Przezwyciężenie dualizmu pojęcia "Natur" w pismach teoretycznych Friedricha Hölderlina z lat 1794–1795

• Autorzy: Matysiak Adam

Warianty tytułu

EN

Overcoming the Dualism of the Concept of Natur in Friedrich Hölderlin’s Theoretical Writings of 1794–1795

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Celem artykułu jest umiejscowienie filozoficznej refleksji Friedricha Hölderlina względem istotnego w klasycznej filozofii niemieckiej problemu relacji między obiektywną przyrodą/naturą a subiektywną wolnością. W pierwszej części wskazuję na zależność refleksji teoretycznej Hölderlina od ówczesnej sytuacji w filozofii niemieckiej. W drugiej zaś podejmuję się rekonstrukcji problemu dualizmu między przyrodą/naturą a wolnością w Krytykach Kanta, wczesnej teorii wiedzy Fichtego oraz wczesnych pismach Schellinga. Przedstawiam przy tym związane z propozycjami dwóch ostatnich myślicieli ograniczenia, które w swojej refleksji próbuje przekroczyć Hölderlin. Trzecia część tekstu zawiera szczegółową analizę trzech wczesnych tekstów filozofa, napisanych w latach 1794–1795, na których podstawie wskazuję na rozwój myśli ich autora od problematyki filozofii praktycznej ku ontologii przyrody/natury. Powiązanie ze sobą tych dwóch porządków w monistyczną koncepcję filozofii dostępnej estetycznemu oglądowi intelektualnemu jest oryginalnym wkładem Hölderlina w klasyczną filozofię niemiecką, rozwijającą się potem pod jego silnym wpływem.

EN

The aim of this article is to place the philosophical thought of Friedrich Hölderlin in relation to an essential problem of classical German philosophy – namely that of the relation between objective nature and subjective freedom. In the first part of the article, I note the reliance of Hölderlin philosophical thought on the context of the German philosophical situation contemporary to him. In the second part, I attempt to reconstruct the problem of dualism between nature and freedom in Kant’s Critiques, Fichte’s early theory of knowledge and Schelling’s early writings. Subsequently, I present the limitations connected to the latter two thinkers proposed solutions to the problem, which Hölderlin attempts to overcome in his own thought. The third part consists of a detailed analysis of three early texts by the philosopher, written in the years 1794–1795, on the basis of which i point at the development of their author’s thought from the problematic of practical philosophy towards an ontology of nature. Relating those two orders within a monistic concept of philosophy, which is accessible only through aesthetic intellectual intuition is Hölderlin’s original input into classical German philosophy, profoundly influencing its later development.

Słowa kluczowe

PL

Hölderlin; przyroda; wolność; filozofia transcendentalna; ontologia; Kant; Fichte; Schelling

EN

Hölderlin; nature; freedom; transcendental philosophy; ontology; Kant; Fichte; Schelling

• Wydawca: Uniwersytet Warszawski. Wydział Filozofii
• Czasopismo: Edukacja Filozoficzna
• Rocznik: 2023
• Numer: 76
• Strony: 75-105

