Ukraińskie czasowniki poliprefiksalne w mowie współczesnych mieszkańców wsi Jarzeń

• Autorzy: Czetyrba-Piszczako Mirosława

Warianty tytułu

EN

Ukranian verbs with multiple prefixes in the language of the inhabitants of Jarzeń

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Przedmiotem rozważań w niniejszym artykule są formacje czasowników wieloprefiksalnych zachowane w gwarze nadsańskiej mieszkańców wsi Jarzeń, położonej w północnej części województwa warmińsko mazurskiego, w powiecie braniewskim, w przygranicznej gminie Lelkowo. Artykuł ma na celu identyfikację typów słowotwórczych derywatów poliprefiksalnych i zbadanie ich produktywności w mowie mieszkańców badanej wsi. Formacje czasownikowe uwzględnione w procesie analizy zostały wyekscerpowane z wypowiedzi respondentów, które były nagrane i zapisane podczas eksploracji terenowych. Klasyfikacja przeprowadzona w oparciu o formanty prefiksalne wykazała, że liczniej reprezentowane są derywaty czasownikowe z dwoma formantami przedrostkowymi niż formacje wielokrotnej derywacji prefiksalnej. Produktywność w derywowaniu nowych czasowników od podstaw już prefigowanych przejawia przedrostek po- (по-), nieco mniejszą aktywność wykazuje prefiks na- (на-). W analizowanych formacjach załączenie przedrostka wtórnego do czasownika determinuje jego funkcję semantyczną do wyrażania „kumulatywności”, „mnogości” oraz skierowania czynności na wiele obiektów.

EN

The article focuses on the formation of verbs with multiple prefixes that are preserved in the dialect of Jarzeń – a village in Braniewo County (Warmian-Masurian Voivodeship). The aim of the article is to identify types of morphemes creating multiple prefixes and to analyse their application. The verbs included in the research were extracted from recordings taken during a visit in the aforementioned region. Their classification, based on types and number of prefixes, has shown that among verbs with multiple prefixes, those with two prefixes are most common. Verbs with a higher number of prefixes are less common. The prefix po- (по-) is most often applied in already prefixed verbs and is followed by the prefix na- (на-). In the analysed verbs the attachment of a secondary prefix determines its semantic function, which expresses cumulativeness and plurality.

Słowa kluczowe

PL

dialektologia; derywaty poliprefiksalne; czasownik; gwara nadsańska; słowotwórstwo

EN

multiple prefixes; verbs; dialect; Ukrainian

• Wydawca: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
• Czasopismo: Prace Językoznawcze
• Rocznik: 2020
• Numer: XXII/4
• Strony: 5–20

Twórcy

autor

Czetyrba-Piszczako Mirosława

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Bibliografia

• Chodurska H. (1978): Uwagi o morfologii czasownika w gwarach Półwyspu Kolskiego. „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny” z. 64: Prace Rusycystyczne 5, s. 187–196.
• Czech M. (1992): Problemy asymilacji ludności ukraińskiej na ziemiach północnych i zachodnich. „Borussia” 3–4, s. 75–83.
• Czetyrba B. (2003): Język polski i gwary ukraińskie (naddniestrzańska i nadsańska) w mowie mieszkańców wsi Jarzeń. Olsztyn [praca magisterska 19002/Fp/M].
• Kołodyńska T. (2010a): Kalki językowe w ukraińskich gwarach nadsańskich. „Linguistica Copernica” 2 (4), s. 287–296.
• Kołodyńska T. (2010b): Z badań nad derywacją rzeczownika w ukraińskich gwarach nadsańskich. „Slavia Orientalis” 59, nr 2, s. 253–265.
• Kołodyńska T. (2010c): Zapożyczenia leksykalne w ukraińskich gwarach nadsańskich w Polsce. „Acta Polono-Ruthenica” 1 (XV), s. 257–263.
• Kołodyńska T. (2015): Z badań nad słownictwem ukraińskich gwar nadsańskich w Polsce. „Teka Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych O.L. PAN” X, s. 115–120.
• Maciejewski W. (2014): Czasowniki plurakcyjne w języku polskim? „Slovo. Journal of Slavic Languages, Literatures and Cultures” nr 55, s. 110–117.
• Piechnik A. (2013): Przemiany językowo-kulturowe wsi na przykładzie ekspresywizmów określających dzieci. „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”. T. LIX, s. 227–236.
• Rieger A. J. (2017): Atlas ukraińskich gwar nadsańskich. Warszawa.
• Аркушин Г. (2005): Принципи аналізу суфіксації в діалектологічних дослідженнях. „Волинь – Житомирщина: історико-філологічний зб. з регіональних проблем” 14, c. 64–74.
• Ачилова О. Л. (2011): Український префікс попо-: специфіка аспектуального значення. „Філологічні студії. Науковий вісник Криворізького державного педагогічного університету”. Вип. 6, c. 14–21.
• Верхратський І. (1900): Про говір долівський. „Записки Наукового Товариства ім. Шев- ченка”. Т. XXXV–XXXVI. Львів.
• Лесів М. (1997): Українські говірки у Польщі. Варшава, c. 151–222.
• Соколова С. (2011): Поліпрефіксація як засіб вираження множинності в сучасній українській мові порівняно з російською та білоруською. „Категории глагольной множественности в славянских и неславянских языках синхронии и диахронии. Сборник статей”. Охрид. <http://www1.nas.gov.ua/institutes/ium/Structure/Departments/ Department5/soc_staff/Documents/sokolova-poliprefiksacija.pdf>, dostęp: 10.03.2020.
• Мединська Н. М. (2000): Структура семантичного поля дієслів багатократно-дис- трибутивної дії. Автореферат дисертації на здобуття наукового ступеня кандидата філологічних наук. Київ.
• Пшепюрська М. (1938): Надсянський говір. Варшава.
• Пшепюрська-Овчаренко М. (2007): Мова українців Надсяння. Перемишль.