Rozwiązania zmierzające do zwiększenia jawności finansowania partii politycznych

• Autorzy: Gąsior Tomasz

Warianty tytułu

EN

Solutions to Increase the Openness of Political Party Financing

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

EN

The article analyses the issues of some of the most important constituents of openness of political financing, which include: reporting by political parties and election committees, publishing data resulting from the reports and the possibility of getting acquainted with this information. An attempt was made to identify the most important problems in this matter, referring to the positions of entities raising these issues, to the legal writings and jurisprudence. Solutions known in other countries were referenced and proposals for modern solutions for Poland in this regard were formulated in line with today’s technical capacities, the realities of civilisation and meeting the expectations of experts in this subject, representatives of NGOs, civil society, international institutions and recommendations of national institutions, e.g. the Commissioner for Human Rights, the Ministry of Finance, the National Electoral Commission.

Słowa kluczowe

EN

transparency; financing politics; financial reporting by parties and committees; digitisation of data and documentation; on-line reporting; financing control

• Wydawca: Kancelaria Sejmu / Chancellery of the Sejm
• Czasopismo: Przegląd Sejmowy
• Rocznik: 2023
• Numer: 3(176)
• Strony: 7-41

Twórcy

autor

Gąsior Tomasz

• Dr Tomasz Gąsior Kujawsko-Pomorska Szkoła Wyższa w Bydgoszczy, Instytut Prawa i Administracji, Polska Kujawy and Pomorze University in Bydgoszcz, Institute of Law and Administration, Poland [e-mail], https://orcid.org/0000-0003-3531-8740

