Siliceous sponges from the Upper Cretaceous of Poland Part II. Monaxonia and Triaxonia

• Autorzy: Hurcewicz H.

Warianty tytułu

PL

Gąbki krzemionkowe z górnej kredy Polski część II. Monaxonia i Triaxonia

RU

Verkhnemelovye kremnevye gubki Pol'shi chast' II. Monaxonia i Triaxonia

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Twenty five species of sponges, assigned to Monaxonia and 19 species to Triaxonia, including 9 new ones (Monactellida: Reniera munda; Monalithistida: Verruculina abnormis, Stichophyma pumiliformis, Coelocorypha bulboformis and Bolidium arbustum; Hexactinosa: Aphrocallistes kazimierzensis, A. bochotnicensis, A. maminaris and A. vistutae; Lychniscosa: Rhizopoterion coniforme), are described. In almost all of them, the general morphology, the structure of the skeleton and the morphology of megascleres have been studied. Differences have been shown in the development of ostia and postka in particular species of Verruculina.

PL

Praca niniejsza stanowi drugą część monograficznego opracowania górno-kredowych gąbek krzemionkowych Polski i obejmuje Monaxonia i Triaxonia. Opisano 45 gatunków, w tym 10 nowych należących do 24 rodzajów i 13 rodzin, pochodzących z litofacji marglistej kampanu Wyżyny Krakowskiej, Niecki Nidziańskiej i z mastrychtu w dolinie przełomu Wisły. Charakterystykę kredy Niecki Nidziańskiej i okolic Krakowa podano w I części monografii (Hurcewicz, 1966, p. 17-20). Na odcinku od Puław do Józefowa margiel odsłonięty jest na obu brzegach doliny Wisły. Margiel ten jest typu opoki, zaliczanej przez Kongiela (1935) i Pożaryskiego (1938) do górnego mastrychtu. Według Pożaryskiego (1928), w Kazimierzu nad Wisłą i w Janowcu występuje lokalny poziom ,,x”, zaś w Bochotnicy - poziom „y” mastrychtu. Na materiale gąbek polskich udało się zaobserwować po raz pierwszy sposób ułożenia i charakter megasklerów u rodzaju Reniera Nardo, należącego do Monactinellida. Budowa opisanego tu Euleraphe incrustans Schrammen z dolnego kampanu Zbyczyc, mającego charakterystyczne cechy zgodne z opisem holotypu z malmu Niemiec (Schrammen, 1937), zaprzecza poglądowi Schrammena odnośnie pasożytniczego trybu życia wymienionego gatunku. Spośród Monalithistida, gąbki należące do rodziny Verruculinidae Schrammen mają słabo zachowane rizoklony, bardzo dobrze zaś widoczną morfologię powierzchni zewnętrznej oraz niezmodyfikowane ostia i postika. Pozwoliło to wykazać różnice między gatunkami w obrębie rodzaju Verruculina Zittel, reprezentowanego w Polsce przez 7 gatunków. Badania spikulacji parenchymalnej i dermalnej, jak również komitalii, nie pozwoliły rozstrzygnąć definitywnie przynależności grupy Rhizocladina do Monaxonia czy do Tetraxonia. Obecność kilku protrienów, znajdujących się na powierzchni zewnętrznej okazów (UŁ Sp. III/960, 1302) Scytalia radiciformis, nie przesądza przynależności Rhizocladina do Tetraxonia, gdyż wymienione spikule są obcego pochodzenia. Natomiast obecność typowych rizoklonów monokrepidalnych przemawia na korzyść jej przynależności do Monaxonia. Rewizja diagnoz rodzin i rodzajów należących do Rhizocladina ujawniła przynależność: 1) rodzaju Seliscothon do Seliscothonidae Schrammen, a nie do Verruculinidae Schrammen, 2) rodzaju Amphithelion - do Amphithelionidae Schrammen, 3) rodzaju Trachynotus - do Chonellidae Schrammen. W niniejszej rozprawie ustalono stanowisko systematyczne rodzaju Bolidium Zittel, dotychczas uważanego za incertae sedis. Opierając się na zbliżonej morfologii rizoklonów i sieci parenchymalnej oraz aparatu wodnego, zaliczono