Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Wybrane aspekty eufemizacji nazw żmii w języku litewskim określenia motywowane wyglądem, miejscem zamieszkania, sposobem zachowania się

100%

Smetona M.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2017

|

tom 29

EN

One of the aspects of linguistic worldview are taboos and the ways they make their way into daily usage. In one kind of taboo, a word is endowed with a magical function, which leads to the emergence of euphemisms. These euphemisms are used to replace dangerous words that can call forth disasters or spirits, and enable the speaker to interact with others without the fear of breaking the taboo. The goal of this article is to analyse the euphemisms for the snake in the Lithuanian language. The analysis is based on a semantic classification of euphemisms. The data come from various dictionaries and texts of folklore. Euphemism for the snake constitute the largest group of animal euphemisms in Lithuanian and only a selected sample of them are addressed here. The ancient cult of the snake in Lithuania was abolished with the advent of Christianity and then a negative attitude to snakes was imposed. A possible classification of snake euphemisms would thus be to distinguish those that originated before Christianity and those that did after it had been introduced.

PL

Każdy naród posiada swoją własną, ukształtowaną przez tradycję wizję świata, która znajduje odbicie w jego języku etnicznym. Na przykładzie wielu różnych języków można obserwować, w jaki sposób zjawiska zakazane, objęte tabu, funkcjonują w otaczającej nas przestrzeni. Różnego rodzaju zakazy mają związek z językowym tabu, kiedy wyraz obdarzony mocą magiczną podlega eufemizacji. Bywa on wówczas używany zamiast wyrazów niebezpiecznych, które w przekonaniu mówiących mogą przyciągać nieszczęścia, choroby czy też aktywizować działanie istot demonicznych. Używając eufemizmów, rozmówca może porozumiewać się z otaczającym go światem bez obawy naruszenia tabu. Celem niniejszego artykułu jest opis eufemizmów dotyczących nazw żmii w języku litewskim. Jest on oparty na klasyfikacji semantycznej nazw eufemistycznych przyjętej dla języka litewskiego. Materiał do badań został wyekscerpowany z różnorodnych słowników i tekstów folkloru. W artykule została przeanalizowana tylko nieduża część eufemizmów związana z nazwami żmii, jednak stanowi ona najliczniejszą grupę eufemizmów dotyczących zwierząt. Zjawisko to można łatwo wytłumaczyć żmije na Litwie dość długo były uważane za istoty święte i dopiero wpływ wierzeń chrześcijańskich przyczynił się do zmiany tego (pozytywnego) nastawienia i przypisania im wartościowania negatywngo. Litewskie nazwy eufemistyczne tych gadów można podzielić na dawne, powstałe jeszcze w okresie przedchrześcijańskim, i późniejsze, ukształtowane po rozpowszechnieniu się wierzeń chrześcijańskich.