Bibliografia

• Adendum do Drugiego Raportu Zgodności w odniesieniu do Polski, Trzeciej Rundy Oceny przyjęte przez GRECO podczas 65. posiedzenia plenarnego, Strasburg, 6–10 października 2014 r., <https://rm.coe.int/16806c7b1b>.
• Anticorruption in Transition. A Contribution to the Policy Debate, The World Bank Publications. Washington, D.C. 2000, <https://documents1.worldbank.org/curated/en/825161468029662026/pdf/multi-page.pdf>.
• Drugi Raport Zgodności w sprawie Polski, Trzecia Runda Oceny Ewaluacyjnej, RC-III (2012) przyjęty na 58. Posiedzeniu plenarnym GRECO, Strasburg, 3–7 grudnia 2012 r., <https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=09000016806c7b17>.
• Dunčikaitė I., Žemgulytė D., Valladares J., Paying for Views: Solving Transparency and Accountability Risks in Online Political Advertising, Transparency International 2021, <https://images.transparencycdn.org/images/2021_Report_PayingForViews-OnlinePoliticalAdvertising_English.pdf>.
• Funding of Political Parties and Election Campaigns. A Handbook on Political Finance, red. E. Falguera, S. Jones, M. Ohman, International IDEA, Stockholm 2014, <https://www.idea.int/sites/default/files/publications/funding-of-political-parties-and-election-campaigns.pdf>.
• Funding of Political Parties and Election Campaigns. Handbook Series, red. R. Austin, M. Tjerström, International IDEA, Stockholm 2003.
• Informacja o realizacji przepisów Kodeksu wyborczego oraz propozycje ich zmiany. Państwowa Komisja Wyborcza, 25 stycznia 2021 r., ZPOW-502-1/21, <https://pkw.gov.pl/uploaded_files/1613491481_2-1-21-informacja.pdf>.
• Karta praw podstawowych Unii Europejskiej (2016/C 202/02), Dz. Urz. UE.C.2007.303.1 z dnia 14 grudnia 2007, <https://sip.lex.pl/#/act/67728098/1066344?directHit=true&directHitQuery=Karta%20Praw%20Podstawowych%20Unii%20Europejskiej%20>.
• Kodeks Dobrej Praktyki w Sprawach Wyborczych, przyjęty przez Komisję Wenecką na 52 Sesji, Wenecja, 18–19 października 2002, <https://bisnetus.files.wordpress.com/2016/03/kodeks_dobrej_praktyki_w_sprawach_wyborczych.pdf>.
• Kolejny rekord – ok. 18,3 mln elektronicznych PITów. Razem inwestujemy w Polskę!, 2 czerwca 2020 r., <https://www.gov.pl/web/finanse/kolejny-rekord--ok-183-mln-elektronicznych-pitow/>.
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. nr 78, poz. 483, ze zm.
• Konwencja Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 31 października 2003 r., Dz.U. z 2007 r. poz. 563, <https://sip.lex.pl/#/act/17346914/705112/konwencja-narodow-zjednoczonych-przeciwko-korupcji-przyjeta-przez-zgromadzenie-ogolne-narodow…?keyword=Konwencja%20Narod%C3%B3w%20Zjednoczonych%20Przeciwko%20Korupcji,%20przyj%C4%99ta%20przez%20Zgromadzenie%20Og%C3%B3lne%20Narod%C3%B3w%20Zjednoczonych%20dnia%2031%20pa%C5%BAdziernika%202003%20r&cm=SFIRST>.
• Nowicki M.A., Refah Partisi (Partia Dobrobytu) przeciwko Turcji – wyrok ETPC z dnia 13 lutego 2003 r., skargi nr 41340/98, 41342/98 i 41344/98, [w:] M.A. Nowicki, Nowy Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór orzeczeń 1999–2004, Zakamycze, 2005, <https://sip.lex.pl>.
• OECD, Recommendation of the Council on Public Integrity, OECD/LEGAL/0435, OECD 2022, <https://legalinstruments.oecd.org/en/instruments/OECD-LEGAL-0435>.
• OECD Recommendation of the Council on Public Integrity, Public Integrity. A Strategy Against Corruption, <https://www.oecd.org/gov/ethics/OECD-Recommendation-Public-Integrity.pdf>.
• Pismo Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 26 października 2021 r., nr PR10.5100.7.2021.2.HFCT, <https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2021-10/Odpowiedz_MF_26.10.2021.pdf>.
• Pismo Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 4 sierpnia 2021 r., nr VII.610.10.2021.CW, <https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/RPO_do_Ministra_Finansow_sprawozdania_komitetow_wyborczych_4.08.2021.pdf>.
• Political Financing: GRECO’s First 22 Evaluations, Third Evaluation Round, Y.-M. Doublet, GRECO Secretariat Council of Europe, 2010, <https://www.coe.int/en/web/greco/-/greco-publishes-horizontal-study-on-political-financing>.
• Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy oraz niektórych innych ustaw, druk nr 2897 w Sejmie RP IX kadencji, <https://orka.sejm.gov.pl/Druki9ka.nsf/0/C7638BEA032AA704C12589210041822B/%24File/2897.pdf>.
• Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2004 r., sygn. akt III SW 38/04, <https://sip.lex.pl/#/jurisprudence/522782466/1?directHit=true&directHitQuery=III%20SW%2038%2F04>.
• Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2005 r., sygn. akt III SW 6/05, <https://sip.lex.pl/#/jurisprudence/520251921/1?directHit=true&directHitQuery=III%20SW%206%2F05>.
• Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 września 2005 r., sygn. akt III SW 9/05, <https://sip.lex.pl/#/jurisprudence/520281848/1?directHit=true&directHitQuery=III%20SW%209%2F05>.
• Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2008 r., sygn. akt III SK 21/07, <https://sip.lex.pl/#/jurisprudence/520586741/1?directHit=true&directHitQuery=III%20SK%2021%2F07>.
• Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2018 r., sygn. akt I NSW 14/18, <https://sip.lex.pl/#/jurisprudence/522721710/1/i-nsw-14-18-postanowienie-sadu-najwyzszego?keyword=I%20NSW%2014~2F18&cm=STOP>.
• Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2023 r., sygn. akt I NSW 2/23, <https://sip.lex.pl/#/jurisprudence/523582707/1?directHit=true&directHitQuery=I%20NSW%202%2F23>.
• Proponowane zmiany w systemie finansowania prezydenckiej kampanii wyborczej w Polsce, oprac. J. Zbieranek, Instytut Spraw Publicznych, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2007, <https://www.isp.org.pl/uploads/drive/oldfiles/4356537290576183001188897477.pdf>.
• Raport Misji Oceny Potrzeb OSCE/ODiHR 9–12 marca 2015 r., Rzeczpospolita Polska. Wybory prezydenckie i parlamentarne 2015, Warszawa, 7 kwietnia 2015 r.
• Raport Misji Oceny Wyborów OBWE/ODiHR, Rzeczpospolita Polska. Wybory parlamentarne z dnia 9 października 2011 r., <https://www.osce.org/files/f/documents/7/1/88684.pdf>.
• Raport Zgodności w sprawie Polski, Trzecia Runda Oceny, RC-III (2010), przyjęty przez GRECO na 49. Zebraniu Plenarnym, Strasbourg, 29 listopada – 3 grudnia 2010 r., <https://docplayer.pl/151854722-Trzecia-runda-oceny-raport-zgodnosci-w-sprawie-polski.html>.
• Raport Zgodności w sprawie Polski, Trzecia Runda Oceny, Rep (2008) 2E, przyjęty przez GRECO na 40. Zebraniu Plenarnym, Strasburg, 1–5 grudnia 2008 r., <https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=09000016806c7ada>.
• Rekomendacje zmian dotyczących finansowania samorządowej kampanii wyborczej, oprac. A. Sawicki, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2007, <https://www.batory.org.pl/doc/rekomendacje_zmian_przepisow.pdf>.
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych), Dz. Urz. UE L 119/1.
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, EURATOM) nr 1141/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie statusu i finansowania europejskich partii politycznych i europejskich fundacji politycznych, Dz. Urz. UE L 317.1, ze zm.
• Społeczeństwo informacyjne w Polsce w 2020 r., GUS, 2020, <https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5497/2/10/1/spoleczenstwo_informacyjne_w_polsce_w_2020.pdf>.
• Stanowisko Prokuratora Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 18 kwietnia 2019 r., PK VIII TK 6.2019, P 2/19, <https://ipo.trybunal.gov.pl/ipo/Sprawa?cid=1&dokument=22743&sprawa=21193>.
• Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych, tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 372.
• Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej, tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 902.
• Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy, tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 1277, ze zm.
• Ustawa z dnia 14 października 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. poz. 2054.
• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 31 maja 2004 r., sygn. akt OSK 205/04, <https://sip.lex.pl/#/jurisprudence/520252683/1?directHit=true&directHitQuery=OSK%20205%2F04>.
• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 grudnia 2014 r., sygn. akt I OSK 687/14, <https://sip.lex.pl/#/jurisprudence/521744129/1?directHit=true&directHitQuery=I%20OSK%20687%2F14>.
• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 grudnia 2019 r., sygn. akt I OSK 29/19, <https://sip.lex.pl/#/jurisprudence/522871432/1?directHit=true&directHitQuery=I%20OSK%2029%2F19>.
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2006 r., sygn. akt III SK 2/05, <https://sip.lex.pl/#/jurisprudence/520306397/1?directHit=true&directHitQuery=III%20SK%202%2F05>.
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 marca 2000 r., sygn. akt Pp 1/99, <https://sip.lex.pl/#/jurisprudence/520133687/1?directHit=true&directHitQuery=Pp%201%2F99>.
