Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Кто «придумал» крамбамбули и его название? – Об извилистых словесных путях и широко игнорируемом процессе словообразования

100%

Hentschel G.

Linguistica Copernicana

|

2022

|

tom 18

29-43

EN

The contribution is about the history of a designation for a liqueur that was first produced by a distillery founded by the Dutch in Danzig at the end of the sixteenth century. However, the liqueur’s name Krambambuli only first appeared in German in the mid-eighteenth century and somewhat later in a similar form in Polish, Russian and Dutch. Today, some consider the liqueur typically Belarusian. Evidence shows that the name made a career for itself in student fraternities at German universities during the nineteenth century and was simultaneously expanded to become a designation for various kinds of alcoholic beverages. The etymology of the word has only been partially solved satisfactorily: to kram-. It will be shown how the emergence of the word can be explained with a “poetic” rule for word formation that has been known for decades but rarely heeded. German-Polish language contact might have played a role from the very beginning, but this becomes opaque along the word’s later winding path: from German into Russian back into Polish and then, from the latter into Belarusian.

RU

В данной статье речь идёт об истории названия спиртного напитка, появившегося на свет в Гданьске, в основанной голландцами в конце XVI века винокурне. При этом его название, Krambambuli, встречается в немецком языке только с середины XVIII века; в польском, русском и голландском оно в схожей форме появляется несколько позже. Сам напиток некоторые сегодня считают чисто белорусским. Есть свидетельства о том, что это название активно продвигалось в студенческих братствах немецких университетов XIX века, что сопровождалось его распространением в качестве обозначения спиртных напитков любого рода. Этимология слова на сегодняшний день разрешена только частично, а именно лишь по отношению к элементу kram-. В статье показывается, как с помощью «поэтического» правила словообразования, о котором известно уже несколько десятилетий, но которому практически не придаётся значение, можно объяснить происхождение слова. Немецко-польские языковые контакты могли вместе с тем с самого начала сыграть в этой истории определённую роль, которая вследствие запутанных путей нашего слова из немецкого в русский, оттуда опять в польский, а затем оттуда и в белорусский, со временем утратила свою прозрачность.

2

Белорусская «трасянка» и украинский «суржик»: oб основных различиях в степени влияния русского языка

100%

Hentschel G.

Przegląd Rusycystyczny

|

2018

|

nr 2

PL

The article presents a comparison of two post-Soviet mixed languages basing on Russian and other East Slavonic languages: Ukariniana (Surzhik) and Belarussian (Trasyanka). The author considers the role of Russian influence in the process of forming new hybrid language forms.

3

Socjodialektologia ilościowa. Zróżnicowanie regionalne i społeczne regiolektu śląskiego na przykładzie żywotności niemieckich zapożyczeń

100%

Hentschel G.

Postscriptum Polonistyczne

|

2022

|

tom 29

|

nr 1

1-28

EN

Traditional dialectology is developing more and more into historical dialectology, not only in Poland, for the reason that in many parts of the country vernaculars are disappearing more and more. Traditional dialectology describes the situation from several decades ago. Today’s speakers of vernaculars are very frequently “multi-codal”: they are also fluent in the general language. This means that, on the one hand, the usage of vernaculars and general language depends on social criteria, including situational factors, and on the other hand that spoken vernacular, if it persists at all, changes under the influence of the general language: usually, vernacular and general language are mixed, which is also influenced by social conditions. Younger representatives of Polish dialectology today express the view that (contemporary) dialectology functions de facto as a sub-discipline of sociolinguistics.The study argues that dialectology, which in its earlier phase was concerned with the search for ancient tribes or historical principalities, must partly move away from its old focus on vernaculars in the village, similarly to how the much younger sociolinguistics has moved away from its original focus on the linguistic behaviour of social classes. What unites both disciplines is that they study variations “within a language”, with sociolinguistics foregrounding social conditioning and dialectology territorial conditioning. If the current linguistic situation in modern, dynamic societies is to be captured, then one cannot do without the other. Since the methods and theories in sociolinguistics have developed enormously over recent decades, dialectology can profit more from sociolinguistics than vice versa.Using the vitality of German loan words in the current regiolect of Silesian as an example, quantitative procedures are used to show how such a dialectology could look, even in a largely urban and therefore dynamic society. The focus is on speakers’ multicodality in different social contexts. If, for example, synonymous lexical pairs exist in typical Silesian speech (here a Silesian Germanism and a general Polish “Polishism”), the isogloss becomes worthless as a central instrument for territorial distinction. The question is no longer where people say “a” or “b”, but with which frequency each element of such pairs is used in various positions in the material collected. Such differences in the frequency of usage can then be mapped for individual phenomena and larger territorial divisions of linguistic structural affinities can be abstracted from the individual maps, taking the place of conventional dialects.

