and positive feedback from users to date, the availability of technical solutions in this field throughout the EU internal market, a rich offer from pump manufacturers and installers, often enriched by the possibility of combination with photovoltaic systems or heat storage, as well as the possibility of obtaining financial support for the investment. Only the second place in the aspect of the use of geothermal energy is occupied by district heating. In this case, the cost of the project increases tremendously due to the necessity of drilling a network of boreholes, or due to the risks involved in the process of searching for geological horizons with the desired hydrotechnical parameters and, in addition, in a prospective time interval. A multi-year program for the development of the use of geothermal resources in Poland for 2022–2040, and in certain areas until 2050, published by the Ministry of Climate and Environment, was presented. As part of the implementation of this program, among other things, a project called Making Thermal Waters Accessible in Poland was established with the aim of drilling 15 boreholes for the exploration and prospecting of the aforementioned waters in the most promising areas of the country in terms of the possibility of exploiting deep geothermal sources. Priority subsidy programs aimed at the development of individual heating, which are very popular in Poland, were presented. Programs such as Mój Prąd [My Electricity], Moje Ciepło [My Heat], Czyste Powietrze [Clean Air] offer the possibility of obtaining EU funding for, among other things, installed heat pumps. Research work carried out at the Oil and Gas Institute – National Research Institute was discussed, including the possibility of using depleted hydrocarbon deposits for geothermal purposes, taking into account the possibility of using CO2 as a geothermal energy carrier in the process of its sequestration. Issues of creating numerical models of geothermal objects, selection of appropriate recipes for drilling muds, cement slurries or production fluids, taking into account increased temperatures and pressures were presented.

3

Udział energii odnawialnej w polskim miksie energetycznym w odniesieniu do innych krajów

100%

Ciechanowska M.

|

2022

|

tom R. 78, nr 12

892--900

PL

W artykule przedstawiono działania Komisji Europejskiej ujęte w planie REPowerEU, mające na celu z jednej strony zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego krajów członkowskich UE po agresji Rosji na Ukrainę i nałożeniu sankcji na Rosję, a z drugiej – ograniczenie nasilających się obecnie coraz bardziej negatywnych zmian klimatycznych. Aby przeciwdziałać tym zmianom, koniecznością jest odejście od wykorzystywania paliw kopalnych na rzecz odnawialnych źródeł energii (OZE). Scharakteryzowano udział energii OZE w bilansach energetycznych wybranych krajów europejskich i pozaeuropejskich poprzez przedstawienie wielkości zainstalowanej mocy energii elektrycznej pochodzącej z poszczególnych typów źródeł energii: wiatru, promieniowania słonecznego, wody, biomasy (biopaliwa stałe, ciekłe i gazowe) oraz z zasobów geotermalnych. Dane te pochodzą z roku 2021 i dotyczą krajów najbardziej zaawansowanych we wdrażaniu technologii OZE. Drugim analizowanym parametrem jest wielkość ciepła wygenerowanego ze źródeł odnawialnych oraz pozyskanego w procesie wysokosprawnej kogeneracji. W rozdziale dotyczącym udziału energii odnawialnej w strukturze polskiej energetyki przedstawiono wyniki z I półrocza 2022 r., wskazujące, że zielona energetyka stanowiła tylko 22,5% całej wyprodukowanej energii, przy największym udziale elektrowni wiatrowych (11,9%) i instalacji fotowoltaicznych (4,4%). Podkreślono ogromny rozwój w kraju fotowoltaiki (liczba instalacji w maju 2022 r. wynosiła 1 083 600 szt.) oraz duży potencjał rozwojowy pomp ciepła. Omówiono wybrane dokumenty krajowe mające wpływ na powstawanie nowych źródeł OZE, konieczność ich dostosowania do aktualnych potrzeb, a także wprowadzenia uproszczonych procedur i skrócenia terminów udzielania zezwoleń na inwestycje OZE.