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 kwietnia 2002 r., sygn. akt K 26/00, <https://sip.lex.pl/#/jurisprudence/520147748/1?directHit=true&directHitQuery=K%2026%2F00>.
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 maja 2003 r., sygn. akt K 11/03, <https://sip.lex.pl/#/jurisprudence/520173478/1?directHit=true&directHitQuery=K%2011%2F03>.
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 lipca 2004 r., sygn. akt P 20/03, <https://sip.lex.pl/#/jurisprudence/520215262/1?directHit=true&directHitQuery=P%2020%2F03>.
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 grudnia 2004 r., sygn. akt K 25/03, <https://sip.lex.pl/#/jurisprudence/520234050/1?directHit=true&directHitQuery=K%2025%2F03>.
• Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 1 sierpnia 2022 r. w sprawie C-184/20, OT vs. Vyriausioji tarnybinės etikos komisja, ECLI:EU:C:2022:601, <https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:62020CJ0184&qid=1685535625099>.
• Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 22 listopada 2022 r. w sprawach połączonych C-37/20 i C-601/20, WM i Sovim SA vs. Luxemburg Business Registers, ECLI:EU:C:2022:912, <https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:62020CJ0037>.
• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 28 stycznia 2009 r., sygn. akt II SA/Wa 1542/08, <https://sip.lex.pl/#/jurisprudence/520614998/1?directHit=true&directHitQuery=II%20SA%2FWa%201542%2F08>.
• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 12 października 2010 r., sygn. akt II SA/Wa 933/10, <https://sip.lex.pl/#/jurisprudence/520849189/1?directHit=true&directHitQuery=II%20SA%2FWa%20933%2F10>.
• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 20 grudnia 2016 r., sygn. akt II SAB/Wa 590/16, <https://sip.lex.pl/#/jurisprudence/522283542/1?directHit=true&directHitQuery=II%20SAB%2FWa%20590%2F16>.
• Zalecenia Rec(2003)4 Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie wspólnych zasad zwalczania korupcji przy finansowaniu partii politycznych i kampanii wyborczych, przyjęte dnia 8 kwietnia 2003 r., <https://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx?ObjectID=09000016805e02b1>.
• Banaszak B., Preisner A., Prawo konstytucyjne. Wprowadzenie, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1996.
• Bartoszewicz M., Nadzór nad partiami politycznymi w polskim porządku konstytucyjnym, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2006.
• Batorski D., Nagraba M., Zając J.M., Zbieranek J., Internet w kampanii wyborczej 2011, Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2012.
• Bernaczyk M., Sfera prywatna i publiczna jako paradygmat współczesnego prawa konstytucyjnego na przykładzie spółek (z udziałem) Skarbu Państwa prowadzących działalność gospodarczą, [w:] Osobowość prawna jako przesłanka wykonywania konstytucyjnych wolności praw, red. M. Bernaczyk, M. Jabłoński, E-wydawnictwo, Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa, WPAiE Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2019.
• Bidziński M., Finansowanie partii politycznych w Polsce. Studium porównawcze, Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP, Warszawa 2011.
• Bień-Kacała A., Finansowanie kampanii wyborczej partii politycznych ze środków pochodzących z działalności gospodarczej, [w:] Przemiany prawa wyborczego – doświadczenia nowych demokracji. Republika Czeska, Republika Słowacka, Republika Ukraińska, Rzeczpospolita Polska. Międzynarodowa Konferencja Naukowa, red. A. Sokala, Z. Witkowski, Wydawnictwo Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej, Bydgoszcz 2007.
• van Biezen I., Financing Political Parties and Election Campaigns – Guidelines, Integrated Project „Making democratic institutions work”, Council of Europe Publishing, Strasbourg 2003, <https://www.eods.eu/library/Financing%20political%20parties%20and%20election%20campaigns%20guidelines.Ingrid%20van%20Biezen.pdf>.
• Carlson J., Walecki M., Lithuania, Money & Politics Case Study, International Foundation for Election Systems, 2003, <https://www.ifes.org/publications/lithuania-money-politics-case-study>.
• Chmaj M., Prawne aspekty demokracji wewnątrzpartyjnej, [w:] O demokracji w polskich partiach politycznych, red. M. Chmaj, M. Waszak, J. Zbieranek, Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2011.
