Budżet obywatelski/partycypacyjny jako forma uczestnictwa obywateli w procesie decyzyjnym w Polsce

• Autorzy: Maria Marczewska-Rytko

Warianty tytułu

Civic/Participatory Budgeting as a Form of Citizen Participation in the Decision-Making Process in Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest przedstawienie budżetu obywatelskiego/partycypacyjnego jako formy uczestnictwa obywateli w procesie decyzyjnym w Polsce w wymiarze prawnym i praktycznym.
PROBLEM I METODY BADAWCZE: Głównym problemem badawczym jest określenie podstaw prawnych dla budżetu obywatelskiego/partycypacyjnego w Polsce oraz praktyki jego funkcjonowania. W celu realizacji postawionego zadania badawczego zastosowano analizę źródeł pierwotnych (akty prawne, dokumenty, raporty) oraz krytyczną analizę tekstu (opracowania naukowe).
PROCES WYWODU: Omówione zostały podstawy prawne oraz praktyka budżetu obywatelskiego/partycypacyjnego jako formy uczestnictwa obywateli w procesie decyzyjnym w Polsce.
WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: W Polsce do 2018 roku nie obowiązywały ustawowe regulacje budżetu obywatelskiego/partycypacyjnego. W praktyce były tworzone na podstawie Ustawy o samorządzie gminnym. W roku 2018 budżet obywatelski/partycypacyjny został uregulowany prawnie jako forma konsultacji obligatoryjna dla 66 miast na prawach powiatu. W Polsce instytucja ta funkcjonuje od 2011 roku i obejmuje także zielony budżet, młodzieżowy budżet obywatelski oraz szkolny budżet partycypacyjny. Pandemia Covid-19 oraz wybuch wojny w Ukrainie spowodowały problemy w jego realizacji.
WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Dyskusje dotyczące regulacji prawnych z 2018 oraz 2022 roku mogą posłużyć jako podstawa do dalszej debaty na temat wykorzystania budżetu obywatelskiego/partycypacyjnego zarówno w Polsce, jak i w innych państwach Europy Środkowej i Wschodniej. (abstrakt oryginalny)

EN

RESEARCH OBJECTIVE: The article aims to present civic/participatory budgeting as a form of citizen participation in the decision-making process in Poland in the legal and practical terms.
THE RESEARCH PROBLEM AND METHODS: The main research problem is to determine the legal basis for the civic/participatory budgeting in Poland and the practice of its functioning. To carry out the research task, an analysis of primary sources (legal acts, documents, and reports) and a critical analysis of the text (scientific studies) were used.
THE PROCESS OF ARGUMENTATION: The legal basis and the practice of civic/participatory budgeting as a form of citizens' participation in the decision-making process in Poland were discussed.
RESEARCH RESULTS: Until 2018, there were no statutory regulations on participatory budgeting in Poland. In practice, they were created on the basis of the Act on municipal self-government. In 2018, the civic/participatory budget was regulated by law as a form of obligatory consultation for 66 cities with county rights. In Poland, this institution has been operating since 2011 and also includes the green budget, youth civic budget and school participatory budget. The Covid-19 pandemic and outbreak of the war in Ukraine caused problems in its implementation.
CONCLUSIONS, INNOVATIONS, AND RECOMMENDATIONS: Discussions on the legal regulations of 2018 and 2022 may serve as a basis for further debate on the use of civic/participatory budgeting in Poland and other Central and Eastern European countries. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Budżet obywatelski; Prawa obywatelskie; Społeczeństwo obywatelskie; Zaangażowanie obywateli; Proces decyzyjny

EN

Participatory budgeting; Civil Rights; Civic society; Citizen involvement; Decision proces

• Czasopismo: Horyzonty Polityki
• Rocznik: 2024
• Tom: 15
• Numer: nr 51 Mediation and Mediatisation of the Contemporary Warfare
• Strony: 269-286

