Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Swój / obcy w świadomości mieszkańców lubelskich wsi

100%

Pelcowa H.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2007

|

tom 19

75-87

PL

Autorka przedstawia językowo-kulturowy obraz relacji swój / obcy, na podstawie wypowiedzi najstarszych mieszkańców wsi regionu lubelskiego. Zapisy pochodzą z lat 1995--2005. Utrwalony w świadomości badanych osób stereotyp obcego jest ujmowany w kilku aspektach: terytorialnym, narodowościowym, religijnym, a także bytowym (sposób życia, wygląd), kulturowym i psychologicznym. Wielość kryteriów sprawia, że obcość jest stopniowalna. Jako obcy traktowany jest przede wszystkim Żyd ze względu na odmienną religię, zajmowanie się handlem, sposób postępowania, odmienność stroju i urody, ale zarazem jest on „tutejszy”, więc swój w sensie bliskości przestrzennej. Obcy jest Niemiec, zapamiętany z czasów wojny, jako okrutny i nienawidzący Polaków, mówiący niezrozumiałym językiem, ale imponujący czystością i bogactwem; najmniej obcy jest Ruski (Ukrainiec, Rosjanin) jako „brat-Słowianin”, przez mieszkańców lubelskiej wsi traktowany nawet w kategoriach swojskości. W końcowej części rozprawy autorka dowodzi, że opozycja swój / obcy obejmuje także aspekt ściśle językowy, jest obecna w przeciwstawieniach znany / nieznany, współczesny / dawny, a także język ogólnopolski / gwara. Obce jest to, co nieznane i odległe, a więc to, co należy do przeszłości (tak w odczuciu młodych) lub na odwrót do współczesności (tak zwykle dla starszego pokolenia). Dlatego kategoria obcości jest nie tylko stopniowalna, ale też wartościowana ambiwalentnie.

EN

The author presents the linguistic-cultural picture of the relationship US / THEM (OWN / FOREIGN) on the basis of the accounts of elderly country inhabitants of the Lublin region. The material was collected between 1995 and 2005. The stereotype of someone from outside (one of THEM), entrenched in the consciousness of the subjects, is captured in several aspects: territorial, national, religious, cultural, psychological, in terms of lifestyle and appearance. The multitude of the criteria makes foreignness gradable. One of THEM is above all a Jew, because of the religion, occupation (trade), behaviour, clothes and appearance. At the same time, however, a Jew is close in the territorial sense, is one of US. A German is also foreign, with memories of WWII as a cruel person who hates Poles, who speaks an unintelligible language but is impressively clean and rich. The least foreign is a Russian or Ukrainian, a “brother-Slav”, sometimes treated even as one of US. The author also claims that the US / THEM contrast also has a purely linguistic nature manifested in the oppositions known / unknown, contemporary / old, and even standard Polish / folk dialectal Polish. Foreign is the thing unknown and distant, what belongs to the past (from the point of view of the younger generation) or to the present (for the older generation). Therefore the category of foreignness is not only gradable but also ambivalently valuated.

2

Dialektologia a etnolingwistyka

100%

Pelcowa H.

|

2006

|

tom 18

91-103

PL

Artykuł jest próbą przedstawienia związków między dialektologią a etnolingwistyką, pokazania elementów zbliżenia i wzajemnego przenikania. Omawiając związki obu dyscyplin, autorka wychodzi od założeń dialektologii i etnolingwistyki. Stwierdza, że obie dyscypliny łączy badanie języka mówionego mieszkańców wsi i sposób kompletowania materiałów. Dialektologia przejęła z etnolingwistyki definicję kognitywną, pojęcie językowego obrazu świata, możliwość rozszerzenia obrazu gwary o zwyczaje, obyczaje, obrzędy, wierzenia; etnolingwistyka z dialektologii – opis mówionej odmiany języka, metodę zbierania materiału terenowego, pojęcie centrum i peryferii oraz mapowanie faktów obyczajowych i kulturowych. Dla badań dialektologicznych szczególnie ważny jest zasięg geograficzny faktów językowych, dla etnolingwistycznych ich kulturowe odniesienia, ale w obu przypadkach należy uwzględnić jeden i drugi aspekt. Włączenie metod etnolingwistycznych do dialektologii, a dialektologicznych do etnolingwistyki, daje możliwości nakreślenia wszechstronnego obrazu poszczególnych zjawisk językowych i wyjaśniania ich kontekstów kulturowych i obyczajowych. Rozważania teoretyczne zostały zilustrowane przykładami wypowiedzi mieszkańców wsi regionu lubelskiego na podstawie własnych zapisów autorki z lat 1990–2005.

EN

The article attempts to show the links between dialectology and ethnolinguistics, the elements of their interconnection and interpenetration. The authoress starts by presenting the assumptions of the two disciplines. She claims that they are linked by research on the spoken variety of language and the method of data collection. Dialectology has endorsed the ethnolinguistic conception of a cognitive definition, the linguistic worldview conception, the possibility of extending the scope of a peasant dialect by including the relevant customs, rituals and beliefs. Ethnolinguistics, in turn, has endorsed the dialectological focus on the spoken variety of language, the field methods of data collection, the conceptions of the centre and the periphery, as well as the mapping of customs and other cultural facts. Dialectological studies focus on the geographical range of linguistic facts, ethnolinguistics concentrates on their cultural aspects, but both dimensions are present in both disciplines. The inclusion of ethnolinguistic methods to dialectological studies and vice versa allows one to construct a many-sided picture of specific linguistic phenomena, as well as to explain their cultural and social contexts. Theoretical considerations are illustrated with samples of language collected in the Lublin region in the years 1990-2003 by the authoress herself.

3

Krzysztof Kołatka, Tożsamość regionalna mieszkańców Krajny. Studium językowo-kulturowe

100%

Pelcowa H.

|

nr 4

133-137

4

Gwara – dziedzictwo ciągle żywe czy już zapomniane?

100%

Pelcowa H.

|

nr 3

5-14

PL

Przedmiotem rozważań jest pytanie o status i miejsce gwary we współczesnej rzeczywistości językowej, społecznej, kulturowej i cywilizacyjnej oraz w przestrzeni globalnej, regionalnej i lokalnej. Czy jest postrzegana jako dziedzictwo językowe i kulturowe, czy jako niepotrzebny balast obciążający, bez elementu dziedzictwa i tożsamości? W artykule zostały przywołane różne stanowiska i postawy wobec gwary: akceptacji, negacji i wyparcia, nieświadomości, ucieczki, dziedzictwa rozmytego i zapomnianego. W konkluzji wskazano na ambiwalentne odbieranie gwary – od akceptacji po całkowitą negację – z położeniem nacisku na dziedzictwo ciągle żywe i trwale wpisujące się w strukturę językową miejsca i regionu.

EN

The article sets out to answer the question regarding the status and place of the local dialect in the linguistic reality of today, in contemporary society, culture and civilization as well as in global, regional and local space. Is it perceived as linguistic and cultural legacy or an undesirable burden with no legacy and identity? The thesis is corroborated by exposing various attitudes towards the local dialect: acceptance, negation and rejection, unawareness, evasion, vague and forgotten legacy. The conclusion to be drawn points to the ambivalent perception of the local dialect, ranging from acceptance to complete negation, with the emphasis on legacy still alive and permanently embedded in the linguistic structure of place and region.