• Chmaj M., Wolność tworzenia i działania partii politycznych. Studium porównawcze, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2006.
• Complak K., Komentarz do art. 11, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. M. Haczkowska, Warszawa 2014, <https://sip.lex.pl/#/commentary/587598993/396433/haczkowska-monika-red-konstytucja-rzeczypospolitej-polskiej-komentarz?cm=URELATIONS>.
• Czaplicki K.W., Zbieranek J., Komentarz do art. 125, 142–143, [w:] K.W. Czaplicki, B. Dauter, S.J. Jaworski, A. Kisielewicz, F. Rymarz, J. Zbieranek, Kodeks wyborczy. Komentarz, wyd. 2, Wolters Kluwer, Warszawa 2018.
• Cześnik M., Flis J., Gendźwiłł A., Haman J., Materska-Sosnowska A., Rakowska-Trela A., Rychard A., Wrzalik M., Zbieranek J., Reguły, zamiary, praktyki. Prawo wyborcze i wybory 2017–2020, Fundacja im. Stefana Batorego, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2022.
• Dąbrowska A., Wpłacają hojnie na partię Kaczyńskiego. Czas im tego zakazać?, „Polityka”, 21 XI 2021, <https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kraj/2144230,1,wplacaja-hojnie-na-partie-kaczynskiego-czas-im-tego-zakazac.read>.
• Gałązka M., Solon-Lipiński M., Zbieranek J., Przejrzystość finansowania kampanii wyborczych i partii politycznych. Wybrane problemy i rekomendacje, Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2012.
• Gąsior T., Finansowanie i rozliczanie kampanii wyborczej w wyborach samorządowych, Municipium, Warszawa 2010.
• Gąsior T., Jawność finansowania partii politycznych i kampanii wyborczych – ocena regulacji prawnych i praktyki oraz pytania i refleksje w tym zakresie, „Studia Wyborcze” 2022, t. 34.
• Gąsior T., Jawność życia publicznego a jawność finansowania polityki, [w:] Prawa człowieka wobec wyzwań współczesnego świata, red. A. Czubik, D. Dziwisz, E. Szczepankiewicz-Rudzka, Księgarnia Akademicka, Kraków 2019.
• Gąsior T., Możliwość kontroli finansowania kampanii wyborczej i działalności promocyjnej partii w dobie nowych technologii na podstawie regulacji Kodeksu wyborczego i ustawy o partiach politycznych, [w:] Znaczenie nowych technologii dla jakości systemu politycznego. Ujęcie politologiczne, prawne i socjologiczne, red. M. Bernaczyk, T. Gąsior, J. Misiuna, M. Serowaniec, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2020.
• Gebethner S., Konstytucyjna zasada jawności finansowania partii politycznych, [w:] Finansowanie partii politycznych, red. P. Robak, A. Chodyra, Kancelaria Sejmu, Warszawa 2000, <https://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/D0A951249F368575C125775800488308/$file/kis-34.pdf>.
• Gebethner S., Zasady jawności i publicznej kontroli finansowania prezydenckiej kampanii wyborczej w świetle znowelizowanej ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej, [w:] Finansowanie polityki. Wybory, pieniądze, partie polityczne, red. M. Walecki, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2000.
• Gendźwiłł A., Bukowska G., Haman J., Sawicki A., Zbieranek J., Finanse polskich partii, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2017.
• Goban-Klas T., Tabloidyzacja mediów a neopopulizm, [w:] Media – populizm – demokracja. Debaty. Zapis konferencji z dnia 5 listopada 2011 r., Ośrodek Myśli Społecznej im. Ferdynanda Lassalle’a, Wrocław 2011.
• Gorgol A., Aksjologia standardów Rady Europy kształtujących publiczne finansowanie partii politycznych, [w:] Regionalne systemy ochrony praw człowieka 70 lat po proklamowaniu Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Osiągnięcia – bariery – nowe wyzwania i rozwiązania, red. nauk. J. Jaskiernia, K. Spryszak, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2019.
• Gorgol A., Europeizacja standardów finansowania partii politycznych, [w:] Polska i Europa Środkowa. Demokratyzacja, konsolidacja, Europeizacja, red. E. Nowak, R. Riedel, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2010.
• Gorgol A., Komentarz do art. 23a, [w:] Ustawa o partiach politycznych. Komentarz, red. M. Granat, C.H.Beck, Warszawa 2003.
• Gorgol A., Prawne aspekty publicznego finansowania partii politycznych w Polsce i na poziomie europejskim, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2011.
• Gorgol A., Prawne aspekty racjonalizacji wydatków publicznych na finansowanie partii politycznych, [w:] Ekonomiczne i prawne problemy racjonalizacji wydatków publicznych. Kontrowersje wokół wydatkowania środków publicznych w wybranych dziedzinach funkcjonowania państwa i gospodarki narodowej, t. 2, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2005.
