Roszczenie o potrójne stosowne wynagrodzenie na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych w świetle skargi o niezgodność tego przepisu z Konstytucją RP

• Autorzy: Jan Błeszyński

Warianty tytułu

Authors and Performing Artists Claim for Triple Proper Remuneration Provided by Art. 79 sec. 1. 3. b of the Copyright Act in the Light of Complaint on its Unconstitutionality

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Przyznanie uprawnionemu do utworu lub artystycznego wykonania w art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b PrAut roszczenia o zapłatę, w przypadku zawinionego naruszenia autorskich praw majątkowych, potrójnego stosownego wynagrodzenia nie narusza zasady równości, proporcjonalności, ani sprawiedliwości społecznej. Roszczenie to, jako rozłączna alternatywa w stosunku do roszczenia o odszkodowanie na zasadach ogólnych, mieści się w funkcji kompensacyjnej odpowiedzialności cywilnej. W stosunku do roszczenia odszkodowawczego roszczenie o wielokrotność stosownego wynagrodzenia jest ujęte odmiennie, co do przesłanek oraz ciężaru dowodu. Społeczno-gospodarczy sens tego roszczenia wynika z niezbędności zróżnicowania odpowiedzialności cywilnej, która w jej klasycznym ujęciu, uregulowanym w art. 415 i nast. Kc, nie zapewnia uprawnionym do utworu lub artystycznego wykonania należytej ochrony. Nie zabezpiecza bowiem niezbędnego poziomu efektywnej kompensaty poniesionej szkody, ze względu na niemożliwe do pokonania przeszkody w wykazaniu związku przyczynowego, pomiędzy doznaną szkodą i działaniem (zawinionym w tym przypadku) sprawcy. Jest tak, zarówno ze względu na trudności ustalenia zakresu bezprawnego działania, jak i rozmiaru doznanej szkody w zakresie, w którym ma ona charakter następstw hipotetycznych. Ma to szczególne znaczenie wobec tego, że utwór (artystyczne wykonanie), jako dobro niematerialne, może być przedmiotem trudno poddającego się kontroli korzystania. Następuje ono w trudnym do monitorowania przez uprawnionego łańcuchu produkcyjno-dystrybucyjnym, a niezbędne informacje dotyczące faktu i skali korzystania są z reguły niedostępne dla uprawnionego, pozostając jedynie w dyspozycji podmiotów podejmujących bezprawne rozpowszechnianie utworu lub artystycznego wykonania. Utwór (artystyczne wykonanie), jako dobro niematerialne o cechach twórczych, stanowi przedmiot niezastępowalny i nieprzewidywalny, zarówno ze względu na jego indywidualne walory, jak i trudną do wyszacowania "zdolność zarobkową" w zakresie korzyści z ich wykorzystania. W przypadku legalnego korzystania, twórca podejmuje suwerenną decyzję co do sposobu i skali rozpowszechniania utworu przez konkretną osobę, przystając na określone warunki tego korzystania. Korzystanie z twórczości w ramach zbiorowego zarządzania łączy się z przyzwoleniem (a w wypadku, gdy OZZ korzystają z obowiązkowego pośrednictwa, bez indywidualnego przyzwolenia zawartego w akcie powierzenia utworu do zbiorowego zarządu) na korzystanie z utworu na zasadach zestandaryzowanych, a więc oznaczających także rezygnację z części korzyści wynikających z indywidualnych walorów poszczególnych utworów lub przedmiotów praw pokrewnych. Stwierdzenie to uzasadnia niedopuszczalność utożsamiania prawa twórcy (artysty) do wynagrodzenia, w znaczeniu prawa do pożytków z korzystania z przynależnego mu dobra, z roszczeniem o wielokrotność stosownego wynagrodzenia. To ostatnie stanowi zryczałtowaną rekompensatę za określone korzystanie z utworu lub przedmiotu prawa pokrewnego. Ustawodawca wprowadzając alternatywne roszczenie o wielokrotność stosownego