Referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa jako symboliczna instytucja prawna

• Autorzy: Marek Suska

Warianty tytułu

A Referendum on Matters of Particular Importance to the State as a Symbolic Legal Institution

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Instytucja referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa budzi rozczarowanie piśmiennictwa, ponieważ nie spełnia ona swojego celu prima facie. Tym celem zaś jest umożliwienie obywatelom podejmowania wiążących decyzji politycznych w najważniejszych kwestiach. Mogłoby to skłaniać do uznania referendum za pustą obietnicę ustrojową oraz instytucję nieużyteczną, co jednak byłoby nietrafne i przedwczesne. Referendum może bowiem potencjalnie wypełniać istotne politycznie funkcje dodatkowe, takie jak szczególne legitymizowanie pewnych decyzji politycznych czy stymulowanie debaty publicznej. Celem artykułu jest przeanalizowanie referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa jako symbolicznej instytucji prawnej. Przeprowadzone badanie oparto na spostrzeżeniach prezentowanych w literaturze wobec zjawiska prawodawstwa symbolicznego (symbolic legislation), zastosowanych odpowiednio do wybranego fragmentu systemu prawnego, jakim jest pojedyncza instytucja. Referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa można więc postrzegać jako instytucję, której funkcje dodatkowe zasadniczo dominują nad jej celem prima facie. Jednocześnie publiczne deklarowanie tego celu prima facie wydaje się wpływać na potencjalny stopień realizacji funkcji dodatkowych. Przykładowo, wpływ na debatę publiczną, jaki osiąga się dzięki podjęciu czynności zmierzających do przeprowadzenia referendum, może być silniejszy, o ile uda się przekonać opinię publiczną, że w rzeczywistości chodzi o przekazanie pewnej decyzji obywatelom. W konkluzji zasygnalizowano, że realizacja dodatkowych funkcji referendum w systemie prawnym nie byłaby prawdopodobnie możliwa w inny sposób niż właśnie poprzez uczynienie referendum instytucją symboliczną. Nie oznacza to jednak, że doktryna powinna akceptować każdy przypadek wykorzystania referendum w celu realizacji którejś z jego funkcji dodatkowych, a w stosownej ewaluacji może dopomóc scharakteryzowany w artykule "test wstydliwości". (abstrakt oryginalny)

EN

The institution of a referendum on matters of particular importance to the state is disappointing for scholars because it does not fulfil its prima facie purpose - to enable citizens to make binding political decisions on the most important issues. This could lead to considering the referendum as an empty political promise and a useless institution. However, this would be inaccurate and premature. A referendum may potentially fulfil politically significant additional functions, such as giving special legitimization to certain political decisions or stimulating public debate. The aim of the article is to analyse the referendum on matters of particular importance to the state as a symbolic legal institution. The study was based on the observations presented in the literature on the phenomenon of symbolic legislation, applied appropriately to a selected fragment of the legal system, namely a single institution. A referendum on matters of particular importance to the state can therefore be perceived as an institution whose additional functions generally over-shadow its prima facie purpose. At the same time, publicly declaring this prima facie purpose seems to affect the potential degree to which additional functions are implemented. For example, the impact on the public debate achieved by taking action to hold a referendum may be stronger if the public can be convinced that it is really about transferring a decision to the people. In conclusion, it is noticed that the implementation of the additional functions of the referendum in the legal system would probably not be possible in any other way than by making the referendum a symbolic institution. This does not mean, however, that the doctrine should accept every instance of using a referendum in order to perform one of its additional functions, and the 'shame test' described in the article may help in making an appropriate evaluation. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Referendum; Podejmowanie decyzji; Polityka; Prawodawstwo

EN

Referendum; Decision making; Politics; Legislation

• Czasopismo: Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
• Rocznik: 2022
• Numer: nr 4
• Strony: 21-35