2

Žeme ‘land, ground, earth’ in Lithuanian literature

100%

Smetona M.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2021

|

tom 33

81-101

PL

Ziemia jest dla Litwina wartością i plasuje się dość wysoko w skali wartości. Jest wyjątkowa dlatego, ponieważ wiążą się z nią inne wartości, zarówno te odwieczne, jak i społeczne. W literaturze ziemia jest rozumiana jako planeta, jako jeden z czterech żywiołów. Jako żywioł jest przeciwieństwem wody, dlatego jest również określana jako ląd. Ten świat różni się od nieba, często jest wręcz przeciwny niebu, gdyż zgodnie z wyobrażeniem człowieka w niebie jest dobrze, a na ziemi człowieka spotykają różne nieprzyjemne rzeczy. Ziemia jest światem, na jej powierzchni trwa życie, stoją budynki, siedzi się, stoi, leży, spaceruje itp. Jest największym dobrem człowieka, które można sprzedać, kupić, wynająć, dać w prezencie, przekazać w spadku. Człowieka interesuje nie tylko to, co dzieje się na twardej powierzchni – dba on o warstwę, którą można uprawiać i zdobywać pożywienie, dba o to, aby kwiaty, drzewa i trawa wyrastały z tej warstwy. W tej warstwie człowiek znajduje różne przedmioty, więc wydaje mu się, że ziemia potrafi ukryć przed nim wiele tajemnic. Ziemia jest matką, która daje życie i schronienie po śmierci, opiekuje się człowiekiem, żywi go, pociesza, rozmawia z nim. Jest swego rodzaju punktem odniesienia, na podstawie którego człowiek ceni wielkie i małe rzeczy, przedmioty, znajdujące się ponad nią. Ziemia oznacza określone państwo lub naród żyjący na własnym terytorium lub miejsce urodzenia osoby, życie przodków i rodziców.Ziemia jest żywa, żyje tym samym życiem co człowiek, ma twarz, części ciała, narządy wewnętrzne, doznaje ludzkich emocji, człowiek nadaje jej boskie moce.Ziemia występuje w różnych kolorach: od tradycyjnej żyznej czerni po subtelne odcienie żółto-brązowe czy niebieskie.Jest charakteryzowana przy użyciu najbardziej zaskakujących wyrazów, takich jak grzeszna, soczysta, chuda, jak kawior i in.Ziemia ma też szczególny zapach – wilgotny i kwaśny. Człowiekowi ziemia pachnie jęczmieniem, owsem, latem, domem, a zapach ten łaskocze serce, przywołuje wspomnienia, budzi nostalgię.

EN

In Lithuanian literature, žeme ‘land, earth, ground’ is understood as a planet, as one of the four elements, as an element in opposition to water, or as solid ground. It differs from the sky and stands in opposition to it because the sky is good, while žeme is full of things that are unfriendly to people. Žeme is the world with life going on; buildings stand on its surface, people sit, stand or lie on it, etc. It is the most valuable property that can be sold, given, leased, or left as inheritance. People are interested not only in what is going on its surface but also in the layer that is cultivated (soil). People want this layer to grow flowers, trees and grass for them. They find various things in this layer and think that land can hide a lot from them. Žeme is the mother that provides life and shelter after death. It takes care of people, feeds them and talks to them. It also serves as a reference frame on the basis of which people evaluate large and small things or things hanging above it. Žeme can refer to a specific state or a nation that lives in own land, as well as to a person’s native home and lives of their ancestors. Žeme is alive as much as humans are: it has a face, parts of the body and internal organs, it experiences human emotions and has divine powers. Žeme can be of various colours: from the traditional colour of fertile soil, i.e., black, to subtle shades, such as yellowish brown or blue. It is also characterised through most unusual words, such as “sinful”, “juicy”, “slim”, “like caviar” and others. The smell of žeme is also exceptional: it is wet and sour. It smells of oats, barley, summer home – the smell fills people’s hearts with joy, evokes memories and longing.

3

The understanding of the concept LANGUAGE among young people in Lithuania and Lithuanians living abroad

63%

Smetona M. , Smetonienė I.

Acta Baltico-Slavica

|

2019

|

tom 43

EN

The understanding of the concept LANGUAGE among young people in Lithuania and Lithuanians living abroadThis article applies the methodology developed by the Ethnolinguistic School of Lublin to analyse how the concept LANGUAGE (Lith. KALBA) is understood by young people in Lithuania and how its understanding changes when a person lives far away from their homeland. A comparison of replies from the two groups indicates that the social aspect has the most weight in both of them, as the difference in the percentage of mentions of this aspect was quite small. Lithuanians living abroad tend to stress the cultural and the psychosocial aspects much more; they find the connection with other Lithuanians very important. The survey of young people in Lithuania reveals a more distinct ideological aspect of LANGUAGE, and the historical and political aspects, even though they occur rarely, are still present, while the replies from the respondents living abroad lack the latter two. However, the survey of Lithuanian emigrants has uncovered a locative aspect, which is not present among the respondents living in the country. Young people in Lithuania have a somewhat broader understanding of the concept: when they think about language, they are already beginning to look for other possibilities of linguistic expression, noting that language is more than just sounds or words, but also includes gestures; they also mention programming languages. Rozumienie pojęcia JĘZYK wśród litewskiej młodzieży i Litwinów za granicąNiniejszy artykuł, oparty na metodologii lubelskiej szkoły etnolingwistycznej, ukazuje, jak pojęcie JĘZYK (lit. KALBA) jest rozumiane przez współczesnych młodych mieszkańców Litwy i jak zmienia się jego konceptualizacja, gdy osoby przebywają przez dłuższy czas z dala od ojczyzny. Porównanie odpowiedzi obu grup respondentów uwidoczniło, że badani najliczniej przypisują językowi aspekt społeczny i różnica procentowa w wyborze tego kryterium w obu grupach nie jest duża. Emigranci litewscy mocniej natomiast wyróżniają aspekt kulturowy i psychospołeczny języka, dla nich relacje z innymi Litwinami są bardzo ważne. W odpowiedziach studentów mieszkających na Litwie często występuje aspekt ideologiczny języka, rzadziej – historyczny i polityczny, a w odpowiedziach emigrantów takich aspektów nie ma, chociaż można tu z kolei wyróżnić aspekt lokatywny, który nie zaznaczył się w ankietach respondentów z Litwy. Młodzież z Litwy język rozumie nieco szerzej: stara się szukać innych możliwości ekspresji językowej, uważa, że pojęcie JĘZYK obejmuje nie tylko dźwięki lub słowa, ale i gesty, a nawet języki programowania.