go do rodziny Jereicidae. Liczne okazy pozwoliły wykazać różnice w morfologii, strukturze szkieletu oraz w budowie systemu wodnego pomiędzy zewnętrznie podobnymi rodzajami Ventriculites i Rhizopoterion. U przedstawicieli Ventriculites aporyzy i epiryzy są krótkie, ślepo zakończone, zaś u Rhizopoterion aporyzy są rurowate, o biegu skośnie longitudinalnym. Wśród Triaxonia z górnego mastrychtu najliczniej występują przedstawiciele rodzaju Aphrocallistes. Bujny ich rozwój w mastrychcie górnym prowadził do zmian wzrostu, sposobu krzewienia się i innego położenia diafragmy w porównaniu z formami z kampanu Niemiec. W okolicach Kazimierza nad Wisłą, w mastrychcie (poziom ,,x”) stwierdzono 4 nowe gatunki tego rodzaju. Załączona tabela oraz mapki stanowisk gąbek w kampanie i mastrychcie przedstawiają geologiczne i geograficzne ich rozmieszczenie. Spośród Rhizocladina największy jakościowy i ilościowy rozwój wykazują rodzaje Verruculina, Seliscothon i Scytalia. Zasiedliły one w kampanie dolnym rozległe obszary, zazębiające się ze sobą. Najliczniejsze nagromadzenie przedstawicieli rodzaju Verruculina w Zbyczycach świadczy, że ośrodek ich rozwoju znajdował się w tych okolicach, natomiast krańce jego sięgały na południe po Kraków (Bonarka i Witkowice) oraz na północ za Skrajniwę. Obecność wspólnych dla Polski i NW Niemiec gatunków V. tenuis Roemer i V. cupula Schrammen wskazuje na rozległość areału. Zdaniem autorki, niektóre rodzaje gąbek, np. Verruculina i Scytalia, mają pewne znaczenie stratygraficzne. Spośród Verruculina najstarszym geologicznie jest V. seriatopora (Roemer), znany z aptu Hiszpanii (Lagneau-Hérenger, 1962) i z NW Niemiec, oraz V. tenuis (Roemer) - tylko z aptu Hiszpanii. W turonie Verruculina reprezentowana jest przez V. seriatopora (Roemer), V. milliaris Reuss, V. damaecornis (Roemer) i V. tenuis (Roemer). Bujny rozwój tego rodzaju zaznacza się w emszerze Francji. W Polsce, w kampanie dolnym znanych jest siedem gatunków. W kampanie górnym obserwuje się schyłek rozwoju Verruculina, o czym świadczy obecność ich tylko w NW Niemczech. Drugim rodzajem o szerokim rozprzestrzenieniu geologiczno-geograficznym jest Scytalia. Z aptu Hiszpanii znane są S. turbinata (Roemer) i S. radiciformis (Phillips), które w senonie wykazują najszersze geograficzne rozmieszczenie. W Polsce rodzaj ten jest znany z kampanu dolnego. Spośród Triaxonia zwraca uwagę Paracraticularia fittoni (Mantell), liczna w utworach środkowej i górnej kredy Francji, Niemiec i Anglii, zaś w Polsce - w mastrychcie górnym. Aphrocallistes alveolites (Roemer) występuje zarówno na wschodzie, jak i na zachodzie Europy. Najstarsze jego stanowisko datuje się z emszeru Z.S.R.R. Od kampanu zaznacza się rozprzestrzenianie ku zachodowi, na co wskazuje jego obecność w Polsce, Niemczech (Rugia), Anglii i Francji. W Europie zachodniej, spośród Lychniscosa, Ventriculites radiatus występuje od aptu po mastrycht. Gatunek ten szczególnie licznie reprezentowany jest w cenomanie, turonie i emszerze Francji, oraz w kampanie NW Niemiec i Polski. Różnice w składzie gatunkowym zespołów fauny gąbkowej Polski oraz zmienne kształty w obrębie niektórych gatunków, od płasko miskowatych do uchoksztaltnych, pozwalają przypuszczać, że gąbki rozwijały się w rozmaitych warunkach ekologicznych. Różnice kształtów w obrębie gatunku można, zgodnie z obserwacjami Lagneau-Herenger (1962), tłumaczyć osiedlaniem się gąbek na dnie pochyłym. Obecność niektórych mikrosklerów, a szczególnie sterrasterów i mikroksów w okazach gąbek, jak również