wynagrodzenia odniósł je do typowego wynagrodzenia za określone korzystanie dotyczące danego rodzaju utworów wykorzystywanych na danym polu eksploatacji. Tak określone wynagrodzenie z reguły jest niższe, niż należne za korzystanie z danego utworu, jednak jego dochodzenie zostaje uproszczone. Naruszyciel nie pozostaje przy tym bez odpowiedniej ochrony w sytuacji, gdy w konkretnym przypadku, tak wyliczona kwota roszczenia byłby nadmierną i prowadziłaby do wzbogacenia się uprawnionego ponad doznaną szkodę kosztem naruszyciela. Dlatego, i potwierdza to utrwalone orzecznictwo, naruszyciel może się w konkretnej sytuacji powoływać na nadużycie prawa, domagając się obniżenia rozmiaru zasądzanego roszczenia, stosownie do okoliczności danego przypadku. Oznacza to, że w omawianym alternatywnym roszczeniu, nie tyle wprowadzono mechanicznie ustalaną wysokość świadczenia, ile zmodyfikowano ciężar dowodu rozmiaru doznanej szkody i przyjęto odniesienia dla określenia zryczałtowanej wysokości środka zmierzającego do naprawy wyrządzonej szkody. Błędne jest twierdzenie, jakoby omawiane roszczenie pełniło funkcje penalne lub prewencyjne. Jeżeli ma takie funkcje to jedynie wtórnie i dodatkowe i wynikają one z nieuchronności wyrównania przez sprawcę szkody majątkowych skutków dokonanego naruszenia. Postulat sprowadzenia omawianego alternatywnego roszczenia do hipotetycznego wynagrodzenia, oznaczałby pozbawienie uprawnionych ochrony i legalizację, w istocie, stanów sprzecznych z prawem, przez ograniczenie odpowiedzialności do jedynie typowego wynagrodzenia, na ogół płaconego w danego typu sytuacjach, obciążając uprawnionego ryzykiem w większości niemożliwego do przeprowadzenia dowodu w tym zakresie. W ten sposób uprawniony zostałby pozbawiony nie tylko atrybutów służącego mu prawa podmiotowego bezwzględnego do utworu lub artystycznego wykonania o charakterze zakazowym. Oznaczałoby to postawienie naruszyciela prawa w wysoce uprzywilejowanej sytuacji, w stosunku do poszkodowanego uprawnionego, zważywszy, że uprawniony z reguły nie jest w stanie, z przyczyn wyżej wskazanych, udowodnić rozmiaru doznanej szkody, a w szczególności wykazać rozmiaru bezprawnie osiągniętych korzyści. Sytuacja taka sprzyjałaby dopuszczaniu się naruszeń, gdyż naruszający nie miałby żadnego interesu w zabieganiu o zawarcie umowy o korzystanie z utworu lub artystyczne wykonanie, a w każdym razie nie ponosiłby żadnych ujemnych skutków jej nie zawarcia. Więcej, miałby interes oczekiwania, że uprawniony nie zdoła udowodnić faktu naruszenia lub rozmiaru poniesionej szkody. Taka sytuacja nie tylko naruszałaby zatem drastycznie zasadę równego traktowania poszkodowanego i uprawnionego, zasadę proporcjonalności w ochronie słusznego interesu uprawnionych oraz obowiązanych do świadczeń, ale również naruszałaby ważny interes społeczny, polegający na przestrzeganiu prawa i osiąganiu społecznego celu, jakim jest nie tylko zrównoważona ochrona godnych ochrony interesów, ale także sprzyjanie rozwijaniu twórczości i jej rozpowszechnianiu z poszanowaniem prawa. Słowa kluczowe: autorskie prawa majątkowe, naruszenie autorskich praw majątkowych, roszczenie o stosowne potrójne wynagrodzenie, roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, odszkodowanie, związek przyczynowy pomiędzy naruszeniem autorskich praw majątkowych i szkodą uprawnionego, zasada proporcjonalności, zasada równości, zasada sprawiedliwości społecznej, zbieg roszczeń o odszkodowanie i wydanie bezprawnie uzyskanych korzyści z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych.(abstrakt oryginalny)