EN

The article presents the actions of the European Commission included in the REPowerEU plan, intended on the one hand to ensure the energy safety of the EU member states after the Russian aggression against Ukraine and regarding the sanctions imposed on Russia, and on the other hand – to limit the currently intensifying and increasingly negative climate changes. In order to counteract these changes, it is necessary to phase out the utilisation of fossil fuels in favour of renewable energy sources (RES). The share of RES energy in the energy balances of selected European and non-European countries has been characterised by presenting the magnitude of the installed power of electricity originating from the individual types of energy sources: wind, sunlight, water, biomass (solid, liquid and gaseous biofuels), as well as from geothermal resources. These data originate from 2021, and they refer to the most advanced countries in the implementation of RES technologies. The second analysed parameter is the amount of heat generated from renewable sources and acquired in the process of high-efficiency cogeneration. The chapter involving the share of renewable energy in Polish energy structure presents the results from the 1st half of 2022, pointing out that green energy amounted to only 22.5% of the entire produced energy, with the highest percentages of wind farms (11.9%) and photovoltaic installations (4.4%). The enormous growth of photovoltaics in the country (the number of installations in May 2022 was 1,083,600) is emphasised along with the high development potential of heat pumps. Selected national documents having an impact on the creation of new RES are discussed along with the necessity to adjust them to the current needs, and to introduce simplified procedures and reduction of the times of granting permits for RES investments.

4

Zaawansowanie działań Komisji Europejskiej ukierunkowanych na uniezależnienie Europy od rosyjskich paliw kopalnych

100%

Ciechanowska M.

|

tom R. 79, nr 1

61--66

PL

W artykule przedstawiono realizację wybranych zadań przyjętych przez KE w ramach planu REPowerEU, zmierzającego do uniezależnienia Europy od rosyjskich paliw kopalnych, a równocześnie do budowy nowego europejskiego systemu energetycznego wraz z odpowiednią infrastrukturą. Zwrócono uwagę na kilka aspektów, w tym między innymi na pilną konieczność zdywersyfikowania źródeł dostaw gazu ziemnego do UE. Omówiono działania wewnątrzwspólnotowe podjęte dla złagodzenia kryzysu energetycznego (utworzenie między innymi unijnej platformy energetycznej, zawarcie szeregu porozumień tzw. solidarnościowych między krajami członkowskimi na dostawy gazu w sytuacjach kryzysowych). Przedstawiono planowane inwestycje o charakterze wspólnotowym zwiększające możliwości zaopatrzenia w gaz (w tym między innymi terminal pływający w Gdańsku, rozbudowa gazociągu przesyłowego LNG przez Pireneje i rozbudowa połączeń systemów przesyłowych Hiszpanii, Francji czy Włoch z systemami afrykańskimi). Zaprezentowano wybrane projekty inwestycyjne związane z dostarczaniem gazu do Polski, a współfinansowane ze źródeł europejskich. Podkreślono istotne znaczenie oszczędzania i efektywnego wykorzystania energii, będących najtańszym, ale i najbardziej skutecznym sposobem zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego.

EN

The paper presents the implementation of selected objectives adopted by the EC as part of the REPowerEU plan, aiming to make Europe independent of Russian fossil fuels while building a new European energy system with the relevant infrastructure. Several aspects were highlighted, such as the urgent need to diversify the EU's natural gas supply sources. The intra-Community measures taken to mitigate the energy crisis (the creation of an EU energy platform, the conclusion of a number of so-called solidarity agreements between Member States for the supply of gas in crisis situations, among others) are discussed. Community-based planned investments to increase gas supply possibilities are presented (such as a floating terminal in Gdańsk, the extension of the LNG transmission pipeline across the Pyrenees and the expansion of the connections of the transmission systems of Spain, France and Italy with those of Africa). Selected investment projects related to the supply of gas to Poland and co-financed from European sources are presented. The critical importance of energy conservation and efficiency, which are the cheapest yet most effective means of increasing energy security, was highlighted.

5

HOW TO TURN TWO DIFFERENT PASTS INTO A SINGLE, COMMON FUTURE (INiG)

100%

Ciechanowska M.

Zarządzanie Zasobami Ludzkimi

|

2009

|

nr 5(70)

47-51

EN

The authoress presents the difficult, but successful process of consolidation of two research and development units integrated by the Ministry of the Economy in 2008 -the Institute of Petroleum Processing (ITN) and the Oil and Gas Institute (INiG).