Twórcy

autor

Maria Marczewska-Rytko

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Bibliografia

• Airly (b.d.). Zielony budżet obywatelski - o co walczy? https://airly.org/pl/zielony-budzet-obywatelski-o-co-walczy (do-stęp: 19.05.2024).
• Allegretti, G. & Herzberg, C. (2004). Participatory Budgets in Europe. Between Efficiency and Growing Local Democracy. TNI, 5, 1-24.
• Barometr budżetu obywatelskiego. Edycja 2020 (2021). Warszawa-Kraków: Instytut Rozwoju Miast i Regionów.
• Barometr budżetu obywatelskiego. Edycja 2022 (2023). Warszawa-Kraków: Instytut Rozwoju Miast i Regionów.
• Bernaciak, A., Rzeńca, A., & Sobol, A. (2017). Participatory Budgeting as a Tool of Environment Improvements in Polish Cities. Economic and Environmental Studies, 17(4), 893-906.
• Błaszak, M. (2019). Budżet obywatelski w Polsce i dylematy z nim związane. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 81(3), 203-220.
• Budżet Obywatelski Miasta Krakowa (2023, 23 stycznia). Ewaluacja. Raport końcowy. https://budzet.krakow.pl/start/266537,artykul,ewaluacja_procesu_budzetu_obywatelskiego__raporty_koncowe.html (dostęp: 19.05.2024).
• Cabannes, Y. (2004). 72 Frequently Asked Questions about Participatory Budgeting. Quito: UN-HABITAT.
• Chabiera, A., Chodacz, W., Jagaciak, M., Pliszczyńska, K., & Wojcieszak, M. (2019). Szkolny budżet partycypacyjny - wskazówki dla początkujących. Warszawa: Fundacja Pole Dialogu, Fundacja Pracownia Badań i Innowacji Społecznych "Stocznia".
• Dolewka, Z. (2015). Budżet partycypacyjny w teorii i praktyce. W S. Korenik, P. Hajduga, & M. Rogowska (Red.), Przestrzeń w nowych realiach gospodarczych (s. 62-73). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu.
• Dubicki, P. (2021). Budżet obywatelski jako element partycypacji społecznej. Studia z Polityki Publicznej, 8(1), 91-105.
• Fundacja Stocznia (2021). Raport. Wpływ pandemii na budżet obywatelski w 2020 roku. Wyniki badania ankietowego. https://bp.partycypacjaobywatelska.pl/wp-content/uploads/2022/01/raport_26.01_FINAL-1.pdf (dostęp: 19.05.2024).
• Fundacja Stocznia (2022a). Raport. Pandemia a realizacja budżetu obywatelskiego w polskich samorządach. https://stocznia.org.pl/2022/02/02/wplyw-pandemii-na-budzet-obywatelski-raport/ (dostęp: 19.05.2024).
• Fundacja Stocznia (2022b). Wpływ pandemii na budżet obywatelski w 2020 roku. Wyniki badania ankietowego. https://bp.partycypacjaobywatelska.pl/wpcontent/uploads/2022/01/raport_26.01_FINAL-1.pdf (dostęp: 19.05.2024).
• Fundacja Stocznia (b.d.). Budżety obywatelskie. https://bp.partycypacjaobywatelska.pl/
• Glejt, P., & Tykwińska-Rutkowska, D. (2015). Prawna regulacja bu-dżetu obywatelskiego a jego praktyczna realizacja - czyli o uspołecznianiu wykonywania zadań publicznych na przykładzie rozwiązań przyjętych w Trójmieście. Gdańskie Studia Prawnicze, XXXIV, 317-332.
• Gnela, J. (2022). Model budżetu obywatelskiego w Polsce - próba uporządkowania zagadnień teoretycznych. Atheneum. Polskie Studia Politologiczne, 73, 161-174.
• Kębłowski, W. (2013). Budżet partycypacyjny. Krótka instrukcja obsługi. Warszawa: Instytut Obywatelski.
• Kłucińska, P., & Sześciło, D. (2017). Miejski budżet partycypacyjny - w kierunku współzarządzania czy fasadowej partycypacji? Pedagogika Społeczna, 3(65), 103-118.
• Kocot, G. (2014). Budżet partycypacyjny w Polsce. W J. Osiński, & J.Z. Popławska (Red.), Oblicza społeczeństwa obywatelskiego. Państwo. Gospodarka. Świat (s. 83-93). Warszawa: Szkoła Główna Handlowa.
