Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Spółdzielcze tradycje Łomży

100%

Chyra-Rolicz Z.

Radzyński Rocznik Humanistyczny

|

2024

|

tom 22

73-99

EN

Co-operatives traditions in Łomża had reached to the end of XIX c. This small town was a capital of provincial district in the Russian Empire, very oppressive against initiatives of Polish associations. Patterns of co – operative activity had met here the long lasting difficulties to adaptation. There were no co-operatives rules and decisions to allowed for registration depended of voluntary of authority in the capital of the state in Petersburg until 1905/1906. Łomża had developed very quickly in the end of XIX c. as a small industrial, craftsmen and trade centre. The town became a financial center for the nearest region. Early co – operative initiatives had appeared here in 80. XIX. in area of credit and saving chaises associated entrepreneurs, craftsmen, shopkeeper. This chaise self – helped, established in 1884 was open for everybody, which had been occupied in mentioned activity. It was very useful, win a success, in 1909 it associated 1581 members. This chaise a part of surplus had given for support poor people, the organization of fire-fighters, schools and hospitals This initiative of an economic association was later more than 20 years to compare the western part of Polish lands under German power. Local social groups of middle class, intellectuals as well craftsmen and shopkeepers were interested in developing such organizations. The local newspaper “Wspólna Praca” (Common Work) supported proves and propagated co-operative patterns of activity. Consumer co-operatives also appeared in Łomża late, in 90. XIX. The first such co-ops were registered in 1897 as open society, it had survived and also win a success. The success lead to the similar initiatives Better condition for establishing the Polish societies appeared during the revolution 1905-1907. The registration was decided on governor level. Many new co-ops appeared in this time. Three new consumer co-ops were established in Łomża. One of them, created in 1906, had provided the bakery, the biggest in the town. It decided about lower price for brad. The new impulse for developing of co-ops gave the Co-operators Society, which units was established in Łomża in 1907 in the seat of newspaper “Common Work”. Consumer co-ops survived in Łomża time of the I world war supporting habitants of the town, not only members, in food strictly limited by German occupants. Co-ops also helped war’s refuges. In the independent Poland in the middle wars time, co-operative movement had good conditions of developing and Łomża became the co-operative centre in the region, mainly consumers, credits and agricultural trade. Local consumer co-operatives entered into countrywide alliance and there were the seat of regional unit of the Consumer Co-operatives Alliance “Społem” (Together) here. It invested in real estate, built the railway to the own wholesale, which applied different co-ops from this region in small towns and villages. Łomża was also the financial center with The Stefczyk’s Chaises giving the cheep credit for local society. After the second world war co-operatives existed in Poland as an important part of national, central planed economy, so called “socialized social economy”. It meant the big quantitative development and appearance of new branches of co-ops as workers’ labour, disables persons, craftsmen, self-help peasants, housing. Co-ops had possibility to provide the large social and cultural activity addressed to different groups of society: employees and their families, women, youth, disabled persons. Łomża became the seat of provincial units of countrywide alliances of different type of co-ops.

PL

Tradycje spółdzielcze Łomży sięgają schyłku XIX w., gdy to gubernialne miasto, leżące blisko granicy Cesarstwa Rosyjskiego i Niemieckiego, przeżywało okres rozwoju gospodarczego, pojawiania się nowych inicjatyw w przemyśle, rzemiośle i handlu oraz napływu ludności i szybkiego rozwoju przestrzennego miasta. Łomża stawała się centrum finansowym dla okolicy, powstawały tu instytucje drobnego kredytu i placówki oszczędnościowo – pożyczkowe o różnym charakterze i klienteli. W 1883 r. powstała kasa Pożyczkowa Przemysłowców Łomżyńskich, a w 1897 r. rozpoczęto organizację pierwszej spółdzielni spożywców. Większy rozwój inicjatyw spółdzielczych był możliwy dopiero podczas rewolucji 1905 r., zwłaszcza gdy w 1907 r. powstał w mieście oddział Towarzystwa Kooperatystów. Wielki rozwój spółdzielczości w Łomży nastąpił w okresie międzywojennym. Miał tu siedzibę oddział terenowy Związku Spółdzielni Spożywców „Społem”, który obsługiwał także spółdzielnie z okolicznych powiatów. Działała tu także Kasa Stelczyka i Centralna Spółdzielnia Mleczarska „Zdrowie”. Po II wojnie światowej oddział Związku „Społem” został otwarty ponownie w 1945 r., jednak w 1950 r. nastąpiła jego likwidacja w związku z reorganizacją polskiej spółdzielczości i powstaniem sieci GS „Samopomoc Chłopska”. W 1958 r. powstała Łomżyńska Spółdzielnia Mieszkaniowa, która umożliwiła poprawę warunków bytowych ponad 30 tys. mieszkańców miasta. W Łomży istniały powiatowe (a od 1975 r. wojewódzkie) związki spółdzielni różnych branż Większy rozwój spółdzielczości obserwowany był w okresie wojewódzkim miasta, załamany jednak likwidacją systemy socjalistycznej struktury spółdzielczości na początku transformacji ustrojowej. Łomżyńskie spółdzielnie, chociaż poniosły dotkliwe straty, zdołały przystosować się do warunków wolnorynkowych.

