Granice mowy nienawiści – prawo a rzeczywistość

• Autorzy: Kępa-Figura Danuta

Warianty tytułu

EN

The boundaries of hate speech: law and reality

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Przyczynami zainteresowania mową nienawiści1 w niniejszym artykule były: istotność tej kategorii dla polskiego dyskursu publicznego drugiej dziesiątki lat 20. XXI w.; brak zgody co do tego, jakie zjawiska wchodzą w jej zakres; postulowanie sformułowania prawnej, ustawowej definicji tego wyrażenia. Nadrzędnym celem artykułu było uchwycenie momentu rozszerzania znaczenia wyrażenia mowy nienawiści, rozpoznanie tendencji decydujących o tym procesie i ocena zasadności postulatów uczynienia MN terminem prawnym. Realizacja tego celu artykułu została oparta na analizie tekstów mieszczących się w nurcie dyskursu antydyskryminacyjnego, ponieważ największy wpływ na rozszerzenie znaczenia mowy nienawiści mają podmioty zaangażowane w ochronę praw mniejszości (w tym szczególnie w ochronę praw mniejszości seksualnych). Opis tego pozaprawnego sposobu rozumienia mowy nienawiści uporządkowano, biorąc pod uwagę perspektywy: lingwistyczną, socjologiczną i psychologiczną. Wyłoniono charakterystyki MN, które zdaniem podmiotów zaangażowanych w obronę praw mniejszości, decydują o włączeniu dyskursu homofobicznego w zakres MN oraz te, które decydują o wyróżnieniu przykładów mowy nienawiści w polu przemocy symbolicznej, której źródłem są pogarda lub nienawiść. Dokonano weryfikacji możliwości wykorzystywania określenia MN w nieoczywistych kontekstach i postulatu uczynienia go terminem prawnym. Biorąc pod uwagę to, że poszerzenie pozaprawnego sposobu rozumienia MN nie musi równać się penalizacji wszystkich jej odsłon, oraz interferencje zachodzące między prawnym a pozaprawnym sposobem rozumienia MN – postulaty uczynienia MN terminem prawnym uznano zabezzasadne. Wykazano także, że sytuacja mniejszości podlegających szeroko rozumianej mowie nienawiści jest uwzględniana w rzeczywistości prawnej, gdy zachodzi balans między byciem mniejszością i byciem wystarczająco dużą/zauważalną mniejszością.

EN

The reasons for exploring hate speech in this article were: the significance of this category in the Polish public discourse in the second decade of the 21st century; lack of consensus as to what phenomenon it falls within the scope of this category; a need for a legal, statutory definition of this term. The main aims of the article were to capture the moment when the meaning of the notion of hate speech broadened, to discover factors determining this broadening, and to assess the validity of a postulate to make hate speech a legal term. To realize the research objectives a selection of texts representing anti-discrimination discourse was analysed as the greatest impact on the broadening of the meaning of hate speech is wielded by entities involved in the protection of minority rights (in particular the rights of sexual minorities). The characteristics of this non-legal understanding of hate speech are listed, taking into account a linguistic, a sociological and a psychological perspective. The article distinguishes the characteristics of hate speech that – according to the entities involved in the defence of minority rights – are decisive for the inclusion of homophobic discourse within the scope of hate speech. It also discusses those features that are decisive for the identification of cases of hate speech in the field of symbolic violence, caused by contempt or hatred. Taking into account the fact that broadening the non-legal understanding of hate speech does not have to imply penalizing all its manifestations, and allowing for diverse interferences between the legal and the non-legal understanding of hate speech, the postulate of turning this concept into a legal term was found unjustified. It was also shown that when there is a balance between being a minority and being a sufficiently large/visible minority, broadly understood hate speech is taken into account in the legislative reality.

