Trzy figury służącego w Lalce Bolesława Prusa

• Autorzy: Czachorowska Magdalena

Warianty tytułu

EN

Three figures of a servant in The Doll by Bolesław Prus

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Bolesław Prus wypracował w Lalce trzy sposoby przedstawiania i opowiadania o osobach drugiego planu, mimo pozornego lekceważenia znaczenia służby w życiu miasta i jego mieszkańców. Pisarz opisuje starą służbę, pozostającą tłem niewidocznym i nastawioną wyłącznie na dogadzanie zachciankom chlebodawcy, i dwa nowe typy służącego, domagające się uznania własnej podmiotowości, własnej wartości, szczególnie na tle zdegenerowanej arystokracji. Różnice te są widoczne także na poziomie językowym. Służba tradycyjna posługuje się skonwencjonalizowanym językiem, a charakterystyka postaci sprowadza się do kilku określeń przymiotnikowych, zwyczajowo stosowanych przy opisach tego typu bohatera. Służący drugiego rodzaju posługuje się zindywidualizowanym językiem. Autor częściej oddaje mu głos, więc, choć nie otrzymujemy wyczerpującego opisu bohatera, można o charakterze takiej postaci wnioskować z jej wypowiedzi. Najpełniejszy opis zyskał służący trzeciego rodzaju. Prus nie tylko scharakteryzował tę postać, ale i wyposażył ją w umiejętność posługiwania się poprawnym językiem, maniery i pewność siebie, które bardziej odpowiadają pracodawcy niż służbie. Służba w Lalce najczęściej stanowi element świata przestawionego, czasami komentuje poczynania głównych bohaterów, wyjątkowo znajduje się w centrum zainteresowania.

EN

Despite seeming disregard for the importance of servants in the life of the city and its residents, in The Doll Bolesław Prus developed three techniques of presenting these secondary characters. He showed old servants, who remained the invisible background devoted only to pleasing their masters, and two new types of servants, demanding that their identity and their own value be recognised, especially in contrast with the degenerated aristocracy. These differences are visible at the linguistic level as well. Traditional servants use conventionalized language and their presentation is reduced to some adjectival expressions customarily used in descriptions of this kind of characters. Servants of the second category use individualized language. The author gives them the floor more frequently, so although we do not receive a comprehensive description of their character, it can be concluded from their statements. Servants of the third category are presented with a most detailed description. Prus not only portrayed their personality but also equipped them with the competence to use the correct language, manners, and self-confidence. These are the features which suit more masters than their servants. Servants in The Doll are most often part of the presented world, sometimes commenting on the actions of the main characters, and really rarely placed in the center of attention.

Słowa kluczowe

PL

Bolesław Prus; Lalka; służba

EN

Bolesław Prus; The Doll; servants

• Wydawca: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
• Czasopismo: Prace Językoznawcze
• Rocznik: 2020
• Numer: XXII/3
• Strony: 59–71

Twórcy

autor

Czachorowska Magdalena

• Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

Bibliografia

• Bachórz J. (1991): Wstęp. [W:] B. Prus: Lalka. BN I 262. Wrocław.
• Bąbel A. (2014): Skandal, gafa, prowokacja. Warszawa.
• Kopczyński M. (2000): Służba domowa jako grupa zawodowa w Europie XVI−XX w. [W:] Kobieta i praca. Wiek XIX i XX. Red. A. Żarnowska i A. Szwarc. T. VI. Warszawa, s. 53−76.
• Kuciel-Frydryszak J. (2018): Służące do wszystkiego. Warszawa.
• „Lalka” i inne: studia w stulecie polskiej powieści realistycznej. (1992). Red. J. Bachórz i M. Głowiński. Warszawa.
• Leksykon „Lalki”. (2011). Red. A Bąbel i A. Kowalczykowa. Warszawa.
• Malik J. A. (2005): „Lalka”. Historie z różnych światów. Lublin.
• Milewski S. (2010): Codzienność niegdysiejszej Warszawy. Warszawa.
• Paczoska E. (2012): „Lalka” czyli rozpad świata. Warszawa.
• Postać literacka: teoria i historia. (1998). Red. E. Kasperski i B. Pawłowska-Jądrzyk. Warszawa.
• Prus B. (1957): Lalka. [W:] tegoż: Wybór pism. Wybór i redakcja I. Orlewiczowej, ze wstępem M. Dąbrowskiej. Warszawa.
• Świat „Lalki”. 15 studiów. (2005). Red. J. A. Malik. Lublin.
• Todorov T. (1977): Tropy i figury. „Pamiętnik Literacki” z. 2, s. 275−293.
• Tomkowski J. (1993): Mój pozytywizm. Warszawa.
• Urbaniak-Kopeć A. (2019): Instrukcja nadużycia. Służące w XIX-wiecznych polskich domach. Katowice.
• Wójtowicz P (2019): Na drugim planie życia literatury. Wizerunek sługi domowego w literaturze II połowy XIX i początku XX wieku: od wiernego Jana do swawolnej Hanki. Kraków (kps rozpr. doktorskiej). Online: http://rep.up.krakow.pl/xmlui/bitstream/handle/11716/5236/ Paulina%20W%C3%B3jtowiczpraca_doktorska.pdf?sequence=1&isAllowed=y