2

Rola lidera społecznego w tworzeniu lepszej jakości życia

100%

Chyra-Rolicz Z.

Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy

|

2020

|

nr 64

209-221

EN

This paper presents the role of co-operative leaders in creating a better life in the communal scope. Pioneers and activists from succeeding generations established many forms of common co-operative activities in the 19th and 20th centuries in different areas of the Polish lands. The main goals were to consider the groups of people living in poverty among the peasants, craftsmen and merchants, and to combine them in common economic activities, including social and cultural work toward national spirit. There were still co-operative leaders operating during the inter-war period, during the Nazi occupation, after the Second World War and the times of transition after 1989/1990. Their activities are shown in the historical perspective, against social and local backgrounds, the methods of the co-operative movement, careers, personal attributes and achievements. The characteristics of these co-operative leaders from past and contemporary times can be useful in understanding actual challenges for co-operative leaders in a local scope. The paper is based on historical analysis of biographical and historical literature, scientific workshops and contemporary co-operative journalism. The system of co-operative education in towns and the countryside were destroyed during the transition period. The many occasional courses and training sessions, organized by co-operative auditory unions for their employees, cannot excise this gap. The education of contemporary managers is oriented toward free market rivalry, corporations and the race for enlarging surpluses, eliminating social responsibility for business organization and collaboration in the needs of local societies. Examples of co-operative leaders can be useful in the creation of activists for the social economy. Modern co-operative leaders should combine a charismatic personality with extensive knowledge and an annalistic mind. They are the hope for the revitalization of the co-operative movement.

PL

W artykule przedstawiono rolę liderów społecznych w tworzeniu lepszej jakości życia w wymiarze zbiorowym, przez pionierów spółdzielczości i działaczy rozwijających różne jej formy w następnych pokoleniach. Przedstawiono dawne dokonania liderów społecznych – polskich działaczy spółdzielczych z XIX i XX w. z różnych stron kraju: Wielkopolski, Pomorza i Śląska, Galicji, Królestwa, którzy dążyli do poprawy stanu majątkowego warstw biedniejszych (rolników, rzemieślników, kupców) poprzez organizowanie ich do wspólnej działalności gospodarczej. Przypomniano także spółdzielców działających w międzywojniu, podczas okupacji hitlerowskiej i w Polsce powojennej oraz w okresie transformacji ustrojowej. Dokonania spółdzielców przedstawiono w ujęciu historycznym ich uwarunkowań społecznych i środowiskowych, dróg życiowych do spółdzielczości, przebiegu karier, cechy osobowości i osiągnięcia. Podjęto próbę scharakteryzowania cech polskiego działacza spółdzielczego dawniej i współcześnie oraz próbę sformułowania wskazówek dla współczesnych animatorów różnych form spółdzielczości w środowiskach lokalnych. Podstawę źródłową stanowią opracowania biograficzne i historyczne oraz współczesna publicystyka. Zastosowano metodę analizy historycznej. W okresie transformacji ustrojowo-gospodarczej zlikwidowane zostało szkolnictwo spółdzielcze rozbudowane zarówno w miastach i środowisku małomiasteczkowym, które systematycznie przygotowywało kadry przyszłych spółdzielców. Nie zapełniły tej luki krótkotrwałe szkolenia, licznie organizowane przez związki rewizyjne spółdzielni różnych typów. Współczesne kształcenie menedżerów gospodarczych ukierunkowane jest na osiąganie maksymalizacji zysku w korporacjach, pomijając stronę społecznej odpowiedzialności organizacji biznesowych i współudział w zaspokajaniu potrzeb społecznych, kulturalnych i rekreacyjnych lokalnych środowisk. Doświadczenia liderów spółdzielczych mogą okazać się pomocne w formowaniu grona liderów ekonomii społecznej, nadziei na odrodzenie ruchu spółdzielczego.

3

Nowoczesny plan rozwoju gospodarczo-społecznego II Rzeczypospolitej – Centralny Okręg Przemysłowy (COP)

100%

Chyra-Rolicz Z.

Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy

|

2021

|

nr 68

132-144

EN

This paper focuses our attention on the plan for the Central Industrial Region (COP) for the economic and social activity of the undeveloped rural South-East regions of the II Republic of Poland, it was extremely innovative for its time. COP was initialized with joint industrial development, urbanization and the establishment of many new enterprises of military industry, which have brought about improved chances for a better life and civilized progress for the inhabitants of the region. It was a good example of a planned economy, and served to strengthen the state, alleviating poverty and social conflicts, presenting chances for the aspirations of citizens. It integrated various partners: state and local administration, state and private enterprises, co-operatives. The role of the cooperatives (mainly consumer, agricultural trade, housing, banking) in this plan, are less well[1]known, but nevertheless it is worth noting the many good examples demonstrated by these units. The paper is based on a historical analysis of the literature, scientific workshops and contemporary co-operative journalism. COP was a good example of the policy of state interventionism. The realization of this project was interrupted during the Second World War. The Nazi occupiers used the industrial base to achieve their military goals. Even in these circumstances, the co-operative’s network was developed, serving the everyday needs of Polish society and forming a basis for a Resistance Movement. The project had a precursory character, thereby allowing sufficient scope for the development of the social economy (today known as the social market economy), acting to preserve the various needs of the environment, what is specified today as its goals. After the war, industrial development was continued in the form of a socialist centrally planned economy, in the new area of the People’s Republic of Poland.

PL

Celem artykułu jest przypomnienie nowatorskiego w okresie międzywojennym planu utworzenia Centralnego Okręgu Przemysłowego, służącego aktywizacji gospodarczej i społecznej słabo rozwiniętych rolniczych terenów Polski południowo-wschodniej. Rozwój gospodarczy tych terenów połączony został z urbanizacją i tworzeniem przemysłu obronnego, powstawaniem wielu nowych przedsiębiorstw i spółdzielni, dających ludności pracę i szansę awansu cywilizacyjnego. Stanowił dobry przykład realizacji gospodarki planowej, służącej wzmocnieniu państwa, łagodzeniu skutków biedy i konfliktów społecznych, umożliwiającego urzeczywistnienie aspiracji obywateli. Realizacja tego planu umożliwiła współpracę wielu różnych partnerów: administracji państwowej, samorządowej, przedsiębiorstw państwowych i prywatnych oraz spółdzielni różnych typów (spożywców, rolniczo-handlowych, mieszkaniowych, banków) i inicjatywy prywatnej. Przedstawiony tu został mniej dotąd znany wkład spółdzielczości w realizację tego planu. Podano wiele przykładów inwestycji spółdzielczych: tworzenia zakładów przetwórczych i zakładania nowych spółdzielni w środo[1]wisku małomiasteczkowym i wiejskim. W artykule zastosowano metodę analityczno-historyczną, kwerendy źródłowe i dostępne opracowania. Budowa COP to udany przykład interwencjonizmu państwowego w okresie wychodzenia z wielkiego kryzysu gospodarczego. Jego realizację przerwała II wojna światowa, a okupanci hitlerowscy wykorzystywali powstającą bazę przemysłową dla swoich celów wojennych. Rozbudowywana sieć spółdzielni służyła potrzebom polskiego społeczeństwa i była oparciem dla ruchu oporu. Do inwestycji COP nawiązywano w Polsce Ludowej i kontynuowano je w socjalistycznej gospodarce planowej, chociaż w nowym kształcie powojennej Polski, bez Kresów Wschodnich wcielonych do ZSRR. Prekursorski charakter tej koncepcji otwierał szerokie pole dla gospodarki społecznej (dziś nazywanej społeczną gospodarką rynkową), działającej dla zaspokojenia różnorodnych po[1]trzeb swego środowiska, co jest współcześnie wskazywane jako jej cele.

4

Nowoczesność w majątkach ziemiańskich na Podlasiu w XIX–XX w.

100%

Chyra-Rolicz Z.

Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX Wieku

|

2010

|

nr 08

167-183

EN

Podlasie at the second half of 19th century has been a territory undeveloped, land of back warded agriculture, traditional three-field system of cultivation and lack of visible enterprises of food processing. Trade and credit services were in Jewish hands. The usury was an intense calamity all groups of society. The great national tragedy – collapse of the January insurrection of 1863 and the enfranchisement of peasants done by the tsar authority consolidated the feeling of hopelessness, very difficult to overcome. Under the influence of Positivism ideas ad propaganda of everyday work for developing the civilization level of the country, in the circle of aristocracy and intelligentsia we can observe the firth proofs of modernization of nobles’ manors, better agriculture, beginning of new crow cultures, horticulture, plantations of sugar beet roots, willows and potatoes, using of modern agricultural tools. The landlords and middle manors’ owners, also tenants had invested into melioration of lands, developing of apiculture and honey – processing, cattle and poultry breeding, also fishery farming. It had appeared early establishing of food processing enterprises such as sugar-works, oil mills, ponds. The Agricultural Society in the province of Siedlce, established by prince Władysław Światopełk-Czetwertyński, had taken the big role in cultivation of civilization progress on Podlasie. The Society propagated establishing agricultural circles, usually provided by landlords, jointed landlords and peasants in common work on developing the country and promoting the agricultural education. Agricultural circles promoted also common, co-operative economic activity, such as agricultural shops, saving and credit, chaises, dairy. There were the first step into taking their matters in their hands, building social links and the origin of new the Polish citizen’s society.