Słowa kluczowe

PL

mowa nienawiści; dyskurs antydyskryminacyjny językoznawstwo a prawo karne

EN

hate speech; anti-discrimination discourse linguistics and penal law

• Wydawca: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
• Czasopismo: Prace Językoznawcze
• Rocznik: 2020
• Numer: XXII/1
• Strony: 101–118

Twórcy

autor

Kępa-Figura Danuta

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Bibliografia

• Bilewicz M., Marchlewska M., Soral W., Winiewski M. (2014): Mowa nienawiści. Raport z badań sondażowych, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa, <http://www.ngofund. org.pl/wp-content/uploads/2014/06/raport_final_poj.pdf>, dostęp: 14.09.2019.
• Bodnar A. (2016): Oświadczenie RPO z okazji Międzynarodowego Dnia Walki z Homofobią i Transfobią (17 maja 2016 r.), <https://www.rpo.gov.pl/pl/content/oswiadczenie-rpo-z-okazji-
• miedzynarodowego-dnia-walki-z-homofobia-i-transfobia>, dostęp: 25.05.2019.
• Bodnar A. (2019a): 20 rekomendacji RPO. Adam Bodnar o sposobach rozwiązywania problemu mowy nienawiści, <https://www.rpo.gov.pl/pl/content/20-rekomendacji-rpo-adam-bodnar-o-sposobach-rozwiązywania-problemu-mowy-nienawiści>, dostęp: 15.09.2019.
• Bodnar A. (2019b): Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów ws. walki z mową nienawiści (19 lutego 2019 r.), <https://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/Wystąpienie%20do%20Prezesa%
• 20Rady%20Ministrów%20z%20rekomendacjami%20ws.%20walki%20z%20mową%20 nienawiści.pdf>, dostęp: 25.05.2019.
• Bulandra A., Zimnoch M. (2015): Mowa nienawiści w przestrzeni publicznej. Raport z badań prasy w 2014 roku. Red. J. Kościółek. Stowarzyszenie INTERKULTURALNI PL oraz Fundacja Dialog-Pheniben. Kraków.
• Cegieła A. (2014): Słowa i ludzie. Wprowadzenie do etyki słowa. Warszawa.
• Kodeks karny – Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r., Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553.
• Komitet Ministrów Rady Europy (1997): Recommendation No. R (97) 20 of the Committee
• of Ministers to member states on “hate speech, <https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/
• DisplayDCTMContent?documentId=0900001680505d5b>, dostęp: 14.09.2019.
• Komitet Ministrów Rady Europy (2010a): Key legal trends in the protection of LGBT rights in the European Union 2008–2010, <https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/1758-
• FRA-Factsheet-Homophobia-Study-2010-FS2_EN.pdf>, dostęp: 14.09.2019.
• Komitet Ministrów Rady Europy (2010b): Recommendation of the Committee of Ministers to member states on measures to combat discrimination on grounds of sexual orientation
• or gender identity, <https://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx?ObjectID= 09000016805cf40a>, dostęp: 25.05.2019.
• Kublik A. (2015): Wyborcy PiS boją się sąsiadów bardziej niż reszta Polaków. „Gazeta Wyborcza” 23 października 2015, <http://wyborcza.pl/1,75398,19071919,wyborcy-pis-boja-sie-sasiadow-bardziej-niz-reszta-polakow.html> dostęp: 16 maja 2018.
• Linde-Usiekniewicz J. (2015): Teoria relewancji jako narzędzie opisu mowy nienawiści. „Studia Pragmalingwistyczne”. R. VII, s. 53–68.
• Łodziński S. (2003): Problemy dyskryminacji osób należących do mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce (polityka państwa, regulacje prawne i nastawienie społeczne).
• Wydział Analiz Ekonomicznych i Społecznych Biura Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu. Warszawa, <http://biurose.sejm.gov.pl/teksty_pdf_03/r-219.pdf>, dostęp: 25.05.2019.
• Makuchowska M. (red.) (2011): Przemoc motywowana homofobią. Raport 2011. Kampania Przeciw Homofobii. Warszawa.
• Pływaczewski W., Duda M. (red.) (2017): Mowa nienawiści a prawo na tle współczesnych zjawisk społeczno-politycznych. Olsztyn.
• Portal mowanienawiści.info: <http://www.mowanienawisci.infohttp://www.mowanienawisci. info/o-nas/>, dostęp: 14.09.2019.
• Rada Europy (2008): Decyzja ramowa Rady Europy 2008/913/WSiSW z 28 listopada 2008 r. w sprawie zwalczania pewnych form i przejawów rasizmu oraz ksenofobii za pomocą środków prawnokarnych. „Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej” L 328, 6 grudnia 2008 r.,
• <https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=celex:32008F0913>,dostęp:12.09.2019.
• Rogalska E., Urbańczyk M. (2017): Złożoność zjawiska mowy nienawiści w pozaprawnym aspekcie definicyjnym. „Acta Universitatis Wratislaviensis. No 3780. Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 39, nr 2, s. 117–135.