Malowidło ścienne z przedstawieniem Czternastu Świętych Wspomożycieli w kościele w Morągu

• Autorzy: Jakub Małek

Warianty tytułu

EN

Wall painting with a scene of the Fourteen Holy Helpers in the church in Morąg

Abstrakty

EN

The purpose of this article is to discuss recent research on the 15th-century wall paintings preserved in the chancel of the Church of St. Apostles Peter and Paul in Morąg (Warmia / Ermland), with emphasis on the composition related to the representation of the Fourteen Holy Helpers. These paintings, despite their poor state of preservation and not high artistic value constituting one of the most important monuments of Late Gothic painting in Prussia, have so far not been fully analyzed in monographic or comparative terms – most of the issues presented in this article are discussed here for the first time. The research was based on an analysis of historical sources pertaining to the parish church and the castle in Morąg, as well as on a wide range of literature on the subject. Its primary tool was a thorough autopsy of the paintings. The research problems include issues: of form, as well as iconography, with attempts at dating. As a result, it was possible to accurately identify individual scenes: including the theme accompanying the Fourteen Helpers, discussed in the literature (which turned out to be a depiction of the miracle in Frakenthal in 1448), to put their ideological content both in the context of universal symbolic meanings and local tradition, to expend the entire cycle at the turn of the 3rd and 4th quarters of the 15th century.

PL

Celem artykułu jest omówienie najnowszych badań na temat XV-wiecznych malowideł ściennych zachowanych w prezbiterium kościoła św. Apostołów Piotra i Pawła w Morągu (Warmia), z naciskiem na kompozycję związaną z przedstawieniem Czternastu Świętych Wspomożycieli. Malowidła te, mimo słabego stanu zachowania i niewysokiej klasy artystycznej stanowiące jeden z ważniejszych zabytków późnogotyckiego malarstwa w Prusach, do tej pory nie zostały w pełni przeanalizowane w ujęciu monograficznym ani porównawczym. Badania oparto na analizie źródeł historycznych dotyczących parafii i zamku w Morągu oraz na szerokiej literaturze przedmiotu, a ich podstawowym narzędziem była wnikliwa autopsja zabytkoznawcza. Problematyka badawcza objęła zagadnienia formy oraz ikonografii wraz z próbą datowania. W efekcie udało się dokładnie zidentyfikować dyskutowany w literaturze temat towarzyszący Czternastu Wspomożycielom (który okazał się wyobrażeniem cudu we Frankenthalu w 1448 roku), wpisać ich treści ideowe zarówno w kontekst uniwersalnych znaczeń symbolicznych, jak i lokalnej tradycji oraz wydatować cały cykl na przełom trzeciej i czwartej ćwierci XV wieku.

Słowa kluczowe

PL

malowidła ścienne; ikonografia; średniowiecze; późny gotyk; Morąg; święci; kult; Czternastu Świętych Wspomożycieli

EN

wall paintings; iconography; Medieval; late Gothic; Morag; saints; cult; Fourteen Holy Helpers

• Wydawca: Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Elbląskiej w Elblągu
• Czasopismo: Studia Elbląskie
• Rocznik: 2024
• Tom: 25
• Strony: 95-116

