Geosystem wydm śródlądowych na obszarach rolniczych na przykładzie dorzecza Bzury i Neru

• Autorzy: Elżbieta Kobojek

Warianty tytułu

Inland Dunes Geosystem in the Agricultural Landscape on the Example of the Bzura and Ner basins

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Na obszarach z dobrymi glebami dominują tereny rolnicze, a rozproszone kompleksy leśne o niewielkich powierzchniach zajmują zwykle suche piaszczyste tereny, często wydmy śródlądowe, które są ważnym elementem morfologicznym w nizinnej części Polski. W obrębie wydm ukształtował się specyficzny geosystem, wrażliwy na zmiany klimatyczne i działalność człowieka. W artykule wykazano współczesne formy użytkowania i zagospodarowania wydm śródlądowych położonych na obszarze intensywnie użytkowanym rolniczo w dorzeczu Bzury i Neru. Analizowano rozmieszczenie lasów na tle obszarów wydmowych oraz wskazano funkcje tych lasów. Podjęto próbę oceny wrażliwości środowiska wydm śródlądowych na przejawy różnych form antropopresji i wskazano zagrożenia wynikające z występującego ocieplenia i częstych suszy.(abstrakt oryginalny)

EN

Inland dunes are a common form of land relief in the Polish lowlands; the distinctive feature of the underlying geosystem is the dryness of the base. High thickness of quartz sands, low-lying ground water, and soil of poor quality are qualities that support the development of pine forests. These sandy areas are particularly susceptible to human activity. Removal of forests and ploughing of the uncovered surface often resulted in stimulating aeolian processes in the past. Even in the mid20th century some dunes were blown away by wind. This process in agricultural areas should be considered as a threat and, therefore, it is important to utilise dunes properly, in a manner appropriate for the existing abiotic conditions. In the basins of the rivers Bzura and Ner (central Poland) there are located rich soils intensely used for agriculture; forests occupy 0-5% of the surface area in various communes. This area has also generated inland dunes, some of which reach the height of 20 m. In the article the author analyses the forms of use and utilisation of inland dunes and evaluates the susceptibility of this ecosystem to various forms of anthropogenic impact. Modern use of dune surface within the studied area is mostly matched with the features of the natural environment. Most forms are overgrown with pine forests. However, forests occupy a small area in total and are scattered throughout agricultural land as they only occupy dunes. These forests are of a multifunctional nature - they serve the ecological, economic, and cultural functions. They fulfil the important functions of pedogensis and they protect the area from aeolian and water erosion. Finally, within the homogeneous agricultural landscape, pine forests in dunes also carry huge scenic benefit as they offer contrast to the monotony of farmlands. Soils in aeolian sands feature low productivity, they are prone to aeolian erosion, and their cultivation is uneconomic which is why today farmlands can only be found in the lower sections of dunes. Before the mid-20th century there were more cultivated lands on dunes but they were forested. Dry base has long supported settlement efforts which is why dense rural development exists in the immediate vicinity of dune forms while on dunes developments are scattered. Since the mid-20th century some dunes and their surrounding areas have featured vacation developments. Plain agricultural areas do not feature many natural assets that would support recreation and their main asset are the forests overgrowing dunes, yet in some cases developmental pressure exceeds the potential ofthe small stock of forests.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Grunty rolne; Wydmy; Użytkowanie ziemi; Lasy

EN

Arable land; Dunesdrift; Land use; Forests

• Czasopismo: Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna / Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Rocznik: 2022
• Numer: nr 61
• Strony: 37-55