• Gorgol A., Zasada jawności finansów publicznych a jawność publicznego finansowania partii politycznych w Polsce, [w:] Prawo finansowe po transformacji ustrojowej. Międzynarodowe i europejskie prawo podatkowe. Zjazd Katedr Prawa Finansowego i Podatkowego, Łódź, 5–6 czerwca 2012 r., red. I. Mirek, T. Nowak, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2013.
• Gorgol A., Zasady finansowania partii politycznych w Polsce, [w:] Partie polityczne we współczesnym konstytucjonalizmie, red. M. Granat, P. Policastro, J. Sobczak, Morpol, Lublin 2001.
• Granat M., Komentarz do art. 4, [w:] Ustawa o partiach politycznych. Komentarz, red. M. Granat, C.H.Beck, Warszawa 2003.
• Haman J., Demokracja, decyzje, wybory, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003.
• Hermeliński W., Standardy prawa wyborczego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Centrum Studiów Wyborczych, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, TNOiK „Dom Organizatora”, Toruń 2020.
• Izdebski K., Niejawni beneficjenci – krok w tył w walce z korupcją, <https://www.batory.org.pl/blog_wpis/niejawni-beneficjenci-krok-w-tyl-w-walce-z-korupcja/>.
• Jaskiernia J., Kierunki pożądanych zmian polskiego prawa wyborczego w świetle raportów misji obserwacyjnych Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, [w:] Aktualne problemy prawa wyborczego, red. B. Banaszak, A. Bisztyga, A. Feja-Paszkiewicz, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2015.
• Jaskiernia J., Partie polityczne w systemie demokratycznym w świetle standardów Rady Europy, [w:] Prawne aspekty funkcjonowania partii politycznych w państwach Europy Środkowej i Wschodniej, red. A. Domańska, K. Skotnicki, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź 2003.
• Jones S., Digital Solutions for Political Finance Reporting and Disclosure. A Practical Guide, International IDEA, Stockholm 2017.
• Kozłowska M., Ograniczenie praw wyborczych wieloletnich emigrantów, [w:] Aktualne wyzwania prawa wyborczego, red. nauk. M. Zubik, J. Podkowik, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2021.
• Kozłowski K., Pokolenia X, Y, Z: zmiany pokoleniowe, technologia i polityka, [w:] Znaczenie nowych technologii dla jakości systemu politycznego. Ujęcie politologiczne, prawne i socjologiczne, red. M. Bernaczyk, T. Gąsior, J. Misiuna, M. Serowaniec, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2020.
• Kryszeń G., Standardy prawne wolnych wyborów parlamentarnych, Temida 2, Białystok 2007.
• Lissowski G., William Harrison Riker: Twórca pozytywnej teorii polityki, „Decyzje” 2011, nr 16.
• Ławniczak A., Finansowanie partii politycznych, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2001.
• Marczewski P., Partie polityczne a jakość polskiej demokracji, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2017.
• Mazur J., Odpowiedzialność spada na odbiorcę, [w:] Jak czytać w erze fake news, Polityka Insight, facebook, press, <https://www.press.pl/zalaczniki_WWW/facebook_full.pdf>.
• Morlok M., Niemieckie uregulowania z zakresu finansowania polityki na szczeblu samorządowym, Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2014.
• Ohman M., Introduction to Political Finance, [w:] Funding of Political Parties and Election Campaigns. A Handbook on Political Finance, red. E. Falguera, S. Jones, M. Ohman, International IDEA, Stockholm 2014, <https://www.idea.int/sites/default/files/publications/funding-of-political-parties-and-election-campaigns.pdf>.
• Ohman M., Political Finance Regulations Around the World. An Overview of the International IDEA Database, International IDEA, Stockholm 2012, <https://www.idea.int/sites/default/files/publications/political-finance-regulations-around-the-world.pdf>.
• Pazderski F., Dudek I., Skąd polscy politycy powinni mieć na kampanię – rekomendacje zmian systemowych wzmacniających przejrzystość finansowania polityki i wyborów na poziomie lokalnym, [w:] Finansowanie lokalnych kampanii wyborczych w Polsce i w Niemczech. Perspektywa porównawcza i potrzebne zmiany, red. F. Pazderski, Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2014, <https://www.isp.org.pl/pl/publikacje/finansowanie-lokalnych-kampanii-wyborczych-w-polsce-i-w-niemczech>.
• Pinto-Duschinsky M., Rola pieniędzy politycznych, [w:] Finansowanie polityki. Wybory, pieniądze, partie polityczne, red. M. Walecki, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2000.
