Prawo własności mienia (majątku) państwowych osób prawnych

• Autorzy: Wojciech J. Katner

Warianty tytułu

State Legal Persons' Right to Property Ownership

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Trwające w naszym kraju próby reformowania gospodarki w kierunku pełnego usamodzielnienia organizacyjnego i finansowego podmiotów występujących w obrocie od kilku lat ostro stawiają problem uprawnień jednostek państwowych do posiadanego majątku. Przestała to być tylko kwestia teoretyczna, jak ją traktowano przed laty, lecz praktyczna potrzeba wyraźnego stwierdzenia pozycji majątkowej tych jednostek wobec swoich kontrahentów oraz wobec Państwa. Brak jasności w tym względzie stanowił przez całe lata powód niepewności jednostek państwowych co do własnych uprawnień względem majątku, a zwłaszcza co do rzeczywistej możliwości dysponowania nim na rzecz kontrahentów w obrocie. Na obecnym rynku kontrahentami tymi są także niepaństwowe jednostki uspołecznione, w tym spółki oraz osoby fizyczne. Zbywając tak im podmiotom majątek nieruchomy i ruchomy ma się świadomość wyzbywania własności państwowej (według terminologii kodeksu cywilnego), która staje się albo własnością spółdzielczą, albo własnością organizacji społecznej czy też osób fizycznych. Nie ma wówczas wątpliwości, że przedmiotem transakcji jest własność ogólnonarodowa, choć zbywający nie zastanawiał się dotąd specjalnie nad tym (bo nie musiał), czy był właścicielem tego majątku czy tylko nim zarządzał. To, że nie bardzo był pewien swej sytuacji i że miało to dla niego jakieś znaczenie, przejawiało się, a i nadal przejawia, w obawie co do tego, czy w ogóle mógł zbyć i czy temu właśnie nabywcy. Podmiot, który jest właścicielem, z reguły się nad tym nie zastanawia. Interesuje go ekonomiczna strona transakcji, a zatem pytanie, czy przedsięwzięcie się mu opłaca. Jeżeli jednak przychodzi do nabycia majątku przez jednostkę państwową, wówczas postawione na wstępie pytanie objawia się z całą ostrością. Co właściwie jest nabywane i na czyją rzecz? Czy nabywca uzyskuje własność w imieniu państw a (społeczeństwa, narodu), czy tylko odblask własności przy należnej państwu? Wreszcie, jest i kolejna sytuacja - nabycia (zbycia) majątku między państwowym i jednostkami organizacyjnymi. Co przenoszą, własność czy tylko posiadanie? Jak wiemy, uchylony od 1 II 1989 r., art. 535 § 2 k.c. stanowił odnośnie do sprzedaży, że w tak im wypadku sprzedawca nie zobowiązywał się przenosić własności rzeczy na kupującego, lecz tylko rzecz wydać i "pozostawić do jego wyłącznej dyspozycji". Czy uchylenie tego przepisu, a także zmiana art. 128 k.c. uzasadniają stwierdzenie o przeniesieniu własności należącej do państwowych osób prawnych stron umowy sprzedaży? (fragment tekstu)

EN

In the course of the economic reform the autonomy of state enterprises and other state corporations calls for new solutions of the rights of those subjects to the possessed property. Consequently it is the matter of interpretation of the principle of unity of national property, determined by the Constitution and the Civil Code. Untill the 1st of F ebruary 1989 especially doubtful was Art. 128 of the Civil Code. According to th at regulation the national property, also called state property, belonged indivisibly to the state, and the corporations in their own name exercised the rights of national property to that part of the property which was under their management. A discussion on the principle of unity of national property and the character of rights of legal persons to national property was developed already in 1960s, generating a number of views later completed by new conceptions based on the legislation of the economic reform, in particular the Act on Public Enterprises and the Act on Self-government of the Staff of Public Enterprises, of 1981. The opinion that state corporations have no right to any property belongs to the past. The most common were the compromising conceptions admitting the property to the state, and various rights like management, competence or public usufruct to the state legal persons. Also the distinction of property in constitutional sense and in civil law sense w as a compromise. Against the background of the economic reform legislation the idea of a right of property type or simply property right began to gain popularity. Basing upon the in vestigations of the discussed problem, published lately mostly in the Franch, German and Soviet literature, and upon the arguments raised in the discussion on the Polish law, the author supports the idea that all the property belonging to the state is national property. In the law of property nation and in civil law relations state legal persons have their own property right to all subjects possessed by these persons. The Civil Code has changed by the law of January 31, 1989 (Dz.U. 1989, no 3, it. 11). According to the amendment of art. 128. C.C. national property belongs to the Treasure of State or to another state legal person. It is property right, exclusive, including an authorization of usufruct and disposition of property in favour of contracting parties. Irrespective of the kind of contracting parties (cooperative, commercial company, natural person, another state corporation) the object of transaction is the property right appropriated according to the general regulation of the Civil Code. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Prawo własności; Własność państwowa; Mienie państwowe