Twórcy

autor

Elżbieta Kobojek

• Uniwersytet Łódzki

Bibliografia

• Balińska-Wuttke K. 1970. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Skierniewice (593). Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Baraniecka M.D. 1968. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Łęczyca (552). Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Bogacki M. 1969. Wydmy Równiny Kurpiowskiej. Prace Geograficzne IG PAN, 75: 327-354.
• Bogdanowski J. 1993. Problemy architektury krajobrazu rzecznego. [W:] J. Kułtuniak (red.), Rzeki. Kultura - cywilizacja - historia. T. 2. Śląsk. Katowice, s. 61-75.
• Brzeziński H. 1986. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Głowno (591). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Brzeziński M. 1991. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Łowicz (555). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Brzeziński M. 1998. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Bolimów (556). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Budner W. 2004. Lokalizacja przedsiębiorstw. Aspekty ekonomiczno-przestrzenne i środowiskowe. AE, Poznań.
• Chmielewski T.J. 2012. Systemy krajobrazowe. Struktura-funkcjonowanie-planowanie. PWN, Warszawa.
• Chmielewski T.J., Myga-Piątek U., Solon J. 2015. Typologia aktualnych krajobrazów Polski. Przegląd Geograficzny, 87, 3: 377-408. https://doi.org/10.7163/PrzG.2015.3.0
• Dylikowa A. 1967. Wydmy środkowopolskie i ich znaczenie dla stratygrafii schyłkowego plejstocenu. [W:] R. Galon, J. Dylik (red.), Czwartorzęd Polski. PWN, Warszawa, s. 353-371.
• Forysiak J., Kamiński J. 1999. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Uniejów (588). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Galon R. 1958. Z problematyki wydm śródlądowych w Polsce. [W:] R. Galon (red.), Wydmy śródlądowe Polski. PWN, Warszawa, s. 13-31.
• Jakubowska-Gabara J. 2002. Roślinność leśna. [R:] J. Jakubowska-Gabara, J. Markowski (red.), Bolimowski Park Krajobrazowy. Monografia przyrodnicza. Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej, Łódź, s. 26-32.
• Jankowski M. 2009. Antropogeniczne uwarunkowania holoceńskich procesów eolicznych w Kotlinie Toruńskiej w świetle badań gleb kopalnych. [W:] I. Hildebrandt-Radke, J. Jasiewicz, M. Lutyńska (red.), Środowisko i kultura. T. 6. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 54-56.
• Jeziorski J. 2013. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Piątek (553). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Kistowski M. 2010. Bierna ochrona krajobrazu jako podstawa utrzymania korzystnych warunków życia człowieka. Przegląd Przyrodniczy, 21, 2: 18-30.
• Klimko R. 1973. Morfogeneza zachodniej części Międzyrzecza Warciańsko-Noteckiego. Badania Fizjograficzne nad Polska Zachodnią, 26, A: 21-76.
• Kłysik K. 2001. Warunki klimatyczne. [W:] S. Liszewski (red.), Zarys monografii województwa łódzkiego. Łódzkie Tow. Naukowe, Łódź, s. 68-81.
• Kobendza J., Kobendza R. 1958. Rozwiewane wydmy Puszczy Kampinoskiej. [W:] R. Galon (red.), Wydmy śródlądowe Polski. PWN, Warszawa, s. 95-170.
• Kobojek E. 2004. Środowiskowe skutki melioracji i regulacji rzek w dolinie Bzury w okolicach Łowicza. Folia Geogr. Physica, 6: 31-46.
• Kobojek E. 2009. Naturalne uwarunkowania różnych reakcji rzek nizinnych na antropopresję na przykładzie środkowej Bzury i jej dopływów. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Kobojek E., Kobojek S. 2019. Walory przyrodnicze i zagospodarowanie turystyczne wydm śródlądowych na przykładzie regionu łódzkiego. Space-Society-Ekonomy, 29: 25-44. https://doi.org/10.18778/1733-3180.29.02
• Kobojek E., Kobojek S. 2021. Wydmy śródlądowe - środowisko przyrodnicze i działalność człowieka na przykładzie regionu łódzkiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Kołodziejczak A. 2017. Koncepcja zintegrowanego rozwoju rolnictwa i wsi a wiejskie obszary funkcjonalne. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 37: 41-49.
• Kondracki J. 1978. Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa.
• Kondracki J. 1998. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.
• Kossmann O. 1930. O wydmie aleksandrowskiej. Czasopismo Towarzystwa Przyrodniczego Staszica w Łodzi, 4: 6-11.
• Koster E.A. 1988. Ancient and modern cold-climate aeolian sand deposition: a review. Journal of Quaternary Science, 3, 1: 69-83. https://doi.org/10.1002/jqs.3390030109
• Koster E.A. 2009. The history of Late Holocene drift sands in the Netherlands: origin and reactivation. [W:] R. Dulias, J. Pełka-Gościniak, O. Rahmonov (red.), Ekosystemy piaszczyste i człowiek. Wydział Nauk o Ziemi UŚ, Sosnowiec, s. 111-134.
• Kożuchowski K. 2011. Klimat Polski. Nowe spojrzenie. PWN, Warszawa.
• Krajewski K. 1977. Późnoplejstoceńskie i holoceńskie procesy wydmotwórcze w Pradolinie Warszawsko-Berlińskiej w widłach Warty i Neru. Acta Gographica Lodziensia, 39.
• Kurowski J.K. 2015. Ekologia i ochrona roślinności leśnej. EKO-GRAF Adam Świć, Łódź.
• Lencewicz S. 1922. Wydmy śródlądowe Polski. Przegląd Geograficzny, 2: 12-59.