stan zachowania ich korteksu, oraz znajdowane gąbki z grupy Monactinellida o luźnych spikulach, sugerują, że wody ówczesnego morza kampanu dolnego były spokojne. Przypuszczenie to potwierdza również obecność wkładek pelitowych margli w Pniakach i Zbyczycach. Znaczna przewaga rodzajowa i ilościowa zespołu fauny gąbkowej kampanu dolnego w stosunku do kampanu górnego sugeruje zmianę warunków ekologicznych, związanych prawdopodobnie z wynurzaniem się lądu. Ponowny bujny rozwój gąbek na terenie Polski zaznacza się głównie w mastrychcie górnym. DIAGNOZY NOWYCH GATUNKÓW Reniera munda n.sp. (Pl. I, Fig. 1) Reniera złożona z osobników stożkowatych, skupionych na wspólnej podstawie. Ścianki poszczególnych osobników cienkie, zawierające warstwę parenchymalnych, masywnych strongyli oraz liczne oksy. Jama paragastralna stosunkowo obszerna, zwężająca się ku oskulum. Oskulum nieduże, otoczone długimi monaksonami marginalnymi. Verruculina abnormis n.sp. (Pl. VIII, Fig. 2; Text-fig. 6) Verruculina w kształcie odwróconego wysokiego stożka, z równą, owalną płaszczyzną apeksu, pokrytą szerokimi postikami. Ostia małe, rozmieszczone na bocznej powierzchni. Aporyzy rurkowate, longitudinalne. Stichophyma pumiliformis n.sp. (Pl. V, Fig. 2) Stichophyma w postaci odwróconego stożka, mającego amblyproktową część górną lekko wklęsłą. Postika brodawkowate, ostia nie są wyodrębnione. Sieć parenchymalna fibroidalna, złożona z rizoklonów kolczastych. Coelocorypha bulbosa n.sp. (Pl. II, Figs. 4, 5) Coelocorypha o charakterystycznym kształcie bulwiastym. Jama paragastralna wąska, rurowata, z oskulum położonym na szczycie. Ostia nie wyodrębnione. System ekshalacyjny rozwinięty silniej niż inhalacyjny. Aporyzy zmiennej szerokości, kręte i równoległe do szczytu. Szkielet gęsty, złożony z małych, ciernistych rizoklonów. Bolidium arbustum n.sp. (Pl. X, Figs. 1-4; Text-fig. 11) Bolidium krzaczaste, nieregularnie rozgałęzione. Ostia nie są wyodrębnione, prosopyle w kształcie nieregularnych wieloboków. Postika skupione na szczycie gałązek. Rizoklony silnie kolczaste. Aphrocallistes kazimierzensis n.sp. (Pl. XV, Figs. 1, 2; Text-fig. 14) Aphrocallistes pucharowaty, z palczastymi wyrostkami zmiennej długości, utworzonymi wskutek nierównomiernego wypuklania się ścianki bocznej; wyrostki wewnątrz puste. Powierzchnia ścianki gastralnej (zwana diafragmą) sitowata, pokryta wielokątnymi postikami nieregularnie rozmieszczonymi. Zarys jamy paragastralnej w przekroju poprzecznym jest wielokątny. Aphrocallistes bochotnicensis n.sp. (Pl. XVI, Figs. 1, 2; Text-fig. 15) Aphrocallistes rozgałęziający się, złożony z krótkich, cylindrycznych odgałęzień, mających wyrostki boczne silnie spłaszczone i rozmieszczone okółkowo. Wyrostki wewnątrz puste, odgraniczone cienką diafragmą. Ostia gęsto skupione. Aphrocallistes mammillaris n.sp. (Pl. XVI, Fig. 3) Aphrocallistes nieregularnego kształtu, o niedużych, zaokrąglonych wyrostkach, z pojedynczym małym oskulum, położonym na szczycie. Ścianki grubości 1-2 mm. Aphrocallistes vistulae n.sp. (Pl. XVII, Fig. 1) Aphrocallistes dzielący się dichotomicznie na krótkie, rurkowate gałązki jednakowej średnicy. Ścianki 3-4 mm grubości, diafragmy brak. Rhizopoterion coniforme n.sp. (Pl. XXI, Fig. 3; Text-fig. 17) Rhizopoterion w kształcie wysmukłego stożka, z obszerną jamą paragastralną, o powierzchni zewnętrznej regularnie żeberkowanej. Ostia wydłużone; aporyzy rurkowate, pionowe, anastomozujące, otoczone siecią trabekularną. W sieci parenchymalnej lichniski tworzą włóknistą pionową strukturę.