Twórcy

autor

Matysiak Adam

Bibliografia

• Beiser F.C., German Idealism: The Struggle against Subjectivism 1781–1801, Harvard University Press, Cambridge–London 2002.
• Beiser F.C., The Romantic Imperative: The Concept of Early German Romanticism, Harvard University Press, Cambridge–London 2003.
• Fichte J.G., Drugie wprowadzenie do teorii wiedzy, tłum. J. Garewicz, w: tegoż, Teoria wiedzy. Wybór pism, t. 1, PWN, Warszawa 2013, s. 500–569.
• Fichte J.G., Gesamtausgabe der Bayerischen Akademie der Wissenschaften, t. 2: Nachgelassene Schriften, cz. 4: Nachgelassene Schriften zu Platners „Philosophischen Aphorismen“ 1794–1812, oprac. H. Gliwitzky, R. Lauth, Frommann-Holzboog, Stuttgart 1977.
• Fichte J.G., Podstawy całkowitej teorii wiedzy, tłum. M.J. Siemek, w: tegoż, Teoria wiedzy. Wybór pism, t. 1, PWN, Warszawa 2013, s. 75–365.
• Frank M., „Unendliche Annäherung“. Die Anfänge der philosophischen Frühromantik, Suhrkamp, Frankfurt am Main 1997.
• Frischmann B., Hölderlin und die Frühromantik, w: Hölderlin-Handbuch: Leben – Werk – Wirkung, red. J. Kreuzer, wyd. 2, przejrzane i poszerzone, J.B. Metzler, Stuttgart–Weimar 2020, s. 121–129.
• Hegel G.W.F., Najstarszy program systemu idealizmu niemieckiego, w: tegoż, Pisma wczesne z filozofii religii, tłum. G. Sowiński, Znak, Kraków 1999, s. 275–277.
• Heidegger M., Kant a problem metafizyki, tłum. B. Baran, PWN, Warszawa 1989.
• Henrich D., Hegel and Hölderlin, tłum. T. Carman, w: tegoż, The Course of Remembrance and Other Essays on Hölderlin, Stanford University Press, Stanford 1997, s. 119–140.
• Henrich D., Hölderlin über Urteil und Sein. Eine Studie zur Entwicklungsgeschichte des Idealismus,, w: tegoż, Konstellationen. Probleme und Debatten am Ursprung der idealistischen Philosophie (1789–1795), Klett-Cotta, Stuttgart 1991, s. 47–80.
• Henrich D., Über Hölderlins Philosophische Anfänge, w: tegoż, Konstellationen. Probleme und Debatten am Ursprung der idealistischen Philosophie (1789–1795), Klett-Cotta, Stuttgart 1991, s. 135–170.
• Hölderlin F., Pisma teoretyczne, tłum. M. Koronkiewicz, oprac. M. Falkowski, PWN, Warszawa 2023.
• Hölderlin F., Pod brzemieniem mego losu. Listy – Hyperion, tłum. A. Milska, W. Markowska, Czytelnik, Warszawa 1982.
• Hölderlin F., Poezje wybrane, tłum. M. Jastrun, PIW, Warszawa 1964.
• Hölderlin F., Sämtliche Werke, t. 4: Der Tod des Empedokles – Aufsätze, W. Kohlhammer Verlag, Stuttgart 1961.
• Hölderlin F., Sämtliche Werke, t. 6, cz. 1: Briefe. Text, W. Kohlhammer Verlag, Stuttgart 1954.
• Hölderlin F., Theoretische Schriften, red. J. Kreuzer, wyd. 2, nowo opracowane i uzupełnione, Felix Meiner Verlag, Hamburg 2020.
• Hölderlin F., Wczesne pisma teoretyczne, tłum. E. Walerich-Szymani, „Philosophica Wratislaviensia” 2015, t. 10, fasc. 1, s. 131–138.
• Hölderlin-Handbuch: Leben – Werk – Wirkung, red. J. Kreuzer, wyd. 2, przejrzane i poszerzone, J.B. Metzler, Stuttgart–Weimar 2020.
• Kant I., Krytyka czystego rozumu, tłum. R. Ingarden, t. 1–2, PWN, Warszawa 1986.
• Kant I., Krytyka praktycznego rozumu, tłum. J. Gałecki, PWN, Warszawa 1986.
• Kant I., Krytyka władzy sądzenia, tłum. J. Gałecki, PWN, Warszawa 1986.
• Kant I., Religia w obrębie samego rozumu, tłum. A. Bobko, Znak, Kraków 1993.
• Kimmerle H., Das Problem der Abgeschlossenheit des Denkens. Hegels „System der Philosophie“ in den Jahren 1800–1804, Felix Meiner, Hamburg 2016.
• Kloc-Konkołowicz J., Rozum praktyczny w filozofii Kanta i Fichtego. Prymat praktyczności w klasycznej filozofii niemieckiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2007.
• Kreuzer J., Einleitung, w: F. Hölderlin, Theoretische Schriften, red. J. Kreuzer, Felix Meiner Verlag, Hamburg 2020, s. VII–LVII.
• Nauen F.G., Revolution, Idealism and Human Freedom: Schelling, Hölderlin and Hegel and the Crisis of Early German Idealism, Martinus Nijhof, The Hague 1971.
• Novalis [Hardenberg F. von], Schriften, t. 2: Das philosophische Werk, cz. 1, oprac. R. Samuel, W. Kohlhammer Verlag, Stuttgart 1960.
• Schelling F.W.J., Vom Ich als Princip der Philosophie oder über das Unbedingte immenschlichen Wissen, w: tegoż, Ausgewählte Schriften, t. 1, oprac. M. Frank, Suhrkamp, Frankfurt am Main 1985, s. 39–134.
• Schelling F.W.J., Vom Ich als Princip der Philosophie oder über das Unbedingte im menschlichen Wissen, w: tegoż, Sämtliche Werke, dz. 1, t. 1: Sämtliche Werke 1792–1797, oprac. K.F.A. Schelling, Cotta, Stuttgart 1856, s. 149–244.
• Siemek M.J., Idea transcendentalizmu u Fichtego i Kanta, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2017.
• Siemek M.J., Teoria wiedzy jako system filozofii transcendentalnej, w: tegoż, Fichte w kontekście, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2017, s. 103–147.
• Siemek M.J., Wolność i utopia w myśli filozoficznej Schillera, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2017.
• Waibel V.L., Hölderlin und Fichte 1794–1800, Ferdinand Schöningh Verlag, Paderborn 2000.
• Waibel V.L., “With Respect to the Antinomies, Fichte has a Remarkable Idea.” Three Answers to Kant and Fichte – Hardenberg, Hölderlin, Hegel, w: Fichte, German Idealism and Early Romanticism, red. D. Breazeale, T. Rockmore, Rodopi, Amsterdam–New York 2010, s. 301–326.
• Walerich-Szymani E., Komentarz do przekładu wybranych wczesnych pism teoretycznych Friedricha Hölderlina, „Studia Philosophica Wratislaviensia” 2015, t. 10, fasc. 1, s. 125–130.