• Małkowski S. 1917. O wydmach piaszczystych okolic Warszawy. Tow. Nauk. Warsz., Prace, Warszawa.
• Manikowska B. 1985. O glebach kopalnych, stratygrafii i litologii wydm Polski Środkowej. Acta Geographica Lodziensia, 52.
• Mapa Przeglądowa Polski w skali 1:500 000. 1992. Główny Geodeta Kraju, Pracownia Kartografii Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk, Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. E. Romera S.A., Warszawa
• Mrózek W. 1958. Wydmy Kotliny Toruńsko-Bydgoskiej. [W:] R. Galon (red.), Wydmy śródlądowe Polski. Cz. II. PWN, Warszawa, s. 7-59.
• Myga-Piątek U. 2010. Przemiany krajobrazów kulturowych w świetle idei zrównoważonego rozwoju. Problemy Ekorozwoju, 5, 1: 95-108.
• Nowaczyk B. 1976. Geneza i rozwój wydm śródlądowych w zachodniej części Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej w świetle badań strukturalnych, uziarnienia i stratygrafii budujących je osadów. Prace Kom. Geogr.-Geolog. PTPN, 16.
• Nowaczyk B. 1986. Wiek wydm w Polsce. Wyd. Nauk. UAM, Poznań.
• Nowaczyk B. 2002. Litologiczny i morfologiczny zapis działalności wiatru w Polsce w ostatnich 30 tysiącach lat. Czasopismo Geograficzne, 73, 4: 275-311.
• Nowicki K. 1993. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Łyszkowice (592). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Nowicki K. 1995. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Dąbie (551). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Odum E.P. 1969. The strategy of ecosystem development. Science, 164: 262-270. https://doi.org/10.1126/science.164.3877.262
• Olaczek R. 2002. Rzeka w życiu lokalnej społeczności (opowieść o Bzurze). [W:] J. Kułtuniak (red.), Rzeki. Kultura-cywilizacja-historia. T. 11. Śląsk Wydawnictwo Naukowe, Katowice, s. 183-214.
• Ostaszewska K. 2002. Geografia krajobrazu. Wybrane zagadnienia metodologiczne. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Pełka-Gościniak J. 2009. Intensity of aeolian processes in Poland (review of literature). Geomorphologia Slovaca et Bohemica, 2: 50-56.
• Richling A., 2005, Krajobraz naturalny, pierwotny, kulturowy i potencjalny. [w:] A. Richling, K. Ostaszewska (red.), Geografia fizyczna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 294-296.
• Rychling A., Solon J. 2002. Ekologia krajobrazu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Schirmer W. 1999. Dune phase and soils in the European sand belt. [W:] W. Schirmer (red.), Dunes and fossil soils. GeoArchaeoRhein, 3: 11-42.
• Solon J. 2008. Typy krajobrazu kulturowego Polski. Problemy Ekologii Krajobrazu, 20: 109-115.
• Symonides E. 2010. Znaczenie powiązań ekologicznych w krajobrazie rolniczym. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie, 10, 4: 249-263.
• Subczyńska P., Petera-Zganiacz J. 2018. Formy eoliczne oraz ich przekształcenia antropogeniczne na Polesiu Wołyńskim w świetle analizy źródeł kartograficznych i zdjęć satelitarnych. Teledetekcja Środowiska, 58: 23-36.
• Szalewicz H. 1994. Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Żyrardów (557). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Szałamacha G. 1996a. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Kutno (517). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Szałamacha G. 1996b. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Żychlin (518). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Szczypek T. 1986. Dune forming processes in the middle part of the Cracow-Wielun upland against a background of the neighbouring area. Prace Nauk. UŚ w Katowicach, 823.
• Szczypek T., Wach J. 1991. Human impact and intensity of aeolian processes in the Silesian-Cracow Upland (Southern Poland). Zeitschrift für Geomorphologie, N.F., 90: 171-177.
• Szumacher I., Matuszkiewicz J.M. 2021. Nizina Środkowomazowiecka. Wiadomości ogólne. [W:] A. Richling, J. Solon, A. Macias, J. Balon, J. Borzyszkowski, M. Kistowski (red.), Regionalna geografia fizyczna Polski. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 286-288.
• Twardy J. 2008. Transformacja rzeźby centralnej części Polski Środkowej w warunkach antropopresji. Wydawnictwo UŁ, Łódź.
• Twardy J. 2016. Antropogeniczna faza wydmotwórcza w środkowej Polsce. [W:] J. Święchowicz, A. Michno (red.), Wybrane zagadnienia geomorfologii eolicznej. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, s. 157-183.
• Wasylikowa K. 1964. Roślinność i klimat późnego glacjału w środkowej Polsce na podstawie badań w Witowie koło Łęczycy. Biul. Peryglacjalny, 13: 261-376.
• Weiner J. 1999. Życie i ewolucja biosfery. PWN, Warszawa.
• Wiluś R., Włodarczyk B., Wojciechowska J. 1999. Kolonizacja turystyczna terenów wiejskich województwa łódzkiego. [W:] J. Jakóbczyk-Gryszkiewicz, K. Kłysik (red.), Nauki geograficzne a edukacja społeczeństwa. T. 2. Region Łódzki, PTG, UŁ, Łódź, s. 96-104.
• Wojtanowicz J. 2004. Współczesne procesy eoliczne - wybrane problemy. [W:] J. Wojtanowicz (red.), Formy i osady eoliczne. Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich, Poznań, s. 69-76.

Identyfikatory

DOI

10.14746/rrpr.2022.61.05