RU

Настоящая работа является второй частью монографического изучения верхнемеловых кремневых губок Польши и касается Monaxonia и Triaxonia. Описано 45 видов, в этом 10 новых, принадлежащих к 24 родам и 13 семействам. Изученный материал происходит из кампанской мергелистой литофации Краковской возвышенности, Нидзянской мульды, а также из Маастрихта в долине перелома Вислы. Характеристику верхнемеловых отложений Нидзянской мульды и окрестностей Кракова приведено в I части монографии (Hurcewicz, 1966, стр. 17-20). В полосе между Пулавами и Юзэфовом по обоим берегам Вислы находятся обнажения мергеля типа опоки, причисляемой Конгелем (Kongiel, 1935) и Пожа-рыским (Pożaryski, 1938) к верхнему Маастрихту. По мнению Пожарыского, в Казимержу над Вислой и в Яновцу находится локальный горизонт „х”, а в Бо-хотницы - горизонт „у” маастрихта. На материале польских губок удалось впервые проследить способ расположения и характер мегасклер у рода Reniera Nardo, принадлежащего к Моnасtinellida. Строение описанного тут Euleraphe incrustans Schrammеn из нижнего кампана Збычиц, имеющего характерные черты сходные с описанием голотипа из мальма Германии (Schrammen, 1937), противоречит взгляду Шраммена относительно паразитического образа жизни этого вида. Среди Monalithistida, губки принадлежащие к семейству Verruculinidae Schrammen имеют слабо сохраненные ризоклоны, но очень хорошо заметную морфологию наружной поверхности и немодифицированные остии и постики. Разрешило это установить разницы между видами в пределах рода Verruculina Zittel, представленного в Польше 7 видами. Исследования паренхимальной и дермальной спикулации, а также комиталий, не позволили окончательно решить вопроса касающегося принадлежности группы Rhizocladina к Monaxonia или же Tetraxonia. Присутствие нескольких протриенов на наружной поверхности образцов Scytalia radiciformis не позволило решить вопроса о принадлежности Rhizocladina к Tetraxonia, так как эти спикулы являются вероятно посторонного происхождения. А присутствие типичных моно-крепидных ризоклонов указывает на принадлежность этой группы к Monaxonia. Ревизия диагноз семейств й родов в пределах Rhizocladina обнаружила принадлежность: 1) рода Seliscothon к Seliscothonidae Schrammen, а не к Verruculinidae Schrammen, 2) рода Amphithelion к Amphithelionidae Schrammen, 3) рода Trachynotus к Chonellidae Schrammen. B настоящей работе установлено систематическую позицию рода Bolidium Zittel, до сих пор считаемого как incertae sedis. На основании сходной морфологии ризоклонов и паренхимальной решетки, а также водного аппарата, род этот причислено к семейству Jereicidae. Многочисленные образцы позволили обнаружить различия в морфологии, в структуре скелета и в строении водной системы между внешне похожими родами Ventriculites и Rhizopoterion. У представителей Ventriculites апоризы и эпиризы короткие, слепо законченные, а у Rhizopoterion апоризы трубчатые, о косо продольном направлении. Среди верхнемаастрихтских Triaxonia, наиболее многочислены представители рода Aphrocallistes. Обильное их развитие в верхнем маастрихте вызывало смену возраста, способа их разветвления и иного положения диафрагмы по сравнению с кампанскими формами Германии. В окрестностях Казимержа, в маастрихте (горизонт „х”) констатировано 4 новых вида этого рода. Прилагаемая таблица и карты размещения губок в кампане и маастрихте представляют их геологическое и географическое распространение. Среди Rhizocladina самое большое качественное и количественное развитие проявляют роды Verruculina, Seliscothon и Scytalia. Заселили они в нижнем кампане широкие пространства, смыкающиеся с собой. Наиболее обильные накопления представителей рода Verruculina в Збычицах свидетельствуют, что центр их развития находился в этих местах, а его края протягивались к югу по Краков (Бонарка и Витковице) и к северу за Скрайниву. Присутствие совместных для Польши и северо-западной Германии видов V. tenuis Roemer и V. cupula Schrammen свидетельствует о широком ареале их распространения. По мнению автора, некоторые роды губок (напр. Verruculina, Scytalia) имеют несомненно стратиграфическое значение. Среди Verruculina наиболее древним, в геологическом смысле, является V. seriatopora (Roemer), вид известный из апта Испании (Lagneau-Hérenger, 1962) и из северо-западной Германии, а также V. tenuis (Roemer), выступающий в апте Испании. В туроне Verruculina представлена видами V. seriatopora (Roemer), V. miliaris Reuss, V. damaecornis (Roemer) и V. tenuis (Roemer). Обильное развитие этого рода отмечается в эмшере Франции. В Польше, в нижнем кампане, известных 7 видов. В верхнем кампане наблюдается регрес развития Verruculina, о чем свидетельствует их присутствие только в северо-западной Германии. Следующим родом о широком геолого-географическом распространении является Scytalia. Из апта Испании известны S. turbinata (Roemer) и S. radiciformis (Phillips), которые в сеноне имеют наиболее широкое географическое распространение. В Польше этот род известен из йижнего кампана. Среди Triaxonia обращает внимание Paracraticularia fittoni (Mantell), обильная в средне- и верхнемеловых отложениях Франции, Германии и Англии, а в Польше известна в верхнем Маастрихте. Aphrocallistcs alveolites (Roemer) известен в западной и востойной Европе. Наиболее древнее его появление известно из эмшера СССР. Начиная от кампана намечается его распространение к западу, о чем свидетельствует присутствие этого вида в Польше, Германии (Ругия), Англии и Франции. В западной Европе, среди Lychniscosa, Ventriculites radiatus выступает от апта по Маастрихт. Этот вид представлен особенно обильно в сеномане, туроне и эмшере Франции, а также в кампане северо-западной Германии и Польши. Различия в видовом составе сообществ губок Польши, а также разнообразие форм в пределах некоторых видов, от плоско-кубковидных к ухообразным, позволяют предполагать, что губки обитали в разных экологических условиях. Разнообразие форм в пределах вида можно объяснить, согласно с наблюдениями Lagneau-Hérenger (1962), тем, что обитали они на покатом дне водоема. Присутствие некоторых микросклеров, а особенно стеррастеров и микроксов в образцах губок, сохранность их кортекса, а также присутствие губок из группы Monactinellida о несвязанных спикулах, позволяют предполагать, что воды нижне-кампанского бассейна были спокойные. Присутствие прослоек пелитовых мергелей в Пняках и Збычицах также свидетельствует в пользу такого предположения. Значительное родовое и видовое преимущество сообщества нижнекампанских губок по отношению к верхнекампанским может свидетельствовать о смене экологических условий, вызванных поднятием материка. Обильное развитие губок на территории Польши вновь намечается главным образом в верхнем маастрихте. ДИАГНОЗЫ НОВЫХ ВИДОВ Reniera. munda n. sp. (Пл. I, фиг. 1) Reniera состоящая из конусовидных особей, скопленных на общей основе. Стенки отдельных особей тонкие, со слоем паренхимальных, массивных стронги-лий и многочисленных оксов. Парагастральная полость довольно обширная, суживается по направлению к оскулюм. Оскулюм небольшое, окруженное длинными маргинальными монаксонами. Verruculina abnormis n. sp. (Пл. VIII, фиг. 2; текст - фиг. 6) Verruculina в виде обратного еысокого конуса, с ровной, овальной плоскостью апекса, покрытой широкими постиками. Остии малые, расположенные на боковой поверхности. Апоризы трубчатые, удлиненные. Stichophyma pumiliformis n. sp. (Пл. V, фиг. 2) Stichophyma в виде обратного конуса, со слегка вогнутой амблипроктовой верхней частью. Постики бугорчатые, остии необоообленные. Паренхимальная решетка фиброидальная, построена с шипообразных ризоклонов. Coelocorypha bulbosa n. sp. (Пл. II, фиг. 4, 5) Coelocorypha характерной, клубневидной формы. Парагастральная полость узкая, трубчатая, с оскулюм расположенном на верхушке. Остии необособленные. Эксгаляционная система развита сильнее чем ингаляционная. Апоризы изменчивой ширины, извилистые и параллельные к вершине. Скелет густой, построен из малых, тернистых ризоклонов. Bolidium. arbustum n. sp. (Пл. X, фиг. 1-4; текст - фиг. 11) Bolidium кустовидное, нерегулярно разветвленное. Остии необособленные, прозопилы в виде нерегулярных многоугольников. Постики скоплены на вершине ветвей. Ризоклоны сильно кольчатые. Aphrocallistes kazimierzensis n. sp. (Пл. XV, фиг. 1, 2; текст - фиг. 14) Aphrocallistes кубкообразный, с пальчатыми выростами, разной длины, образованными в результате неравномерного вздутия боковой стенки; выросты внутри пустые. Поверхность гастральной стенки (диафрагмы) ситовидно пористая, покрыта многоугольными постиками, расположенными нерегулярно. Контур парагастральной полости в поперечном сечении многоугольный. Aphrocallistes bochotnicensis n. sp. (Пл. XVI, фиг. 1, 2; текст - фиг. 15) Aphrocallistes разветвленный, построен из коротких, цилиндрических ветвей, имеющих боковые выросты сильно сплющенные; выросты эти образуют венец вокруг ветви на подобие мутовки. Вырости внутри пустые, отделены тоненькой диафрагмой. Остии густо накоплены. Aphrocallistes mammillaris n. sp. (Пл. XVI, фиг. 3) Aphrocallistes нерегулярный, с небольшими, закругленными выростами, с единичным малым оскулюм расположенном на верхушке. Толщина стенок 1-2 мм. Aphrocallistes vislulae n. sp. (Пл. XVII, фиг. 1) Aphrocallistes дихотомически делящийся на короткие, трубчатые ветви одинакового диаметра. Стенки толщиной 1-2 мм, диафрагма отсутствует. Rhizopoterion coniforme n. sp. (Пл. XXI, фиг. 3; текст - фиг. 17) Rhizopoterion в виде тонкого конуса, с просторной парагастральной полостью, о внешней поверхности регулярно ребристой. Остии удлиненные, апоризы трубчатые, вертикальные, анастомозирующие, окруженные трабекуларной решеткой. В паренхимальной решетке лихниски образуют волокнистую вертикальную структуру.