6

Lądowe i pływające terminale do odbioru LNG w krajach UE

100%

Ciechanowska M.

|

tom R. 79, nr 11

722--729

PL

W artykule omówiono zaawansowanie prac w krajach UE związanych z planowaniem i budową nowych terminali pływających do odbioru skroplonego gazu ziemnego (LNG) – FSRU (ang. floating storage and regasification unit). Wdrażanie na coraz to większą skalę technologii polegającej na produkcji LNG bezpośrednio na małych wyspecjalizowanych platformach i statkach pływających na morzu umożliwia w zdecydowanie większym zakresie dywersyfikację kierunków dostaw gazu, jak i zwiększenie zdolności do jego przetransportowania tankowcami do dowolnych miejsc docelowych. W obecnej sytuacji geopolitycznej i kryzysu energetycznego działania te mają podstawowe znaczenie dla Europy. Przedstawiono charakterystykę terminali importowych LNG w krajach UE (według danych na październik 2022 r.) z uwzględnieniem ich statusu (operacyjne, w budowie, planowane) i typu (lądowe, FSRU). Aż 11 krajów członkowskich UE zamierza w okresie najbliższych 3 lat wybudować łącznie 19 nowych jednostek FSRU o rocznej przepustowości gazu po regazyfikacji większej od 0,7 mld m3 , co świadczy o dużym potencjale rozwojowym tej technologii. Zaprezentowano dodatkowe usługi komercyjne oferowane przez terminale, związane między innymi z bunkrowaniem statków morskich, z przeładunkiem LNG do cystern kriogenicznych w celu dalszej dystrybucji gazu na lądzie, na obszarach nieobjętych przez sieć przesyłową. Zwrócono uwagę na działania Polski związane z budową pierwszego w kraju terminalu FSRU, w rejonie Gdańska. Projekt ten, ujęty w Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP, uzyskał na obecnym etapie dofinansowanie UE na opracowanie specyfikacji technicznej i na prace projektowe. Oddanie tej inwestycji przewiduje się na lata 2027/2028. Przedstawiono też działania Polski wspomagające proces dywersyfikacji zaopatrzenia w LNG poprzez zakup 8 jednostek pływających, które oprócz obsługi długoterminowego kontraktu na dostawę LNG z USA do Polski będą miały możliwość transportu LNG na innych szlakach żeglugowych.

EN

The article discusses the progress of work in EU countries related to the planning and construction of new floating LNG terminals – the Floating Storage Regasification Units (FSRU).The increasingly large-scale implementation of technology involving the production of LNG directly on small specialized platforms and ships floating at sea allows for a much greater diversification of gas supply directions and an increase in the ability to transport it by tankers to any destinations. Given the current geopolitical situation and energy crisis, these actions are crucial for Europe. The article presents a characterization of import LNG terminals in EU countries (as of October 2022), including their status (operational, under construction, planned) and type (land-based, FSRU). As many as 11 EU member states plan to build 20 new FSRUs with an annual regasification capacity greater than 0.7 billion cubic meters of gas within the next 3 years, indicating a high potential for the development of this technology. Additional commercial services offered by the terminals are presented, including bunkering of ships and transshipment of LNG to cryogenic tanks for further distribution in areas not covered by the transmission network. The article also highlights Poland's efforts to build its first FSRU in the Gdansk area. This project, included in the National Security Strategy of Poland, has received EU funding for technical specification development and design work. The completion of this investment is planned for 2027/2028. Poland's actions supporting the process of diversifying LNG supply by purchasing 8 floating units are also presented. These units, in addition to servicing a long-term contract for the supply of LNG from the USA to Poland, will have the ability to transport LNG on other shipping routes.

7

Program ramowy Horyzont Europa czynnikiem wspierającym transformację energetyczną kraju

100%

Ciechanowska M.