Twórcy

autor

Marek Suska

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

Bibliografia

• Adam, T. (2016). Fasadowość instytucji referendum ogólnokrajowego - wybrane zagadnienia, [w:] B. Tokaj, A. Feja-Paszkiewicz, B. Banaszak (red.), Aktualne problemy referendum. Warszawa: 9-22.
• Adamczewski, R.K. (2020). Weto ludowe - czy mogłoby zaistnieć w polskim porządku prawnym? Przegląd Legislacyjny 27(1): 9-20.
• Bielska-Brodziak, A., Suska, M. (2020). Jak powstają symboliczne ustawy? Studium dwóch przypadków. Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej 2: 121-134. https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2020.2.121
• Bogucka, I. (2000). Funkcje prawa. Kraków.
• Cheneval, F., el-Wakil, A. (2018). The institutional design of referendums: bottom-up and binding. Swiss Political Science Review 24(3): 294-304. https://doi.org/10.1111/spsr.12319
• Cotterrell, R. (2012). The Sociology of Law: An Introduction. Oxford.
• Dudek, D. (2018). Referendum - instrument czy iluzja władzy polskiego suwerena? Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 80(1): 169-185. https://doi.org/10.14746/rpeis.2018.80.1.14
• el-Wakil, A. (2017). The deliberative potential of facultative referendums: procedure and substance in direct democracy. Democratic Theory 4(1): 59-78. https://doi.org/10.3167/dt.2017.040104
• Ferraro, F. (2022). Deception and expression: the puzzling rationality of symbolic legislation, [w:] F. Ferraro, S. Zorzetto (eds.), Exploring the Province of Legislation: Theoretical and Practical Perspectives in Legisprudence. Cham: 103-123. https://doi.org/10.1007/978-3-030-87262-5_6
• Florczak-Wątor, M., Radziewicz, P., Wiszowaty, M.M. (2018). Ankieta o Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wyniki badań przeprowadzonych wśród przedstawicieli nauki prawa konstytucyjnego w 2017 r. Państwo i Prawo 73(6): 3-35.
• Jabłoński, M. (2016). Efektywność referendum ogólnokrajowego w sprawie o szczególnym znaczeniu dla państwa - analiza konstytucyjnoprawnego modelu instytucji, [w:] B. Tokaj, A. Feja-Paszkiewicz, B. Banaszak (red.), Aktualne problemy referendum. Warszawa: 31-48.
• Kampka, A. (2020). Między głosem a głosowaniem. Wokół debaty w Senacie RP o projekcie referendum z 2018 r. Przegląd Sejmowy 28(4): 107-125. https://doi.org/10.31268/PS.2020.51
• Klink, B. van (2016). Symbolic legislation: an essentially political concept, [w:] B. van Klink, B. van Beers, L. Poort (eds.), Symbolic Legislation Theory and Developments in Biolaw. Cham: 19-35. https://doi.org/10.1007/978-3-319-33365-6_2
• Klink, B. van (2019). Legislation, communication, and authority. How to account for the bindingness of law? [w:] A.D. Oliver-Lalana (ed.), Conceptions and Misconceptions of Legislation. Cham: 81-105. https://doi.org/10.1007/978-3-030-12068-9_4
• Kraluk, W. (1998). O rozumieniu i regulacji normatywnej demokracji bezpośredniej w nowej konstytucji. Gdańskie Studia Prawnicze 3: 15-29.
• Kryszeń, G. (2020). Ogólnokrajowe referendum inicjowane przez obywateli a polskie prawo referendalne. Przegląd Prawa Konstytucyjnego 4: 425-441. https://doi.org/10.15804/ppk.2020.04.23
• Morawski, L. (2003). Główne problemy współczesnej filozofii prawa. Prawo w toku przemian. Warszawa.
• Moś, U. (1988-1989). Ustawodawstwo symboliczne, czyli o możliwości działań pozornych w prawie. Colloquia Communia 6/1: 47-52.