• Przywora B., Instytucja partii politycznej w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r., „Przegląd Sejmowy” 2021, nr 3, s. 95.
• Rymarz F., Jawność i kontrola działalności statutowej partii politycznej (w Praktyce Państwowej Komisji Wyborczej), „Przegląd Sejmowy” 2004, nr 3.
• Skotnicki K., Finansowanie partii politycznych w Polsce, „Toruńskie Studia Polsko-Włoskie. Studi Polacco-Italiani di Toruń” 2016, nr 12.
• Skotnicki K., Modele i źródła finansowania partii politycznych, „Przegląd Sejmowy” 2014, nr 1.
• Sobiesiak-Penszko P., Pazderski F., Przejrzystość lokalnych finansów wyborczych w Polsce. Jak zwiększyć zaufanie obywateli do polityki, Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2016.
• Sobolewski M., Partie i systemy partyjne świata kapitalistycznego, PWN, Warszawa 1974.
• Solon-Lipiński M., Państwowa Komisja Wyborcza, [w:] Mechanizmy przeciwdziałania korupcji w Polsce. Raport z monitoringu, red. A. Kobylińska, G. Makowski, M. Solon-Lipiński, Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2012.
• Starzewski Ł., Jak komitety wyborcze powinny składać swe sprawozdania finansowe? Propozycja RPO dla ministra finansów, 5 sierpnia 2021 r., <https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/jak-komitety-wyborcze-powinny-skladac-swe-sprawozdania-finansowe-propozycja-rpo-dla>.
• Szklarski M., Co zmieniają Progressive Web Applications? Wszystko, co musisz wiedzieć o PWA, <https://www.e-point.pl/blog/co-zmieniaja-progressive-web-applications-wszystko-co-musisz-wiedziec-o-pwa>.
• Świętoń A., Korupcja wyborcza w okresie schyłkowej republiki rzymskiej, [w:] Wybory i nieprawidłowości wyborcze wczoraj i dziś. Wybrane zagadnienia. Materiały z Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej, Olsztyn 12 maja 2015 r., red. A.R. Jurewicz, T. Kuczur, M. Piekarska, D. Wąsik, volumina.pl Daniel Krzanowski, Olsztyn 2015.
• de Tocqueville A., O demokracji w Ameryce, tłum. B. Janicka, M. Król, t. 2, Znak, Kraków 1996.
• Tuleja P., Komentarz do art. 11, [w:] P. Czarny, M. Florczak-Wątor, B. Naleziński, P. Radziewicz, P. Tuleja, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, wyd. 2, 2021, <https://sip.lex.pl/#/commentary/587806605/650668/tuleja-piotr-red-konstytucja-rzeczypospolitej-polskiej-komentarz-wyd-ii?cm=URELATIONS>.
• Uliasz J., Prawne aspekty zwalczania korupcji politycznej, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2011, nr 1.
• Uliasz J., Zasada jawności finansowania kampanii wyborczych w nowym Kodeksie wyborczym – wybrane zagadnienia, „Przegląd Prawa Publicznego” 2011, nr 4.
• Walecki M., Pieniądz a polityka w Europie Środkowo-Wschodniej, [w:] Kulisy finansowania polityki, red. M. Walecki, Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2002.
• Walecki M., Słowo wstępne, [w:] Kulisy finansowania polityki, red. M. Walecki, Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2002.
• Zagozdon M., Spoczynek prawa wyborczego, [w:] Aktualne wyzwania prawa wyborczego, red. nauk. M. Zubik., J. Podkowik, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2021.
• Zbieranek J., Finansowanie partii politycznych w Polsce – czy i jakie zmiany?, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2015.
• Zbieranek J., Funkcjonowanie systemu subwencji z budżetu państwa dla partii politycznych w praktyce. Wyniki badań, [w:] Subwencje z budżetu państwa dla partii politycznych. Jawność i kontrola, red. J. Zbieranek, Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2008.
• Zbieranek J., Zmiany w Kodeksie wyborczym w 2019 r. – wybrane zagadnienia, [w:] Aktualne problemy prawa wyborczego, t. 2, red. nauk. E. Żelasko-Makowska, K. Mucha, B. Przywora, M. Wrzalik, Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego, Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie.
• Zieliński J., Prawo i proces wyborczy w opiniach Komisji Weneckiej, [w:] Aktualne wyzwania prawa wyborczego, red. nauk. M. Zubik. J. Podkowik, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2021.
• Zubik M., Sokolewicz W., Komentarz do art. 11, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, wyd. 2, t. 1, red. L. Garlicki, Warszawa 2016, <https://sip.lex.pl/#/commentary/587734539/531979/garlicki-leszek-red-zubik-marek-red-konstytucja-rzeczypospolitej-polskiej-komentarz-tom-i-wyd-ii?cm=URELATIONS>.

Identyfikatory

DOI

10.31268/PS.2023.185