|

2020

|

tom R. 76, nr 11

870--874

PL

W artykule omówiono założenia ramowego programu Horyzont Europa, ustanowionego przez Komisję Europejską na lata 2021–2027, w zakresie badań naukowych i innowacji. Konstrukcja tego programu oparta jest na trzech filarach, odpowiadających kolejno: za stworzenie odpowiednich warunków dla naukowców do zdobycia wysokiego poziomu wiedzy i umiejętności, za wykorzystanie kapitału intelektualnego Europy, za skoncentrowanie się na rozwoju kluczowych technologii i innowacyjnych rozwiązań w wybranych obszarach. Przedstawiono grupy tematyczne programu Horyzont Europa, obejmujące m.in. zdrowie, cyfryzację, klimat, energię, przemysł, biogospodarkę. Zwrócono uwagę na organizację międzynarodowej współpracy w dziedzinie badań i innowacji, w której szczególne miejsce w nadchodzącej perspektywie programowej zajmuje partnerstwo. Partnerstwo rozumiane tu jest jako współdziałanie zespołów badawczych państw członkowskich UE, sektora prywatnego, fundacji czy stowarzyszeń przy podejmowaniu i realizacji inicjatyw wspierających rozwój oraz przy wdrażaniu programu badań. Podkreślono miejsce technologii wodorowych w rozwoju różnych sektorów gospodarki, począwszy od energetyki, transportu samochodowego, kolejowego, lotniczego, żeglugi lądowej i morskiej, poprzez ogrzewnictwo i klimatyzację, po przemysł petrochemiczny, chemiczny czy stalowy. We wdrażaniu tych technologii ogromną rolę do spełnienia ma przemysł gazowniczy, dysponujący zarówno doświadczeniem, jak i infrastrukturą do transportu gazu ziemnego z dodatkiem wodoru czy gazu i wodoru, a także do magazynowania wodorowego nośnika energii. Przedstawiono korzyści wynikające z realizacji programu Horyzont Europa. Oprócz tych najważniejszych, związanych z głównym celem, jakim jest wspomożenie działań na rzecz uczynienia Europy kontynentem neutralnym dla klimatu do 2050 r., zwrócono uwagę na zapewnienie otwartego dostępu do publikacji i danych wynikowych oraz na wzmocnienie międzynarodowej współpracy zespołów badawczych. Zaprezentowano główne założenia i cele programu Cyfrowa Europa oraz obszary objęte finansowaniem (m.in. sztuczna inteligencja, zaawansowane umiejętności cyfrowe, szerokie wykorzystanie nowoczesnych technologii cyfrowych w całej gospodarce). Obydwa programy, Horyzont Europa, jak i Cyfrowa Europa, są kompatybilne ze strategią UE Europejski Zielony Ład.

EN

The article discusses the objectives of the Horizon Europe framework programme, conceived by the European Commission for 2021–2027, for the purposes of research and innovation. This programme is structured around three pillars, focusing on: creating the right conditions for researchers to acquire a high level of knowledge and skills, harnessing Europe’s intellectual capital, development of key technologies and innovative solutions in selected areas. The thematic groups of Horizon Europe have been presented, including: health, digital solutions, climate, energy, industry, bioeconomy. Attention has been paid to the organisation of international cooperation in the scope of research and innovation, where partnership has a special place in the upcoming programme perspective. The partnership is understood here as cooperation between research teams from EU Member States, the private sector, foundations or associations in undertaking and carrying out initiatives to support the development and implementation of the research agenda. The place of hydrogen technology in the development of various sectors of the economy was emphasised – from energy, road, rail, air, inland and sea transport, through heating and air conditioning, to the petrochemical, chemical and steel industries. The gas industry has a great role to play in the implementation of these technologies, having both the experience and the infrastructure to transport natural gas with the addition of hydrogen or to store hydrogen as an energy carrier. The benefits of implementing Horizon Europe have been presented. In addition to the chief benefits, related to the main objective of helping to make Europe a climate-neutral continent by 2050, attention has been paid to ensuring open access to publications and raw research results as well as to reinforcing international cooperation between research teams. The main assumptions and objectives of the Digital Europe programme have been presented, as well as the areas covered by funding (e.g. artificial intelligence, advanced digital skills, wide use of modern digital technologies in the entire economy). Both Horizon Europe and Digital Europe are compatible with the European Green Deal strategy of the EU.

8

Nauka i technika przemysłu naftowego i gazowniczego w miesięczniku „Nafta-Gaz”

100%

Ciechanowska M.