PL

Nie tylko w Polsce tradycyjna dialektologia staje się dialektologią historyczną – ze względu na fakt, że w wielu regionach dialekty coraz bardziej zanikają. Tradycyjna dialektologia opisuje sytuację sprzed kilkudziesięciu lat. Dzisiejsi użytkownicy dialektów są najczęściej „wielokodowi”: posługują się również językiem ogólnym. Z jednej strony oznacza to, że używanie gwary i języka ogólnego zależy od kryteriów społecznych, w tym sytuacyjnych, ale z drugiej gwara, jeśli w ogóle się utrzymuje, zmienia się pod wpływem języka ogólnego: dialekt i język ogólny wytwarzają mowę mieszaną, na którą mają wpływ także warunki społeczne. Młodsi przedstawiciele polskiej dialektologii wyrażają dziś pogląd, że (współczesna) dialektologia funkcjonuje de facto jako subdyscyplina socjolingwistyki.Badania dowodzą, że dialektologia, która we wczesnej fazie poszukiwała dawnych plemion, musi częściowo odejść od dotychczasowego skupiania się na wiejskiej odmianie języka narodowego, podobnie jak znacznie nowsza dialektologia odeszła od pierwotnej koncentracji na zachowaniach językowych klas społecznych. Cechą wspólną obu dyscyplin jest to, że zajmują się odmianami „w obrębie konkretnego języka”, przy czym socjolingwistyka skupia się na uwarunkowaniach społecznych, a dialektologia na uwarunkowaniach terytorialnych. Jeśli we współczesnych, dynamicznych społeczeństwach ma zostać zarejestrowana aktualna sytuacja językowa, jedno podejście nie może obejść się bez drugiego. Ponieważ jednak w ostatnich dziesięcioleciach metody i teorie socjolingwistyczne znacznie się rozwinęły, dialektologia może bardziej skorzystać metodologicznie z ustaleń socjolingwistyki niż odwrotnie.Na przykładzie żywotności zapożyczeń niemieckich w obecnym regiolekcie śląskim pokazano, jak taka dialektologia mogłaby wyglądać w badaniu społeczeństwa nawet w dużej mierze miejskiego, z zastosowaniem metod ilościowych. Nacisk położono na kwestię wielu kodów osób mówiących w odpowiednich kontekstach społecznych. Jeśli w typowej mowie śląskiej występują synonimiczne pary leksykalne (tutaj śląski germanizm lub polonizm ogólnopolski), to izoglosa jako centralny instrument różnic terytorialnych staje się bezwartościowa. Nie chodzi już o to, gdzie używany jest jeden z nich, a gdzie drugi, ale z jaką częstotliwością oba elementy takich par są stosowane w różnych miejscach kolekcji materiałów. Takie różnice w częstości użycia można następnie nanieść na poszczególne zjawiska, a większe podziały terytorialne językowych powinowactw strukturalnych wyabstrahować z map indywidualnych, które zastępują obraz tradycyjnych dialektów.

4

Języki regionalne: zagrożenie czy umocnienie polskiej wspólnoty językowej?

100%

Hentschel G.

Postscriptum Polonistyczne

|

2022

|

tom 29

|

nr 1

1-13

EN

Gerd Hentschel’s essay concerns the concept of the linguistic community. Hentschel shows that in both political and scholarly discussions, this concept is used unreflectively and its meaning lacks scientific clarity. When this happens, this concept is treated, subconsciously or consciously, as synonymous with that of the national community. This approach belongs to Leo Weisgerber’s tradition and its concepts – which today seem vague – such as the spirit of language and the worldview of language, which provide an ideological framework for distinguishing one linguistic and national community from another. In the Europe of the nineteenth and twentieth centuries, these concepts should not be seen in a decidedly negative light. Thus, it is enough to compare the diversity of today’s European geopolitical landscape with the situation after the Congress of Vienna. On the other hand, such concepts can also be seen as an obstacle to the linguistic emancipation of national languages. Dialects are initially only linguistic constructs, which are accorded the dialect status on account of them having certain structural features. Sometimes, however, speakers of different dialects see themselves and their group as something larger, namely, as a linguistic or ethnic community, which is usually based on specific historical, social and cultural events and circumstances. Against this background, Hentschel’s essay is an attempt to construct a non-exclusive concept of linguistic community, i.e., one in which a large linguistic community accepts various smaller ones and in which individuals can belong to more than one without a conflict of loyalty.