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Palaeontologica Polonica
• Rocznik: 1968
• Tom: 13
• Numer: 1
• Opis fizyczny: p.3-96,fig.,ref.

Twórcy

autor

Hurcewicz H.

• Palaeontological Laboratory, Lodz University, AI. Kosciuszki 21, Lodz, Poland

Bibliografia

• BARCZYK, W. 1956. O utworach górnokredowych na Bonarce pod Krakowem. - Studia Soc. Sci. Torunensis, 3, 2, 1-26, Toruń.
• BIEDA, F. 1933. Gąbki krzemionkowe senonu okolic Krakowa. - Roczn. Pol. Tow. Geol., 9, 1-41, Kraków.
• BUKOWY, S. 1956. Geologia obszaru pomiędzy Krakowem i Korzkwią. Materiały do geologii obszaru Śląsko-Krakowskiego, 108, 3, 17-19.
• CARTER, H. J. 1873-1881. On the Hexactinellidae and Lithistidae. - Ann. Mag. Nat. Hist., 4, 12, p. 439.
• DÉFRETIN-LEFRANC, S. 1958-1960. Contribution à l’étude des Spongiaires siliceux du Crétacé supérieur du Nord de la France. Thèses Fac. Sci. Lille, 1-173, Lille.
• DELAGE, Y. & HÉROUARD, E. 1899. Traité de Zoologie Concrète - Spongiaires. 49-244, Paris.
• FINKS, R. M. 1960. Late Paleozoic sponge faunas of the Texas Region, the siliceous sponges. - Bull. Amer. Mus Nat. Hist., 120, 1, New York.
• FRITSCHE, H. 1920. Uber Coeloptychium. - Ztschr. Deutsch. Geol. Ges., 72, Berlin.
• GIERS, R. 1964. Die Grossfauna der Mukronaten Kreide (unteres Obercampan in Östlichen Münsterland, 7, 213-290, Spongia 218-223). - Fortschr. Geol. Rheinl. Westfal., Krefeld.
• GOLDFUSS, A. 1826-1833. Petrefacta Germaniae. Düsseldorf.
• GRIEPENKERL, O. 1888-1889. Die Versteinerungen der senonen Kreide von Köningslutter im Herzogthum Braunschweig-Spongiae. - Paläont. Abhandl., 4, 5-27, Berlin.
• HINDE, J. G. 1883. Catalogue of the fossil sponges in the geological department of the British Museum of Natural History. 1-348, London
• HINDE, J. G. 1887-1893. A monograph of the British fossil sponges, parts I-III. Palaeontogr. Soc., London.
• HURCEWICZ, H. 1966. Siliceous sponges from the Upper Cretaceous of Poland. Part I: Tetraxonia (Gąbki krzemionkowe z górnej kredy Polski. Część I: Tetraxonia). - Acta Palaeont. Pol., 11, 1, 15-155, Warszawa.
• KIRKPATRICK, R. 1910. Hexactinellid sponge spicules and their names. - Ann. Mag. Nat. Hist., 5, 347-350, London.
• KONGIEL, R. 1935. W sprawie wieku „siwaka” w okolicach Puław (Contribution à l étude du “siwak” dans les environs de Puławy, plateau de Lublin). - Prace Tow. Przyj. Nauk, 9, 19, 1-59, Wilno.
• KONGIEL, R. & MATWIEJEWÓWNA, L. 1937. Materiały do znajomości fauny górnokredowej z okolic Puław (Matériaux fauniques de la Craie supérieure des environs de Puławy). - Ibidem, 11, 1, 1-34.
• KRACH, W. 1931. Niektóre małże i ślimaki kredowe z Kazimierza nad Wisłą i z okolicy. - Roczn. Pol. Tow. Geol., 7, 355-392, Kraków.
• - 1947. Miocen okolic Miechowa. - Biul. P. Inst. Geol., 43, 1-95, Warszawa.
• KRAŻEWSKI, S. R. 1958. O osadach górnokredowych okolic Proszowic. - Studia Soc. Sci. Torunensis, 3, 3, Toruń.
• KRIŠTAFOVIC, N. 1895-1898. Fauna, stratigrafija i vozrast melovych otloženij na territorii Lublinskoj i Radomskoj gubernij. Mater. dla geologii Rossii. Petersburg.