|

tom R. 78, nr 9

696--705

PL

W czerwcu bieżącego roku minęła 77. rocznica wydania pierwszego numeru czasopisma „Nafta”, ściśle związanego z Instytutem Nafty i Gazu – Państwowym Instytutem Badawczym i jego prawnymi poprzednikami. Czasopismo to miało początkowo podstawowy cel w postaci współuczestnictwa, poprzez popularyzację wiedzy specjalistycznej, w odbudowie zniszczonego przez wojnę przemysłu naftowego. Sam Instytut podlegał wielokrotnej restrukturyzacji, zmieniały się urzędy nadzorujące pracę jednostki, priorytety wydawnictwa, redaktorzy, a miesięcznik „Nafta” nieprzerwanie trwał wiernie, zawsze prezentując zagadnienia istotne dla branży naftowej i gazowniczej, promując transfer wiedzy, wspierając innowacyjne rozwiązania w praktyce przemysłowej. Analiza zmian dotyczących czasopisma na przestrzeni lat była możliwa dzięki zrealizowanemu przez Instytut w latach 2010–2013 projektowi w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Zdigitalizowano wówczas najstarsze wydawnictwa przemysłu naftowego znajdujące się w zbiorach Biblioteki Instytutu, a także między innymi egzemplarze czasopisma „Nafta” od nr 1/1945 do nr 12/2008. Wszystkie pozostałe numery były już udostępnione zarówno w wersji analogowej, jak i cyfrowej. Dzisiaj z pewnością należy podkreślić, że duża część zbioru obejmującego czasopismo „Nafta” ma wartość historyczną, archiwalną i naukową. W artykule przedstawiono analizę kształtu merytorycznego „Nafty” w pierwszym okresie jej wydawania. Czasopismo, oprócz krótkich fachowych artykułów pogrupowanych w szeregu działów tematycznych, zawierało wtedy dużo wiadomości z życia branży naftowej, a także z działalności Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Naftowego oraz Instytutu. Wiele tych materiałów miało charakter szkoleniowy dla kadry przemysłowej. Część informacji była okresowo wydawana w postaci stałych dodatków do czasopisma, trwale z nim połączonych. Dużą wartość historyczną ma dodatek „Statystyka naftowa Polski”, wydawany od nr 1/1945 do 7–8/1948, zawierający szereg bardzo szczegółowych informacji o prowadzonych bezpośrednio po wojnie wierceniach otworów poszukiwawczych czy eksploatacyjnych, ich lokalizacji czy wielkości wydobycia węglowodorów na terenie Polski. Innym dodatkiem był „Biuletyn Instytutu…”, wydawany w okresie od 1958 r. do 1980 r., dokumentujący postęp prac naukowych w poszczególnych zakładach badawczych czy prac normalizacyjnych na potrzeby branży. Na uwagę zasługuje też „Przegląd Dokumentacyjny Nafty”, który zawierał streszczenia artykułów z najnowszych czasopism zagranicznych czy książek. W sytuacji braku powszechnego dostępu do tej literatury – albo jego znacznego ograniczenia – dodatek ten w okresie swojego wydawania (1953–1975) spełnił swoją rolę. W części Dane statystyczne dotyczące czasopisma omówiono ciągłość jego druku w poszczególnych latach, zwrócono uwagę, że nazwa periodyku zmieniła się tylko jeden raz, poprzez rozszerzenie tytułu do „Nafta-Gaz” (od nr 1/1992), przedstawiono nazwiska redaktorów naczelnych oraz scharakteryzowano zmiany w składzie podmiotów stanowiących organ wydawniczy czasopisma „Nafta”. Na podstawie materiałów opublikowanych w „Nafcie” w okresie od nr 1/1945 do nr 12/1951 uszczegółowiono zmiany restrukturyzacyjne samego Instytutu, w tym dotyczące nazwy i podległości organizacyjnej w początkowym okresie jego działalności.

EN

The 77th anniversary of the first edition of “Nafta” journal, closely related to the Oil and Gas Institute – National Research Institute, and its legal predecessors, was in June this year. Initially, when first published, this journal had a basic goal – participation, via the popularisation of specialised knowledge, in the reconstruction of the oil industry that had been destroyed by the Second World War. The Institute has been restructed many times; the authorities supervising the unit’s operations were changing, as well as the priorities of the publication and its editors, but “Nafta” journal incessantly remained faithful to always presenting issues significant for the oil and gas sector, promoting knowledge transfer, and supporting innovative solutions within the industrial practice. Analysis of changes related to the journal over the years of its publication was possible due to the project carried out by the Institute in the years 2010–2013, under the Operational Programme “Innovative Economy”. At that time the oldest publications of the oil industry existing in the collection of the Institute Library were digitised, including copies of “Nafta” journal from No 1/1945 to No 12/2008. All the other issues were already made available both in an analogue and digital version. It should be emphasise that today a large part of the collection comprising “Nafta” journal has a historical, archival, and scientific value. The paper presents an analysis of the subject-matter profile of “Nafta” in the first period of its publication, which, apart from short professional papers grouped in a number of thematic sections, contained a lot of news from the oil sector life, and also from activities of the Association of Oil Industry Engineers and Technicians, and of the Institute. Many of these materials had a nature of training for the industrial staff. Part of the information was periodically published in the form of permanent supplements connected with the journal. The “Statystyka naftowa Polski” (“Oil statistics of Poland”) supplement, issued from No 1/1945 to 7–8/1948, which contained a large amount of very detailed information about the drilling of exploratory or production wells carried out immediately after the war, their location, or the volume of hydrocarbons production in Poland, has a high historical value. “Biuletyn Instytutu...” (“Bulletin of the Institute...”) was another supplement, published from 1958 to 1980, which documented the progress of scientific work in individual research departments or the standardisation work for the sector’s needs. Another supplement worth mentioning was the “Przegląd Dokumentacyjny Nafty” ("Oil Documentation Review") which contained abstracts of papers from the most recent foreign journals or books. In the situation where there was no easy access to this literature, or it was significantly limited, this supplement fulfilled its role in the period of its publication (1953–1975). The part Statistical Data on the Journal discusses the continuity of its publication in individual years, draws attention to the fact that the journal name has changed only once, by the title expansion to “Nafta-Gaz” (from No 1/1992), presents the names of editors-inchief, and characterises changes in the composition of entities, being the editorial bodies of “Nafta” journal. Based on materials published in “Nafta” in the period from No 1/1945 to No 12/1951, the restructuring changes of the Institute were specified, including names and organisational dependence in the initial period of its activities.

