Zasada rządów prawa i przemiany ustrojowe w Polsce

• Autorzy: Janina Godłów-Legiędź

Warianty tytułu

The Rule of Law and Political and Economic Transformation in Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Artykuł ma dwa cele: pogłębienie rozumienia relacji między zasadą rządów prawa i demokracją oraz próbę wyjaśnienia przyczyn kryzysu rządów prawa w Polsce. Napisany został na podstawie badania literatury źródłowej i literatury przedmiotu. W artykule przyjęto interdyscyplinarną perspektywę ekonomii instytucjonalnej. Prezentacja koncepcji rządów prawa ujawnia, że nie ma jednej niebudzącej wątpliwości interpretacji tej zasady. Trudności wynikają z braku jednolitej interpretacji wolności i sprawiedliwości. W ślad za negatywną koncepcją wolności idzie koncepcja rządów prawa, w której akcentuje się konieczność ograniczenia władzy, wagę procedur prawnych i sprawiedliwości formalnej, czyli równego traktowania wszystkich obywateli. Przekonanie o konieczności urzeczywistniania przez państwo sprawiedliwości społecznej prowadzi do rozszerzenia interpretacji rule of law w duchu wolności pozytywnej. Skłonność do interpretacji rule of law w duchu pozytywnej koncepcji wolności jest ważnym źródłem kryzysu rządów prawa w Polsce. Syntetyczne spojrzenie na bieg wydarzeń i spory w Polsce pokazują, że wśród różnych przyczyn kryzysu rządów prawa w Polsce można wskazać także specyfikę sytuacji transformacji, konfrontacyjny styl dyskursu politycznego i proces pomieszania rządzenia ze stanowieniem prawa. W takiej sytuacji podważanie instytucji Trybunału Konstytucyjnego nie jest drogą do uzdrowienia sytuacji, lecz może pogłębiać proces inflacji prawa i oddalać społeczeństwo od drogi reformy opartej na stopniowym doskonaleniu prawa. (abstrakt oryginalny)

EN

The aim of this paper is to shed new light on what the rule of law really means in Poland's post-socialist transition. In the first part of the article, we focus on the interpretations of the rule of law principle and its relationship to the democratic principle of majority rule. We highlight two different interpretations of the rule of law that stem from the negative and positive concepts of freedom. In the second part, we look for the causes behind the rule of law crisis in Poland. Referring to the course of Poland's political and economic transition, we refer to the disputes around the Balcerowicz Plan as well as the tendency to interpret the rule of law in light of the positive concept of freedom. We also mention the confrontational style of the political discourse and the process of "legislative inflation." The paper attempts to defend the thesis that undermining the role of the Constitutional Tribunal in such circumstances is not the way to rectify faults in the social system, but it may deepen the "legislative inflation" process, turning Poland away from the path of reform and reconciliation. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Prawo; Prawo konstytucyjne; Przekształcenia systemowe; Demokracja; Liberalizm; Praworządność

EN

Law; Constitutional law; Systemic transformation; Democracy; Liberalism; Rule of law