• LAGNEAU-HÉRENGER, L. 1955. Remarques sur la classification des Spongiaires fossiles et essai de nouvelle classification. - C. R. Acad. Sci., 240, p. 1563, Paris.
• - 1962. Contribution à l’étude des Spongiaires siliceux du Crétacé inférieur. - Mém. Soc. Géol. France, N.S., 95, 1-247, Paris.
• LAUBENFELS, M. E. de. 1955. Archaeocyatha and Porifera. In: R. C. Moore (ed.), Treatise on Invertebrate Paleontology, Part E, 1-122, Lawrence.
• ŁOPUCKI, C. 1911. Przyczynek do znajomości fauny kredowej gub. Lubelskiej.- Spraw. Pos. Tow. Nauk. Warsz., Warszawa.
• MANTELL, G. 1822. The fossils of the South Downs or illustrations of the geology of Sussex. London (fide W. Wagner, 1963).
• MATWIEJEWÓWNA, L. 1935. Analiza fauny małżów i ślimaków siwaka z okolic Puław. - Prace Tow. Przyj Nauk, 9, Wilno.
• MORET, L. 1921. Révision du genre Jereica Zittel (Eponges Lithistida Cretacea) et remarques sur la constitution des tisssues fibreux des Rhizomorines et des Pharétrones. - Bull. Soc. Géol. France, 21, 4, 125-151, Paris.
• - 1925. Contribution à l’étude des Spongiaires siliceux du Crétacé supérieur français.-Mém. Soc. Géol. France, N.S., 5, 1-314, Paris.
• - 1952. Spongiaires. In: Piveteau, J., Traité de Paléontologie, 339-374, Paris.
• MORET, L. & HÉRENGER, L. 1943. Spongiaires siliceux du Crétacé inférieur du Sud-Est de la France. - C.R. Somm. Soc. Géol. France, p. 38, Paris.
• NESTLER, H. 1961. Spongien aus der weissen Schreibkreide (unt. Maastricht) der Insel Rügen (Ostsee). - Paläont. Abh. Geol. Ges. DDR, 1, 1-70, Berlin.
• O’CONNELL, PH. D. 1919.The Schrammen Collection of Cretaceous Silicispongiae in the American Museum of Natural History. - Bull. Amer. Mus. Nat. Hist., 41, 1-261, New York.
• PHILLIPS, J. 1835. Ilustrations of the geology of Yorkshire, Part I. The Yorkshire Coast, London.
• POČTA, PH. 1883. Beiträge zur Kenntnis der Spongien der böhmischen Kreideformation. Abt. I: Hexactinellidae. - Abh. K. Böhm. Ges. Wiss., Math. Nat. Kl., 12, 1-48, Prag.
• - 1884. Beiträge zur Kenntnis der Spongien der böhmischen Kreideformation, Abt. Lithistida. - Ibidem, 12, 1-42.
• POČTA, PH. 1885. Beiträge zur Kenntnis der Spongien der böhmischen Kreideformation, Abt. Tetractinellidae, Monactinellidae, Calcispongiae. - Ibidem, 13, 7, 1-14.
• POKORNÝ, V. 1958. Grundzüge der zoologischen Mikropaläontologie, Berlin.
• POŻARYSKA, K. 1952. Zagadnienia sedymentologiczne górnego mastrychtu i danu okolic Puław. (The sedimentological problems of the Upper Maestrichtian and Danian of the Puławy environment, Middle Vistula). - Biul. P. Inst. Geol., 81, 1-104, Warszawa.
• POŻARYSKI, W. 1938. Stratygrafia senonu w przełomie Wisły między Rachowem i Puławami (Senonsstratigraphie im Durchbruch der Weichsel zwischen Rachów und Puławy in Mittelpolen). - Ibidem, 6, 1-94.
• - 1948. Jura i kreda między Radomiem, Zawichostem i Kraśnikiem (Jurassic and Cretaceous between Radom, Zawichost and Kraśnik, Central Poland). - Ibidem, 46, 1-141.
• - 1951. Odwapnione utwory kredowe na północno-wschodnim przedpolu Gór Świętokrzyskich (Dekalcifirovannye melovye otloženija na severo-vostočnom predpolji Sventokžiskich Gor). - Ibidem, 75, 1-70.
