Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Baudouin de Courtenay on language and gender -- the past and the present context

100%

Szpyra-Kozłowska J.

|

tom 22

195-210

PL

W związku ze wzmożonym zainteresowaniem problematyką wzajemnych relacji między językiem a płcią, określanych mianem lingwistyki płci (gender linguistics), które można zaobserwować w polskim językoznawstwie ostatniej dekady, autorka artykułu przypomina często pomijane i zapomniane zasługi na tym polu jednego z największych polskich językoznawców Jana Baudouina de Courtenay, sytuując jego poglądy zarówno w perspektywie historycznej, jak i współczesnej. Pierwsza część artykułu relacjonuje najważniejsze obserwacje Baudouina dotyczące asymetrii rodzajowo-płciowych w języku polskim, które cechuje maskulinizacja (dominacja rodzaju męskiego nad pozostałymi) oraz wirylizacja (wyodrębnienie i uprzywilejowanie rzeczowników męskoosobowych w gramatyce polskiej). Zjawiska te przejawiają się m.in. w istnieniu rodzaju męskoosobowego i niemęskoosobowego w liczbie mnogiej, gatunkowości rzeczowników męskoosobowych czy derywacji form żeńskich od męskich. Baudouin nie poprzestaje na suchym opisie tych faktów, ale krytycznie ocenia je jako niesprawiedliwe i pozbawione logiki. Podkreślając ścisły związek między myśleniem i językiem, uznaje, że maskulinizacja oraz wirylizacja polszczyzny, wynikające z tradycji patriarchalnej, mają negatywny wpływ na myślenie i działanie jej użytkowników. Poglądy Baudouina na kwestie języka i płci zostają następnie usytuowane w kontekście zarówno współczesnych jemu badań tej problematyki, jak i prac najnowszych. Autorka wykazuje, że polski językoznawca znacznie wyprzedzał swoją epokę, porównując jego postępowe podejście z typowym dla tamtych czasów stanowiskiem Otto Jespersena, które dziś określić można mianem seksistowskiego. W najnowszych badaniach nad asymetriami rodzajowo-płciowymi w języku polskim wyodrębnia kilka stanowisk: niedostrzeganie problemu, podejście informująco-relacjonujące, podejście relacjonującokrytyczne, negacja seksizmu językowego oraz językoznawstwo feministyczne. Dowodzi, że poglądy Baudouina de Courtenay są najbliższe temu ostatniemu nurtowi, ze względu na jego bardzo krytyczny stosunek wobec zjawisk maskulinizacji i wirylizacji oraz ich społecznokulturowych konsekwencji, jak również traktowanie języka jako narzędzia, które można i należy usprawniać tak, by wyrażało poglądy posługujących się nim ludzi.

EN

The present paper sets itself two major goals. First, it intends to review Jan Baudouin de Courtenay’s largely and unjustly forgotten views on language and gender. Secondly, it attempts to place Baudouin’s ideas both in the past and the present perspective by comparing them with, on the one hand, the stance of his famous contemporary, a Danish linguist Otto Jespersen, and, on the other hand, with the current Polish research on gender linguistics. We argue that Baudouin’s critical attitude towards linguistic sexism, his conviction of its negative impact on people’s way of thinking and acting as well as his view that language should be modified to fit the needs of its users allow us to regard him as a genuine forerunner of modern feminist linguistics.

2

„Premiera”, „premierka” czy „pani premier”? Nowe feminatywy w badaniu ankietowym

100%

Szpyra-Kozłowska J.

|

nr 2

22-40

PL

Artykuł bada problem tworzenia nowych feminatywów we współczesnej polszczyźnie na podstawie eksperymentu, w którym grupę 60 studentów poproszono o podanie żeńskich odpowiedników 50 rzeczowników męskoosobowych, niemających takich utrwalonych form w języku. Celem badania była próba uzyskania odpowiedzi na następujące pytania: Na którą z dwóch tendencji: feminizację (tworzenie nazw żeńskich) czy neutralizację (użycie form męskich w odniesieniu do obu płci) wskazują dane eksperymentalne? Które z określeń kobiet, dozwolonych przez polskie słowotwórstwo, są najczęściej wybierane przez uczestników badania? Jaką rolę w derywacji feminatywów odgrywają ograniczenia semantyczno-pragmatyczne, morfologiczne i fonologiczne formułowane w literaturze przedmiotu? Zgromadzone w badaniu dane wskazują na silną tendencję w kierunku feminizacji oraz na zmniejszającą się rolę różnych ograniczeń w derywacji nazw żeńskich, zwłaszcza o charakterze semantycznym i morfologicznym. Respondenci dokonali również wyboru spośród możliwych feminatywów, weryfikując w tym względzie wiele nowych propozycji.

EN

The paper examines the formation of new feminine nouns in contemporary Polish on the basis of an experiment in which a group of 60 students were asked to provide feminine equivalents of 50 masculine nouns which have no such established correspondents in this language. The goal of the study has been to obtain answers to the following questions: – Which of the two tendencies: feminization (forming feminine nouns) or neutralization (using masculine nouns generically) do the experimental data support? – Which of the possible feminitives, allowed by Polish word-formation, are selected by the participants most frequently? – What is the role of semantic, pragmatic, morphological and phonological constraints on the formation of feminine nouns found in the literature in the respondents’ decisions? The experimental data show a strong tendency towards feminization and a diminishing role of various constraints on their formation, semantic and morphological factors in particular. The respondents made also choices from among alternative options verifying thus many new proposals put forwards in this respect.