4

DARBAS (praca) w niektórych dyskursach litewskich

63%

Smetona M. , Smetoniene I.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2016

|

tom 28

EN

The article is an analysis of the Lithuanian linguo-cultural image of work on the basis of lexicographic and textual data. The sources used are The Dictionary of the Lithuanian Language and The Dictionary of Contemporary Lithuanian. Definitions in the two dictionaries differ substantially and reflect, respectively, former and contemporary views on work. The lexicographic treatment of work contains elements of the rural understanding of it as hard, arduous human activity, performed out of necessity and at the same time something that brings joy and functions as the foundation of one‘s life. The dictionaries also contains elements of Soviet ideology, especially the notion of extolment of work and its superiority over people. Data from a few types of discourse (literary, ideological, legal, and journalistic) provide new means of looking at work. Hard work was described by the classic authors in Lithuanian literature, K. Donelaitis, D. Poška, and J. Tumas-Vaižgantas, who pointed to its fundamental meaning, adding to it a poetic flavour and the sense of ennoblement, as well as elevating workers as heroes. The ideological discourse reveals the patriotic sense of work, the legal discourse revolves around the significance of the law. The most diverse is the treatment of work in journalistic discourse: it is a value, an honour, and a duty; it brings satisfaction if it is interesting; it may be treated as a relatively effortless hobby.

PL

Autorzy analizują językowo-kulturowy obraz litewskiej pracy na podstawie danych leksykograficznych i tekstowych. Wykorzystują w opisie materiał Słownika języka litewskiego (LKŽ) oraz Słownika współczesnego języka litewskiego (DLKŽ) i ustalają, że sposób definiowania znaczeń w obu źródłach znacznie się różni, jest odbiciem dawnych i odpowiednio – współczesnych poglądów na pracę. W dokumentacjach słownikowych widoczne są elementy wiejskiego rozumienia pracy jako ciężkiej, mozolnej działalności człowieka, wykonywanej z obowiązku i jednocześnie niosącej radość, będącej podstawą życia. Wydobyte zostały też, udokumentowane w słownikach, cechy ideologii sowieckiej, zwłaszcza wywyższanie pracy i podporządkowanie jej człowieka. Dane pochodzące z kilku dyskursów (literackiego, ideologicznego, prawniczego i publicystycznego) dostarczają nowych sposobów postrzegania pracy. Ciężka praca została opisana przez klasyków literatury K. Donelaitisa, D. Poškę i J. TumasaVaižgantasa, którzy ukazali jej sens, poetyzując i uszlachetniając pracę, wywyższając i heroizując jej wykonawców. Dyskurs ideologiczny akcentuje patriotyczny sens pracy, prawniczy rozważa znaczenie prawa dla człowieka. Najbardziej wieloaspektowo jest przedstawiana praca w dyskursie publicystycznym: jest ona wartością, honorem, obowiązkiem; dostarcza satysfakcji, jeżeli jest ciekawa; może być traktowana jako hobby, niewymagające wielkiego wysiłku.