• Czasopismo: Gospodarka Narodowa
• Rocznik: 2017
• Numer: nr 3
• Strony: 5-27

Twórcy

autor

Janina Godłów-Legiędź

• Uniwersytet Łódzki

Bibliografia

• Arystoteles [2002], Polityka, De Agostini-Altaya, Warszawa.
• Barro R. [2000], Rule of law, democracy, and economic performance, w: 2000 Index of Economic Freedom, eds.: Gerald P O'Driscoll; Kim R Holmes; Melanie Kirkpatrick, Heritage Foundation, Washington.
• Beers D. J. [2010], A tale of two transitions. Exploring the origins of post-communist judicial culture in Romania and the Czech Republic, "Demokratizasya", no. 1.
• Buchanan J. [2003], The constitutional way of thinking, "Supreme Court Economic Review", vol. 10, The Rule of Law, Freedom and Prosperity.
• Chwedoruk R. [2003], O anachroniczności polskiego kapitalizmu - niekonserwatywne krytyki liberalizmu we współczesnej Polsce, "Środkowoeuropejskie Studia Polityczne", nr 2.
• Czarnota A. [2009], Lustration, decommunisation and the Rule of Law, "Hague Journal on the Rule of Law", no. 1.
• Domański H. [2006], Klasa rządząca a tradycjonalizm, w: Jaka Polska? Czyja Polska? Diagnozy i dyskusje, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa.
• Ganev V. I. [2009], The rule of law as an institutionalized wager: constitutions, courts and transformative social dynamics in Eastern Europe, "Hague Journal on the Rule of Law", no. 1.
• Hayek F. [2003], Droga do zniewolenia, Arcana, Kraków.
• Hayek F. [2006], Konstytucja wolności, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Higley J., Kolberg J., Pakulski J. [2002], Persistance of postcomunist elite, w: Democracy after communism, The Johns Hopkins University Press, Baltimore-London.
• Jarosz M. [2007], W jakiej Polsce żyjemy?, w: Transformacja. Elity. Społeczeństwo, red. M. Jarosz, Instytut Nauk Politycznych PAN, Warszawa.
• Kamiński T. [2012], Moralność a polityka w ujęciu Hansa Joachima Morgenthaua, "Studia Polityczne", nr 29.
• Kieżun W. [2013], Patologia transformacji, wyd. uzup., Poltex, Warszawa.
• Kowalik T. [1991], Zmiana ustroju - wielka operacja i proces społeczny, w: Społeczeństwo uczestniczące. Gospodarka rynkowa. Sprawiedliwość społeczna, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa.
• Kozarzewski P. [2007], Społeczeństwo i elity o transformacji, w: Transformacja. Elity. Społeczeństwo, red. M. Jarosz, Instytut Nauk Politycznych PAN, Warszawa.
• Kwaśnicki W. [2009], Rządy prawa a rozwój gospodarczy, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 74.
• Lissowska M. [2006], New research problems for institutional economics arising from the experience of transition to a market economy: the evolution of institutions, "Journal of Economics and Business", no. 2.
• Lissowska M. [2009], Type and role of social capital in post-transition European economies, "Gospodarka Narodowa", nr 3.
• Łukawer E. [1996], Z historii polskiej myśli ekonomicznej 1945-1995, Olympus, Warszawa.
• Nalewajko E. [2007], Grzechy partii politycznych, w: Transformacja. Elity. Społeczeństwo, red. M. Jarosz, Instytut Nauk Politycznych PAN, Warszawa.
• Nations in Transit 2003. Democratization in east central Europe and Eurasia [2003], Freedom House, New York-Washington.
• Nations in Transit 2008. Democratization from central Europe to Eurasia [2008], Freedom House, New York-Washington-Budapest.
• North D. [1994], Economic performance through time, "American Economic Review", no. 3.
• Pejovich S. [2001], From socialism to the market economy. Postwar west Germany versus post-1989 East block, "Independent Review", no. 1.
• Pejovich S. [2008], Law, informal rules and economic performance. The case for common law, Edward Elgar, Cheltenham-Northampton.
• Piotrowski R. [2012], Uwagi o stanowieniu prawa, w: Rozwój a jakość stanowionego prawa. Materiały i opinie, Kongres Budownictwa, Warszawa.
• Podczaszy J. [2014], Koncepcja rządów prawa i jej stosowanie w Polsce, w: Rządy prawa i europejska kultura prawna, red. A. Bator, J. Helios, W. Jedlicka, Prace Naukowe Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, nr 55, Wrocław.
• Rawls J. [1994], Teoria sprawiedliwości, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Rose R. [2002], Europe transformed, w: Democracy after communism, red. L. Diamond, M. Plattner, The Johns Hopkins University Press, Baltimore-London.
• Rupnik J. [2002], The postcommunist divide, w: Democracy after communism, red. L. Diamond, M. Plattner, The Johns Hopkins University Press, Baltomore-London.
• Sartori G. [1994], Teoria demokracji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Smolar A. [2006], Radykałowie u władzy. Od transformacji ustrojowej do rewolucji kulturalnej, w: Jaka Polska? Czyja Polska? Diagnozy i dyskusje, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa.
• Srokosz J. [2014], Rządy prawa jako efekt obiektywnego postępu porządku społecznego - o solidarystycznej wizji genezy praworządności i ochrony praw jednostki, w: Rządy prawa i europejska kultura prawna, red. A. Bator, J. Helios, W. Jedlicka, Prace Naukowe Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, nr 55, Wrocław.
• Staniszkis J. [2003], Władza globalizacji, Scholar, Warszawa.
• Stawecki T., Staśkiewicz W., Winczorek J. [2008], Między policentrycznością a fragmentaryzacją. Wpływ Trybunału Konstytucyjnego na polski porządek prawny, Ernst and Young, Warszawa.
• Stelmach A. [2011], Wybory jako forma legitymizacji władzy w Polsce w dwudziestoleciu przemian ustrojowych, "Środkowoeuropejskie Studia Polityczne", nr 2.
• Stępień J. [2012], Prawo czeka na lepsze czasy, w: Rozwój a jakość stanowionego prawa. Materiały i opinie, Kongres Budownictwa, Warszawa.
• Supernat J. [2014], Rządy prawa. Uwagi o znaczeniu i ewolucji pojęcia, "Wrocławsko-Lwowskie Zeszyty Prawnicze", nr 5.
• Szacki J. [2006], Populistyczna koalicja sprzeciwu, w: Jaka Polska? Czyja Polska? Diagnozy i dyskusje, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa.
• Tamanaha B. Z. [2005], Legal instrumentalism and the rule of law, "Syracuse Journal of International Law and Commerce", no. 1.
• Tamanaha B. Z. [2012], The history and element of the rule of law, "Singapore Journal of Legal Studies", December.
• Wilkin J. [1995], Jaki kapitalizm, jaka Polska? Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Williams J. [1997], On the road again: Hayek and the rule of law, "Critical Review", no. 1.
• Wouters J., Hachez N. [2010], Transitional societies and the rule of law: benchmarks approach, Leuven Centre for Global Governance Studies, Working Paper, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1767873 (22.09.2016).
• Zywicki T. J. [2002], The rule of law, freedom and prosperity, Law and Economics Working Papers Series, George Mason University School of Law, http://www.law.gmu.edu/assets/files/publications/working_papers/02-20.pdf (22.09.2016).