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. 1997. Dz.U. z 1997 r., poz. 483.
• Krasnowolski, A. (2020). Budżety obywatelskie (partycypacyjne). Historia instytucji i jej funkcjonowanie w polskich samorządach. Warszawa: Kancelaria Senatu, Biuro Analiz, Dokumentacji i Korespondencji.
• Kulesza, M., & Sześciło, D. (2013). Polityka administracyjna i zarządzanie publiczne. Warszawa: Wolters Kluwer.
• Marchaj, R. (2017). Charakter prawny uchwały w sprawie przeprowadzenia budżetu obywatelskiego. Samorząd Terytorialny, 11, 5-14.
• Marczewska-Rytko, M. (2001). Demokracja bezpośrednia w teorii i praktyce politycznej. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Marczewska-Rytko, M. (2018). The Legal Basis for Civic Participation in Poland after 1989. W M. Marczewska-Rytko, K. Aksiuto, D. Maj, & M. Pomarański (Red.). Civic Participation in the Visegrad Group Countries after 1989 (s. 121-133). Lublin: Maria Curie-Skłodowska University Press.
• Marczewska-Rytko, M. (2019). Podstawy prawne partycypacji obywatelskiej w Polsce po 1989 roku. W J. Jaskiernia, & K. Spryszak (Red.), Polski system ochrony praw człowieka. Osiągnięcia - bariery - nowe wyzwania i rozwiązania (s. 191-202). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Marczewska-Rytko, M. (2023). Idea budżetu partycypacyjnego w kontekście zarządzania i partycypacji. W E. Godlewska, M. Lesińska-Staszczuk, & M. Michalczuk-Wlizło (Red.). Państwo - prawa człowieka - mniejszości narodowe (s. 149-157). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Marczewska-Rytko, M., & Maj, D. (2021). Civic/Participatory Budget in the Visegrad Group Countries in the Context of Good Practicies. Lublin: Maria Curie-Skłodowska University Press.
• Marczewska-Rytko, M., & Maj, D. (Red.) (2020). Partycypacja polityczna. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Marczewska-Rytko, M., Aksiuto, K., Maj, D., & Pomarański, M. (Red.) (2018). Civic Participation in the Visegrad Group Countries after 1989. Lublin: Maria Curie-Skłodowska Press.
• Misiejko, A. (2020). Budżet obywatelski w praktyce samorządów. Warszawa: Wolters Kluwer.
• NIK (2019). Funkcjonowanie budżetów partycypacyjnych (obywatelskich). Informacja o wynikach kontroli, LGD.430.001.2019, nr ewid. 20/2019/P/18/064/LGD. https://www.nik.gov.pl/kontrole/wyniki-kontroli-nik/pobierz,lgd~p_18_064_201809110548521536644932~01,typ,kk.pdf (dostęp: 19.05.2024).
• Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji - z upoważnienia prezesa Rady Ministrów - na interpelację nr 28478 w sprawie regulacji prawnych dotyczących budżetu partycypacyjnego. Interpelacja nr 28478. https://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=71C35359
• Podgórska-Rykała, J. (2018). Budżet obywatelski jako przykład współdecydowania o rozwoju na szczeblu samorządowym wobec zmian prawnych z 2018 roku. ZN WSH Zarządzanie, 1, 107-122.
• Popławski, M. (2018). Budżet obywatelski w Polsce: model i lokalne rozwiązania. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Poselski projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych. (2017). https://www.sejm.gov.pl/Sejm8.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=2001 (dostęp: 19.05.2024).
• Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym, ustawy o samorządzie powiatowym oraz ustawy o samorządzie województwa, druk nr 2919 (2022). https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=2919 (dostęp: 19.05.2024).