Daty

wydano

2024

Twórcy

autor

Jakub Małek

• Muzeum Archidiecezji Warszawskiej

Bibliografia

• Böhm B., Wolfgang von Regensburg, w: Lexikon der christlichen Ikonographie, t. 8: Ikonographie der Heiligen. Meletius bis Zweiundvierzig Martyrer Register, red. G. M. Lechner OSB, F. Tschochner, Rom– Freiburg–Basel–Wien 1994, kol. 626–629.
• Chisesi I., Co to za Święty? Sztuka czytania obrazów. Słownik ikonografii, tłum. K. Kozak, Kielce 2018.
• Chrzanowski T., Kornecki M., Samek J., Katalog Zabytków Sztuki w Polsce – Powiat morąski, mps w Archiwum KZSP, Warszawa 1954 [dostęp: IS PAN].
• Dąbrowski K., Konserwacja polichromii w Morągu, „Ochrona Zabytków” 4(1951), s. 65–77.
• Dehio G., Handbuch der deutschen Kunstdenkmäler. Deutschordensland Preußen, neu bearbeitet von E. Gall, München–Berlin 1952.
• Domasłowski J., Malarstwo ścienne na Pomorzu Wschodnim, w: Malarstwo gotyckie w Polsce, t. 1: Synteza, red. A. S. Labuda, K. Secomska, „Dzieje Sztuki Polskiej”, t. 2, cz. 3, Warszawa 2004, s. 117–141.
• Domasłowski J., Malarstwo ścienne, w: Malarstwo gotyckie na Pomorzu Wschodnim, red. J. Domasłowski, A. Karłowska-Kamzowa, A. S. Labuda, „Prace Komisji Historii Sztuki” 17, Warszawa–Poznań 1990, s. 10–64.
• Domasłowski J., Polska północno-wschodnia, w: Materiały do katalogu gotyckich malowideł ściennych w Polsce, pod red. A. Karłowskiej-Kamzowej, Poznań 1981, s. 41–61.
• Dünninger J., Vierzehn Nothelfer, w: Lexikon der christlichen Ikonographie, t. 8: Ikonographie der Heiligen. Meletius bis Zweiundvierzig Martyrer Register, red. G. M. Lechner OSB, F. Tschochner, Rom– Freiburg–Basel–Wien 1994, kol. 546–550.
• Dünninger J., Die Wallfahrtslegende von Vierzehnheiligen, w: Volkskultur zwischen Beharrung und Wandel in Franken, red. J. Dünninger, D. Harmening, wyd. E. Wimmer, Dettelbach 1994, s. 202–215.
• Glauert M., Kościoły, klasztory i szpitale między Kwidzynem a Suszem w czasach średniowiecza (do 1525 r.). Przyczynek do topografii sakralnej i prozopografii niższego duchowieństwa w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach, w: Parafie w średniowiecznych Prusach w czasach zakonu niemieckiego, red. R. Biskup, A. Radzimiński, „Ecclesia Clerusque Temporibus Medii Aevi” 4, Toruń 2015, s. 51–107.
• Gotyckie malarstwo ścienne w Polsce, red. A. Karłowska-Kamzowa, „Historia Sztuki” 17, Poznań 1984.
• Grabowska-Lysenko A., Materialne świadectwa kultu św. Wolfganga u schyłku średniowiecza w Prusach jako element religijnego dziedzictwa regionu, w: Stare i nowe dziedzictwo Torunia, Bydgoszczy i regionu (II), red. M. Jakubek-Raczkowska, „Studia i materiały dziedzictwa kulturowego Torunia i regionu” 3, Toruń 2020, s. 75–89, 351–362.
• Guth K., Nothelfer, Vierzehn, w: Theologische Realenzyklopädie, t. 5: Napoleonische Epoche – Obrigkeit, red. G. Müller, G. Krause, Berlin 1994, s. 661–665.
• Hahn K., Werner F., Elisabeth von Thüringen, w: Lexikon der christlichen Ikonographie, t. 6: Ikonographie der Heiligen. Crescentianus von Tunis bis Innocentia, red. W. Braunfels, Rom– Freiburg–Basel–Wien 1994, kol. 546–550.
• Hammer B., Mary Help Of Christians, And The Fourteen Saints Invoked As Holy Helpers Instructions, Legends, Novenas, And Prayers, With Thoughts Of The Saints For Every Day In The Year, New York 1909.
• Harper J., Formy i układ liturgii zachodniej od X do XVIII wieku. Wprowadzenie historyczne i przewodnik dla studentów i muzyków, tłum. M. Kowalska, Kraków 1997.
• Jakubek-Raczkowska M., Obrazy w przestrzeni liturgicznej miejskich kościołów parafialnych w średniowiecznych Prusach. Przegląd funkcji, w: Parafie w średniowiecznych Prusach w czasach zakonu niemieckiego, red. R. Biskup, A. Radzimiński, „Ecclesia Clerusque Temporibus Medii Aevi” 4, Toruń 2015, s. 173–204.
• Jankiewicz-Brzostowska M., Zabytki kultu Czternastu Wspomożycieli w Polsce, „Studia Elbląskie” 4(2002), s. 167–176.
• Karłowska-Kamzowa A., Malarstwo gotyckie Europy Środkowowschodniej. Zagadnienia odrębności regionu, Warszawa–Poznań 1982.
• Karłowska-Kamzowa A., Programy ideowe gotyckich malowideł ściennych w Polsce, w: Gotyckie malarstwo ścienne w Europie środkowo-wschodniej. Materiały konferencji naukowej Instytutu Historii Sztuki (Poznań 20–23 X 1975), red. A. Karłowska-Kamzowa, Poznań 1977, s. 137–149.
• Kowalski Z., Kowalska Z., Malowidła ścienne w prezbiterium kościoła parafialnego w Morągu, woj. Olsztyńskie, mps Dokumentacji Parafialnej, Morąg 1982 [dostęp: Wojewódzki Oddział Służby Ochrony Zabytków w Olsztynie, Delegatura w Elblągu, Archiwum, Nr E19235].
• Krzymuska-Fafius Z., Plastyka gotycka na Pomorzu Zachodnim. Katalog zbiorów, Szczecin 1962.
• Kwiatkowski K., Wojska zakonu niemieckiego w Prusach 1230-1525: korporacja, jej pruskie władztwo, zbrojni, kultura wojny i aktywność militarna, przy współpracy M. Molendy, Toruń 2016.
• Ott G., Die vierzehn heiligen Nothhelfer – Ein Trostbüchlein für alle Kreuzträger, Steyl 1882.
• Rozynkowski R., Studia nad liturgią w zakonie krzyżackim w Prusach. Z badań nad religijnością w późnym średniowieczu, Toruń 2012.
• Schmadtke S., Die Kirche St. Peter–Paul in Mohrungen, „Deutsche evangelische Kirchen“ 1, Berlin 1939.
• Szewczyk A., Rodzina NMP, w: Encyklopedia katolicka, t. 17: Republika – Serbia, red. E. Gigilewicz, Lublin 2012, kol. 194–196.
• Szymański W., Rzymska A., Kościół farny św. Piotra i Pawła w Morągu, Morąg 2000.
• Towarek P., Odznaki pontyfikalne biskupa: historia i symbolika, w: Sukcesja i urząd biskupa. Perspektywa polskokatolicka i rzymskokatolicka, red. ks. P. Raczyński, Olsztyn 2018, s. 153–167.
• Weber H., Die Verehrung der heiligen vierzehn Nothhelfer: ihre Entstehung und Verbreitung, Kempten 1886.
• Weyde A., Mohrungen. Ein Führer durch die Herderstadt, Mohrungen 1934.

Identyfikatory

Biblioteka Nauki

55992898