9

Możliwości występowania naturalnych złóż wodoru w warunkach polskich

63%

Matyasik I. , Ciechanowska M.

|

2024

|

tom R. 80, nr 6

327--334

PL

W artykule przedstawiono wodór naturalny jako potencjalne bezemisyjne źródło energii odnawialnej, która w transformacji energetycznej całej gospodarki ma do odegrania niezwykle ważną rolę. Omówiono drogi migracji i akumulacji wodorowych. Podano przykłady występowania wodoru w różnych typach środowiska naturalnego i w różnych strukturach litologiczno-stratygraficznych, także na obszarach oceanicznych i w strefach występowania podwyższonej aktywności wulkanicznej. Przedstawiono źródła pochodzenia wodoru naturalnego, z których za najważniejsze przyjmuje się proces serpentynizacji, typowy dla skał ultrazasadowych bogatych w żelazo. Obecnie uważa się, że proces ten może generować aż 80% wodoru występującego na Ziemi. Innym procesem uczestniczącym w produkcji wodoru jest radioliza, zachodząca w skałach zawierających pierwiastki promieniotwórcze (m.in. U, Th), emitujące promieniowanie jonizujące i powodujące rozszczepianie cząstek wody. W czasie tej reakcji uwalniany jest wodór. Zaprezentowano wybrane prace badawcze prowadzone w Polsce na przestrzeni lat, w których zwrócono uwagę na obecność wodoru w gazach ziemnych związanych ze złożami węglowodorów czy ze złożami rud metali. Przeanalizowano 160 wyników badań składu gazów z otworów wiertniczych zlokalizowanych w rejonie północno-zachodniej Polski. Można zauważyć bardzo zmienne zawartości wodoru w tych próbkach. Jego zdecydowanie wyższe stężenia obserwuje się w utworach czerwonego spągowca, zaś znacznie niższe w utworach karbonu, dewonu i kambru. Obecność wodoru jest związana nie tylko z litostratygrafią, ale także z budową tektoniczną danego obszaru. Przedstawiono kierunki prac badawczo-rozwojowych, które powinny być choć w części prowadzone na etapie wstępnej oceny możliwości występowania pułapek wodorowych i określenia ich potencjału.

EN

The article presents natural hydrogen as a potential emission-free source of renewable energy, which plays an extremely important role in the energy transformation of the entire economy. The pathways of hydrogen migration and accumulation are discussed. Examples of hydrogen occurrence in various types of natural environments and in various lithological-stratigraphic structures are provided, including oceanic areas and zones of elevated volcanic activity. The sources of natural hydrogen origin are presented, with serpentinization process, typical for ultrabasic iron-rich rocks, being considered the most important. Currently, it is believed that this process can generate up to 80% of the hydrogen occurring on Earth. Another process involved in hydrogen production is radiolysis, occurring in rocks containing radioactive elements (including U, Th), emitting ionizing radiation and causing water molecule splitting. Hydrogen is released during this reaction. Selected research works conducted in Poland over the years are presented, focusing on the presence of hydrogen in natural gases associated with hydrocarbon deposits or metal ore deposits. 160 results of gas composition studies from drilling holes located in the north-western region of Poland were analyzed. Highly variable hydrogen contents can be observed in these samples. Its significantly higher concentrations are observed in the Rotliegend formations, while much lower in the Carboniferous, Devonian, and Cambrian formations. The presence of hydrogen is related not only to lithostratigraphy but also to the tectonic structure of the area. Research and development directions are presented, which should be at least partially carried out at the stage of preliminary assessment of the possibilities of hydrogen trap occurrence and determination of their potential.