• Razem Tychy (2024). Młodzieżowy budżet obywatelski w Tychach. VI edycja. https://razemtychy.pl/mlodziezowy-budzet-obywatelski-vi-edycja-2023 (dostęp: 19.05.2024).
• Rezolucja Rady Miasta Sopotu w sprawie wprowadzenia budżetu obywatelskiego z 6 maja 2011 r. (2011). https://sopot.gmina.pl/viii-sesja-rady-miasta-6-maja-2011/ (do-stęp: 19.05.2024).
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii. Dz.U. z 2020 r., poz. 491.
• Rybińska, D. (2018). Instytucja budżetu obywatelskiego jako narzędzia rozwoju samorządu lokalnego. Journal of Finance and Financial Law, 1(17), 49-65.
• Rytel-Warzocha, A. (2013). Budżet obywatelski jako nowa forma społecznej partycypacji. Przegląd Naukowy Disputatio, 15(1), 65-77.
• Rzeńca, A. (2018). Zielone budżety partycypacyjne. https://sendzimir.org.pl/wp-content/uploads/2021/07/ZRZ6_web_rozdzial_08.pdf (dostęp: 19.05.2024).
• Rzeńca, A., & Sobol, A. (2018). Budżet obywatelski jako instrument kształtowania przestrzeni miasta - przykład Łodzi i Katowic. Biuletyn KPZK PAN, 272, 205-215.
• Sienkiewicz, P. (b.d.). Budżet obywatelski w szkole. https://um.warszawa.pl/documents/21449838/21614882/budzet_partycypacyj-ny.pdf/7a2197a1-5198-8072-d764-82f3f881a29c?t=1619684671567 (dostęp: 19.05.2024).
• Składanek, B. (2017). Budżet partycypacyjny jako instrument aktywizacji społecznej mieszkańców - szanse i zagrożenia związane z jego realizacją na przykładzie miasta Radomia. Rynek - Społeczeństwo - Kultura, 26, 10-14.
• Sobol, A. (2017). Budżet obywatelski jako narzędzie rozwoju lokalnego. Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, 316, 172-182.
• Sokala, A., Michalak, B., & Uziębło P. (2013). Leksykon prawa wyborczego i referendalnego oraz systemów wyborczych. Warszawa: Wolters Kluwer.
• Sopot Gmina (2012). Budżet obywatelski na rok 2012, konsultacje społeczne. https://sopot.gmina.pl/konsultacje-spoleczne/budzet-obywatelski-2012/ (dostęp: 19.05.2024).
• Sroka, J., Pawlica, B., & Ufel, W. (2022). Ewolucja budżetu obywatelskiego w Polsce - w kierunku deliberacji czy plebiscytu? Kraków: Wydawnictwo Libron.
• Stokłuska, E. (2012). Opis przykładu partycypacji. Budżet Obywatelski w Sopocie. Gdańsk: Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia.
• Sześciło, D. (2012). Uwarunkowania prawne budżetu partycypacyjnego w Polsce. Finanse Komunalne, 12, 15-26.
• Tykwińska-Rutkowska, D., & Glejt, P. (2015). Prawna regulacja budżetu obywatelskiego a jego praktyczna realizacja - czyli o uspołecznieniu wykonywania zadań publicznych na przykładzie rozwiązań przyjętych w Trójmieście. Gdańskie Studia Prawnicze, XXXIV, 317-332.
• Uchwała nr LI/1410/21 Rady Miasta Krakowa z dnia 13 stycznia 2021 r. w sprawie Regulaminu budżetu obywatelskiego Miasta Krakowa. (2021). https://www.bip.krakow.pl/_inc/rada/uchwaly/shw_pdf.php?id=116917 (dostęp: 19.05.2024).
• Uchwała nr X/77/2019 Rady Miejskiej w Chrzanowie. (2019). Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego, poz. 6217. https://www.cdnbudzet.pl/gminy/chrzanow/download/5/uchwa%C5%82a%20Dz.U.%20%20Woj.%20Ma%C5%82op..pdf?WRWH.
• Uchwała nr XLII/798/2021 Rady Miasta Kielce z dnia 18 marca 2021 r. w sprawie zasad i trybu przeprowadzania Kieleckiego Budżetu Obywatelskiego. (2021). https://budzetobywatelski.kielce.eu/add/file/1406230813.pdf (do-stęp: 19.05.2024).