3

Pogodyn, pogodynek czy prezenter pogody? Nowe nazwy męskie i językowe mechanizmy ich tworzenia

100%

Szpyra-Kozłowska J.

|

nr 2

60-76

PL

Przedmiotem analizy jest nowe, interesujące i do tej pory w niewielkim tylko stopniu zbadane zjawisko współczesnej polszczyzny – tworzenie męskich odpowiedników żeńskich nazw osobowych, takich jak pogodynka, kosmetyczka czy niania. Na podstawie materiałów internetowych oraz badania ankietowego z udziałem 80 studentek i studentów artykuł określa najważniejsze tendencje językowe w powstawaniu nowych rzeczowników męskich, tj. derywację paradygmatyczną (pogodynka > pogodynek), ucięcie żeńskiego przyrostka –k(a) (przedszkolanka > przedszkolan) oraz użycie sufiksów męskoosobowych (świetlica > świetlic(z)arz). Ponadto wskazano na istotne różnice w opiniach kobiet i mężczyzn; studentki najczęściej proponowały formy odżeńskie (niania > nianiek/niań), studenci zaś unikali takich nazw, sięgając do konstrukcji opisowych (niania > opiekun do dziecka) oraz derywacji sufiksalnej niemotywowanej przez feminatywa (przedszkole > przedszkolarz/przedszkolanin).

EN

The subject of our analysis is an interesting, new and hitherto unexamined phenomenon in contemporary Polish of forming masculine equivalents of feminine personal nouns such as pogodynka ‘female weather forecaster,’ kosmetyczka ‘female beautician’ or niania ‘female nanny.’ Basing on Internet sources and a questionnaire study carried out among 80 female and male student participants, the paper identifies the major linguistic mechanisms employed in forming new masculine nouns, that is grammatical gender change (from feminine to masculine) of the input item (pogodynka ‘female weather forecaster’ > pogodynek ‘weatherman’), clipping of the feminine suffix –k(a) ((przedszkolanka ‘female kindergarten teacher’ > przedszkolan ‘male kindergarten teacher’) and the use of masculine personal suffixes (świetlica ‘day-care room’ > świetlic(z)arz ‘male day-care room supervisor’). Moreover, significant differences in the opinions of women and men are pointed out; the female students’ most frequent choice involves nouns derived from feminitives (niania ‘female nanny’ > nianiek/niań ‘male nanny’), whereas male students avoid such forms and suggested descriptive phrases (niania ‘female nanny’ > opiekun do dziecka ‘male child caretaker’) and suffixal nouns not derived from feminine items (przedszkole ‘kindergarten’ > przedszkolarz/przedszkolanin ‘male kindergarten teacher’).

4

"Wychódźc", "Pcim" i "Rzgów". Grupy spółgłoskowe w nazwach miejscowości w świetle fonotaktyki polskiej

63%

Jaskuła K. , Szpyra-Kozłowska J.

|

tom 100

|

nr 3

43-57

PL

Artykuł podejmuje interesujący i mało jeszcze zbadany problem nagłosowych i wygłosowych grup spółgłoskowych występujących w nazwach wielu polskich miejscowości, a nie występujących w ogóle lub spotykanych bardzo rzadko w wyrazach pospolitych. Po prezentacji danych językowych następuje omówienie historycznych źródeł zbitek spółgłoskowych – zmian dźwiękowych (np. zanik słabych samogłosek, palatalizacja, metateza), zapożyczeń z innych języków i odmian regionalnych. Następnie omówiono miejsce toponimów w polskim systemie fonotaktycznym, dowodząc, że założenie, iż prawidłowo zbudowane grupy spółgłosek to te, które poświadczone są w języku, a błędnie uformowane są w nim nieobecne, stanowi nadmierne uproszczenie. Głębsza analiza faktów językowych nakazuje modyfikację tego podejścia poprzez wprowadzenie dalszych rozróżnień. W artykule stwierdzono, że ograniczenia fonotaktyczne mają charakter skalarny, a pomiędzy prawidłowo i nieprawidłowo zbudowanymi ciągami znajdują się rzadko spotykane grupy spółgłoskowe obecne w niektórych toponimach i zapożyczeniach.

EN

The paper undertakes an interesting and largely under-researched issue of initial and final consonant clusters in many Polish place names which are either unattested in common words or occur only in isolated cases, as illustrated by the examples provided in the title. The presentation of the relevant language data is followed by a brief description of the historical sources of such clusters which involve sound changes (e.g. disappearance of weak vowels, palatalization and segment metathesis), as well as borrowings from other languages and local dialects. Next, the discussion focuses on the place the names in question should occupy in the Polish phonotactic system. The authors argue that equating phonotactic well-formedness with structures attested in language and ill-formedness with those which are unattested is too simplistic. A solid analysis of the aforementioned issues requires a substantial modification and introduction of several subtler distinctions. They claim, therefore, that phonotactic restrictions form a scale, with well-formed and ill-formed sound sequences appearing at its extremities and with rare consonant clusters and those found only in place names and some borrowings located in the middle.