EN

The claim for triple proper remuneration to which rightholders of copyright and artistic performances are being entitled on the basis of Art. 79 sec. 1.3.b of the Copyright Act in case of wilful infringement of economic rights, is not violating the principle of equality, proportionality nor social fairness. The claim, being a strong disjunction of claim for compensation resulting from general principles, meets requirements of civil liability compensation. In relation to compensation claim, the claim for multiple of proper remuneration is being regulated differently as to prerequisites and burden of proof. Social-economic sense of this claim results from the necessity of differentiation of civil liability, which in its classic form, regulated in Art. 415 and the following of the Civil Code, is not providing rightholders of copyrights and artistic performances with proper protection. It is not providing the necessary level of effective compensation of the incurred damage, due to obstacles in proving causal nexus between damage and action of the perpetrator (willful in this case), which are impossible to overcome. It is so because of difficulties in determination of the scope of illegal action, as well as scope of the incurred damage within the hypothetic character of the consequences. It is of the particular meaning due to the fact, that works (artistic performances), as intangible goods, may be subject to use, which is hard to control. It is occurring in production-distributional chain, which is hard to be monitored by the rightholder, where necessary information regarding fact and scale of use are in general unavailable for the rightholder, remaining in disposition of entities pursuing illegal dissemination of work or artistic performance only. Works (artistic performances), as intangible goods with creative features, cannot be replaced nor foreseen, due to their individual features as well as due to hard to estimate "commercial ability" as regards the benefits resulting from the use. In case of legal use, an author makes his sovereign decision as to the manner and scale of dissemination of the work by the concrete person, agreeing to the specified conditions of the use. Use of creativity within collective management (when collective management organizations act on the basis of statutory intermediation, without individual consent included in document of entrusting rights to the work to collective management organization) with the consent to use the work after complying with standarized requirements, meaning also resignation from a share in incomes resulting from individual values of specific works or subjects to neighbouring rights. This statement justifies inadmissibility of identifying rights of an author (performing artist) to remuneration in the meaning of the right to participate in benefits deriving from use of his work, with the claim for multiple remuneration. The latter one constitutes lump-sum compensation for specific use of work or subjects to neighbouring rights. The legislator, by introducing the alternative claim for multiple proper remuneration, has refered to the typical remuneration for specific use of specfic type of works used within the given field of exploitation. Such remuneration is usually lower than remuneration due for use of specific work, but pursuing a claim is simplified. The perpetrator is not being left without proper protection in situations where the claim computed in the specific case was too excessive and could lead to enrichment of the rightholder above the incured damage at the perpetrator's expense. That is why, and it has been confirmed by the consolidated jurosprudence, the perpetrator may in a concrete situation claim, that his rights have been abused and demand reduction of the awarded claim, according to the circumstances of the specific case. It means, that in the discussed alternative claim, it was not the case of introducing mechanically set amount of the benefit, but rather modifying the burden of proof of the incured damage and agreeing on reference for determining lump-sum for the level of benefit intended to compensate the incured damage. It is the false statement, that the discussed claim has fulfilled the penalty or prevention function. If it has such functions, they are only of secondary and additional character and they result from unavoidability of compensating incured damages by the perpetrator. The postulate to reduce the discussed alternative claim to hypothetical remunneration, would mean that the rightholders are deprived of protection and that illegal situations are becoming legal by limiting liability to typical remuneration only, paid as a rule in situations of the given type, burdening the rightholder with the risk to carry out the proof, which is in most cases impossible to carry out. This way, the rightholder would be deprived not only of attributes of his absolute subjective rights to works or subjects to artistic performance of prohibition character. It would mean placing the perpetrator in highly privledged position comparing to the injured rightholder, whereas the rightholder is not, as a rule, due to the above reasons, able to prove the scope of the incured damage, in particuar the level of unjustly earned benefits. Such situation would be favourable for commiting infringements, because perpetrator would not have any interests in taking endavours to sign an agreement on use of work or artistic performance and in any case, he would not bear any negative consequences of not signing it. Even more, he would be interested in waiting for the rightholder to be not able to prove the fact of infringement or the scope of incurred damage. Such situation would not only drastically infringe the principle of equall treatment of perpetrator and injured, the principle of proprortionality in protection of the legitimate interests of rightholders and entities obliged to payments, but would also infringe weighty social interests consisting in observance of the law and reaching social purpose consisting not only in balanced protection of interests worth protection, but also in favouring developing creativity and spreading thereof with the respect of the law.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Prawa majątkowe; Prawo autorskie; Wynagrodzenia; Odszkodowania

EN

Property rights; Copyright law; Remuneration; Compensation

• Czasopismo: Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego
• Rocznik: 2015
• Numer: nr 7
• Strony: I-XXXII

Twórcy

autor

Jan Błeszyński

• Uniwersytet Warszawski

Bibliografia

• Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych, t.j. DzU 2006, nr 90, poz. 631 z późń. zm.
• Wniesiona do Trybunału Konstytucyjnego skarga oraz zajęte wobec niej stanowiska przez Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Prokuratora Generalnego są dostępne na stronach Trybunału http://trybunal.gov.pl/sprawy-w-trybunale/katalog/s/sk-3214/
• Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji, DzU 2011, nr 43, poz. 226 z późń. zm.
• Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o kinematografii, DzU nr 132, poz. 1111 z późń. zm.
• Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach, t.j. DzU 2001, nr 79, poz. 855 z późń. zm.
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, t.j. DzU 2014, poz. 121 z późń. zm.
• Por. Antymonopolowa ocena wysokości stawek wynagrodzeń za korzystanie z utworów lub przedmiotów praw pokrewnych w świetle znowelizowanego prawa autorskiego, PUG 2013, nr 4, s. 28-36.
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, t.j. Dz U 2014, poz. 101 z późń. zm.
• Ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 roku o Trybunale Konstytucyjnym, DzU 1997, nr 102, poz. 643 z późń. zm.
• DzU 1952, nr 34, poz. 234.
• Por. wyrok Sądu Najwyższego z 18 grudnia 1979 roku (sygn.. akt IIICRN 74/79).
• Por. wyrok Sądu Najwyższego z 22 czerwca 1982 roku (sygn.. II CR 189/82).
• Por. M. Kaliński, Szkoda na mieniu i jej naprawienie, C.H. Beck 2014, s. 211 i następne.
• Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej, t.j. DzU 2013, poz. 1410.