• POŻARYSKI, W. & WITWICKA, E. 1956. Globotrunkany kredy górnej Polski Środkowej (Globotruncana of the Upper Cretaceous in Central Poland). - Ibidem, 102, 1-30.
• REID, R. E. H. 1957. Upper Cretaceous Hexactinellida of Great Britain and Northern Ireland, I. - Palaeontogr. Soc., 1, 1-39, London.
• - 1958. Upper Cretaceous Hexactinellida of Great Britain and Northern Ireland, II. - Ibidem, 1-26.
• - 1961. Upper Cretaceous Hexactinellida of Great Britain and Northern Ireland, III. - Ibidem, 27-48.
• - 1964. Upper Cretaceous Hexactinellida of Great Britain and Northern Ireland, IV. - Ibidem, 49-154.
• REUSS, A. E. 1845-1846. Die Versteinerungen der böhmischen Kreideformation. Stuttgart.
• ROEMER, F. A. 1841. Die Versteinerungen des Norddeutschen Kreidegebirges. 1-11, Hannover.
• - 1864. Die Spongitarien des Norddeutschen Kreidegebirges. - Palaeontographica, 13, 1-64, Cassel.
• - 1870. Geologie von Oberschlesien. Berlin.
• RÓŻYCKI, S. Z. 1939. Stratygrafia i tektonika kredy w okolicach Lelowa. - Biul. P. Inst. Geol., 9, 2, 126-176, Warszawa.
• RUTKOWSKI, J. 1960. O utworach piaszczystych w mastrychcie okolic Miechowa.- Roczn. Pol. Tow. Geol., 30, 3, 289-305, Warszawa.
• - 1965. Senon okolic Miechowa. - Ibidem, 35, 1, 1-55, Kraków.
• SCHMIDT, O. 1870. Grundzüge einer Spongien-Fauna des atlantischen Gebietes. 1-88, Leipzig.
• SCHRAMMEN, A. 1901. Neue Kieselschwämme aus der oberen Kreide der Umgebung von Hannover und von Hildesheim. - Mitth. Roemer-Museum, 14, 1-26, Hildesheim.
• - 1902-1903. Neue Hexactinelliden aus der oberen Kreide. - Ibidem, 15, 1-26.
• - 1910-1912. Die Kieselspongien der oberen Kreide von Nordwestdeutschland, Theil 1, 2. - Palaeonotographica, Suppl. 5, 1-385, Stuttgart.
• - 1924. Die Kieselspongien der oberen Kreide von Nordwestdeutschland, Theil 3, mit Beiträgen zur Stammesgeschichte. - Monogr. Geol. Paläont., Ser. 1, 2, 1-159, Berlin.
• - 1937. Die Kieselspongien des oberen Jura von Süddeutschland. B. Besonderer Theil. - Palaeontographica, 85, A, 1-114, Stuttgart.
• SINCOV, I. 1871-1872. Ob jurskich i melovych okamenelostjach Saratovskoj guberni. - Mater, geol. Rossii, 4, 40-64, Moskva.
• - 1878. Gubki saratovskoj oblasti. - Zap. Novoros. Obšč. Estestv., 4, Moskva.
• SUJKOWSKI, Z. 1930. Petrografia kredy Polski. - Spraw. P. Inst. Geol., 6, Warszawa.
• ŠEMJATKIN, P. N. 1965. Gubki “gubkovogo gorizonta” i ego stratigrafičeskoe połoženie w jugo-zapadnom Krymu. Avtoreferat dissertacii, 1-23, Leningrad.
• WAGNER, W. 1963. Die Schwammfauna der Oberkreide von Neuburg (Donau).- Palaeontographica, 122, A, 166-250, Stuttgart.
• ZIEGLER, B. 1962. Beobachtungen an hexactinelliden Spongien. - Ecologae Geol. Helv., 55, 2, 573-586, Wien.
• - 1963. Bewuchs auf Spongien. - Paläont. Ztschr., 38, 88-97, Stuttgart.
• ZITTEL, K. 1877-1879. Beiträge zur Systematik der fossilen Spongien, Theil I-III. - N. Jb. Min. Geol. Paläont., I: 337-378, II: 561-618, III: 1-40, München.
• - 1878-1879. Studien über fossile Spongien, 3. - Abh. K. Bayer. Akad. Wiss., Math. Phys. Cl., 13, 2, 1-48, München.
• ŽURAVLEVA, I. T. & REZVOJ, P. D. 1962. Tip Porifera. In: J. A. Orlov (red.), Osnovy Paleontologii, 18-73. Akad. Nauk SSSR, Moskva.