• Piasecki, A.K. (2005). Referenda w III RP. Warszawa.
• Piasecki, A.K. (2006). Demokracja bezpośrednia w Polsce po 1989 roku. Przegląd Sejmowy 14(1): 9-27.
• Piasecki, A.K. (2017). Błędy, zaniechania i manipulacja polityków na przykładzie referendów w Polsce w 1996 i 2015 roku. Polityka i Społeczeństwo 2: 104-120. https://doi.org/10.15584/polispol.2017.2.7
• Pietrzykowski, T. (2014). Ujarzmianie Lewiatana. Szkice o idei rządów prawa. Katowice.
• Poort, L., van Beers, B., van Klink, B. (2016). Introduction: symbolic dimensions of biolaw, [w:] B. van Klink, B. van Beers, L. Poort (eds.), Symbolic Legislation Theory and Developments in Biolaw. Cham: 1-15. https://doi.org/10.1007/978-3-319-33365-6_1
• Rytel-Warzocha, A., Uziębło, P. (2016). Kilka uwag o referendum ogólnokrajowym (wnioski de lege ferenda w oparciu o doświadczenia referendum z 2015 r.), [w:] B. Tokaj, A. Feja-Paszkiewicz, B. Banaszak (red.), Aktualne problemy referendum. Warszawa: 81-95.
• Sarnecki, P. (2003). Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym na tle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Przegląd Sejmowy 11(3): 9-26.
• Sottilotta, C.E. (2017). The strategic use of government-sponsored referendums in contemporary Europe: issues and implications. Journal of Contemporary European Research 13(4): 1361-1376. https://doi.org/10.30950/jcer.v13i4.836
• Smith, E. (2016). David Cameron's fatal mistake? Two years ago, he sacked Michael Gove. The New Statesman. <https://www.newstatesman.com/politics/2016/07/david-camerons-fatalmistake-two-years-ago-he-sacked-michael-gove> [dostęp: 16.08.2022].
• Szmyt, A. (2020). O referendum w Polsce jeszcze raz - wybrane uwagi. Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2: 15-28. https://doi.org/10.15804/ppk.2020.02.01
• Thaler, R.H., Sunstein, C.R. (2008). Nudge: Improving Decisions About Health, Wealth, and Happiness. New Haven-London.
• Uziębło, P. (2016). Zarządzenie referendum ogólnokrajowego na wniosek grupy wyborców, [w:] A. Gajda, A. Rytel-Warzocha, P. Uziębło (red.), Referendum ogólnokrajowe w Polsce. Gdańsk: 35-65.
• Uziębło, P. (2020). Referendum i co dalej? O wyniku referendum ogólnokrajowego i jego skutkach. Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2: 29-45. https://doi.org/10.15804/ppk.2020.02.02
• Winczorek, P. (2014). Kilka uwag o polskich referendach. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 76(2): 143-160. https://doi.org/10.14746/rpeis.2014.76.2.11
• Wiszowaty, M.M. (2016). Referenda dla obywateli - rekomendacje dotyczące zmian w polskiej regulacji prawnej instytucji referendów zaproponowane przez organizacje społeczne skupione wokół Instytutu Spraw Obywatelskich, [w:] B. Tokaj, A. Feja-Paszkiewicz, B. Banaszak (red.), Aktualne problemy referendum. Warszawa: 115-131.
• Witkowski, Z., Serowaniec, M. (2016). Klasa polityczna wobec instytucji referendum ogólnokrajowego w Polsce, [w:] B. Tokaj, A. Feja-Paszkiewicz, B. Banaszak (red.), Aktualne problemy referendum. Warszawa: 133-143.
• Wróblewski, J. (1959). Zagadnienia teorii wykładni prawa ludowego. Warszawa.
• Zapatero, V.Z. (2019). The Art of Legislating. Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-23388-4

Identyfikatory

DOI

https://doi.org/10.14746/rpeis.2022.84.4.02