PL

Przedstawiony esej dotyczy pojęcia wspólnoty językowej. Pokazuje, że w niektórych dyskusjach politycznych, ale także naukowych, przyjmuje się je bez refleksji i naukowego namysłu. W takim rozumieniu jest wówczas podświadomie lub świadomie utożsamiane z pojęciem wspólnoty narodowej. Przywołane podejście wpisuje się w tradycję Leo Weisgerbera z jego koncepcjami, które dziś wydają się mgliste, takimi jak duch języka i światopogląd języka, które stanowią ideologiczne ramy dla odróżnienia jednych od drugich społeczności językowych i narodowych. W Europie XIX i XX wieku nie należy postrzegać tych koncepcji w zdecydowanie negatywnym świetle, wystarczy choć porównać różnorodność dzisiejszego europejskiego krajobrazu państwowego np. z sytuacją po Kongresie Wiedeńskim. Z drugiej strony, tego typu koncepcje mogą być również postrzegane jako przeszkoda w emancypacji językowej w odniesieniu do języków narodowych. Dialekty są początkowo jedynie konstruktami językowymi, którym przypisuje się dialektalność zgodnie z pewnymi cechami strukturalnymi. Czasami jednak użytkownicy różnych dialektów widzą siebie, swoją grupę jako coś większego, tj. jako wspólnotę językową lub etniczną, której podstawą są zwykle specyficzne wydarzenia o charakterze historycznym, społecznym i kulturowym. Na tym tle esej jest próbą konstruowania niewyłączającej koncepcji wspólnoty językowej, czyli takiej, w której duża wspólnota językowa akceptuje różne mniejsze i w której jednostki mogą należeć do więcej niż jednej, bez konfliktu lojalności.

5

Restructuring in a Mesolect: A Case Study on the Basis of the Formal Variation of the Infinitive in Ukrainian–Russian Surzhyk

63%

Hentschel G. , Palinska O.

Cognitive Studies

|

2022

|

nr 22

PL

Oprócz języka ukraińskiego i rosyjskiego na Ukrainie występuje ukraińsko-rosyjska mowa mieszana o nazwie surżyk. Biorąc pod uwagę tło stosunków ukraińsko-rosyjskich i emancypację języka ukraińskiego wobec dominującego wcześniej języka rosyjskiego, surżyk stał się przedmiotem emocjonalnej dyskusji w niepodległej Ukrainie. Większość ukraińskich badaczy pracujących w oparciu o przedlabowskie (W. Labov) oraz implicite teoretyczne modele socjolingwistyczne (i lingwistyki kontaktowej) postrzega rozkład elementów ukraińskich i rosyjskich w surżyku jako spontaniczny i chaotyczny. Co więcej, surżyk – jak też wiele osób, które go używają – jest powszechnie piętnowany, nawet przez językoznawców, jako postkolonialna spuścizna z czasów rosyjskiej i radzieckiej dominacji. Biorąc za przykład formy bezokoliczników, analiza ilościowa oparta na korpusie, obejmująca około 10 000 przypadków, dowodzi, że surżyk wykazuje znaczny stopień stabilizacji w użyciu konkurencyjnych form morfologicznych. Stabilizację tę można najlepiej zinterpretować jako przykład budowania struktury w mezolekcie pomiędzy dialektami ukraińskimi z jednej strony, a standardowym językiem rosyjskim i (do pewnego stopnia) ukraińskim w konkurencyjnych rolach w najnowszej historii Ukrainy z drugiej.

EN

In addition to Ukrainian and Russian, Ukraine is linguistically characterized by a Ukrainian–Russian mixed speech called Surzhyk. Given the background of Ukrainian–Russian relations and the emancipation of Ukrainian from the previously dominant Russian, Surzhyk has become the subject of an emotional discussion in independent Ukraine. The majority of Ukrainian scholars working with pre-Labovian and implicit theoretical sociolinguistic (and contact linguistic) models view the distribution of Ukrainian and Russian elements in Surzhyk as spontaneous and chaotic. Furthermore, Surzhyk – together with many who use it – has been widely stigmatized, even by linguists, as a post-colonial legacy from the times of Russian and Soviet dominance. Taking as an example the forms of verb infinitives, a corpus-based quantitative analysis of about 10,000 instances evidences that Surzhyk shows a considerable degree of stabilization in the use of competing morphological forms. This stabilization can be interpreted best as an instance of structure building in a mesolect between Ukrainian dialects on the one hand and, on the other hand, Russian and (to a certain degree) Ukrainian standard languages in competing roles during the recent history of Ukraine.

6

Głos w sprawie aktualnego stanu użycia zapożyczeń niemieckich we współczesnym etnolekcie śląskim i postaw językowych jego użytkowników (raport wstępny z projektu badawczego)

51%

Hentschel G. , Fekete I. , Tambor J.

Forum Lingwistyczne

|

2019

|

nr 6

17-42

PL

The article presents initial findings from a research project that aims to investigate to what extent German loan words are still in use in Silesian today. Over the centuries, Silesian has adopted far more loan words from German than any other dialect on Polish territory. The project focuses on speakers of Silesian and analyses their so-called subjective frequency of usage of specific Silesian Germanisms in comparison with synonymous words in Standard Polish. Nearly 700 word pairs are tested. The estimates of usage frequency are correlated with the respondents’ sociodemographic data and their so-called language attitudes towards Silesian and its position in Silesian-Polish society. The question of how Germanisms are treated is a central issue in the current discussion on the codification of Silesian.