• Uchwała nr XLIV/1144/22 Rady Miasta Gdańska z dnia 27 stycznia 2022 r. zmieniająca uchwałę w sprawie określenia zasad i trybu przeprowadzania konsultacji społecznych budżetu obywatelskiego z mieszkańcami miasta Gdańska. (2022). Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego, poz. 627. http://edziennik.gdansk.uw.gov.pl/WDU_G/2022/627/akt.pdf (dostęp: 19.05.2024).
• Uchwała nr XXXVI/278/21 Rady Miasta Bielsk Podlaski z dnia 25 maja 2021 r. w sprawie przeprowadzenia na terenie miasta Bielsk Podlaski konsultacji społecznych w sprawie Budżetu Obywatelskiego jako części budżetu Miasta na 2022 rok. (2021). https://www.cdnbudzet.pl/gminy/bielskpodlaski/download/5/Uchwa%C5%82a.pdf?WRCW (dostęp: 19.05.2024).
• UMCS (2019). Młodzieżowy budżet obywatelski. Zasady. 2019. https://phavi.umcs.pl/at/attachments/2019/0605/132050-zasady-mlodziezowego-budzetu-obywatelskiego.pdf (dostęp: 19.05.2024).
• Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym. Dz.U. z 1990 r., poz. 95; tekst jednolity Dz.U. z 2017 r., poz. 1875; Dz.U. z 2019 r., poz. 506, 1309, 1571, 1696, 1815; Dz.U. z 2023 r. poz. 40, 572.
• Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym, tekst jednolity Dz.U. z 2023 r., poz. 572.
• Ustawa z dnia 6 lipca 2001 roku o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego. Dz.U. z 2001 r., poz. 1080.
• Ustawa z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym; tekst ujednolicony Dz.U. z 2022 r., poz. 503.
• Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Dz.U. z 2003 r., poz. 873; tekst ujednolicony Dz.U. z 2020 r. poz. 1057, z 2021 r. poz. 1038, 1243, 1535 i 2490 oraz z 2022 r. poz. 857.
• Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej, jednolity tekst ustawy, Dz.U. z 2016 r., poz. 930.
• Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, tekst ujednolicony Dz.U. z 2022 r. poz. 690.
• Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 roku o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, Dz.U. z 2006, poz. 1658; tekst jednolity Dz.U. 2016 r., poz. 383, Dz.U. z 2021 r., poz. 1057.
• Ustawa z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, Dz.U. 2008 r. nr 199 poz. 1227; tekst jednolity Dz.U. z 2017 r., poz. 1405.
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 o finansach publicznych, Dz.U. z 2009 r., poz. 1240.
• Ustawa z dnia 10 lutego 2017 r. o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, Dz.U. z 2017 r., poz. 573.
• Ustawa z dnia 11 stycznia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych, Dz.U. z 2018 r., poz. 130.
• Ustawa z dnia 30 marca 2021 r. o zmianie ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środo-wisko oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2021 r., poz. 784.
• Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, Dz.U. z 2022 r. poz. 583; Dz.U. z 2023 r. poz. 103, 185, 547.
• Ustawa z dnia 28 kwietnia 2022 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym, Dz.U. z 2022 r., poz. 1005.
• Wampler, B. (2007). A Guide to Participatory Budgeting. W A. Shah (Red.), Participatory Budgeting (s. 21-54). Washington: World Bank.
• Youth PB (2021). Młodzieżowy budżet obywatelski w Lublinie. https://youthpb.eu/pl/project/mlodziezowy-budzet-obywatelski-w-lublinie-polska/ (dostęp: 19.05.2024).
• Zarządzenie nr 59/23 Prezydenta Miasta Szczecin z dnia 2 lutego 2023 r. w sprawie Młodzieżowego Budżetu Obywatelskiego 2023, https://bip.um.szczecin.pl/chapter_131381.asp?soid=3D1B23CD6C6F4C88AEAEED5FEB616854 (dostęp: 19.05.2024).

Identyfikatory

DOI

https://doi.org/10.35765/hp.2473