EN

Ownership; State ownership; State property

• Czasopismo: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica
• Rocznik: 1990
• Numer: nr 44
• Strony: 51-73

Twórcy

autor

Wojciech J. Katner

• Uniwersytet Łódzki

Bibliografia

• 1. S. J. Askanazy, Ob osnowanijach prawowych otnoszenij mieżdu gosudarstwiennymi socjalisticzeskimi organizacjami, Leningrad 1947.
• 2. D. N. Вachrach, Forma gosudarstwiennogo uprawlenija, Sov. Gos. i Pr. 1983, nr 4, s. 20 i n.
• 3. Z. Вasak, Zarząd gruntami państwowymi a problem tzw. jednolitej własności państwowej, PiP 1988, nr 8.
• 4. S. N. Bratuś, O sootnoszenii socjalisticzeskoj sobstwiennosti i prawa opieratiwnego uprawlenija, Sov. Gos. i Pr. 1936, nr 3, s. 19 i n.
• 5. S. N. Вratuś, O. N. Sadikow, Kommientarij k grażdanskomu kodieksu RSFRR, Moskwa 1982, s. 174.
• 6. S. Buczkowski, Przedsiębiorstwo państwowe a jego majątek, w świetle przepisów k.c., PUG 1965, nr 3, s. 60.
• 7. K. Сapek, K problematice ústavnéprávni úpravy socialistického společenského vlastnictvi (podnét k diskusii), "Právnik" 1987, nr 8-9, s. 786 i n.
• 8. K. Сapek, Ke změnám v úpravé sprdávy národniho majetku, "Právnik" 1985, nr 11, s. 980 i n.
• 9. R. О. Сhałfin, Gosudarstwiennoje pried piijatije - iuridiczeskoje lico, subject prawa opieritiwnogo uprawlenija, Sov. Gos. i Pr. 1983, nr 4. s. 13-15.
• 10. G. Domański, Cywilnoprawne znaczenie samorządności przedsiębiorstwa państwowego, PiP 1983, nr 2.
• 11. T. Dybowski, Les biens de l'entreprise d'Etai dans la République Populaire de Pologne à la lumière des prescriptions sur la réforme économique, "Droit Polonais Contemporain" 1984, vol. 61-62, s. 23-33.
• 12. T. Dybowski, Sytuacja prawna mienia ogólnonarodowego, PiP 1988, nr 5.
• 13. T. Dybowski, Zasada jedności własności państwowej a stosunek powiernictwa, PiP 1984, nr 10, s. 33.
• 14. M. Einaudi, M. Byé, E. Rossi, Nationalization in France and Italy, New York 1955, s. 87 i n.
• 15. G. Eörsi, Hungarian Variations in the Field of Economy and Agriculture, "The Legal Structure and Enterprise" 1985, vol. 1, s. 275.
• 16. N. Gajl, Les enterprises d'Êtat en France, en Italie et en Pologne, "Revue Internationale des Science Administratives" 1961, vol. XXVII, nr 1, s. 153 i n.
• 17. R. Granger, Les mines nationalisées devant le droit minier, "Droit Social" 1953, vol, 7, s. 381 i n.
• 18. S. Grzybowski, O stosunkach cywilnoprawnych na tle zasady jedności własności państwowej, "Studia Cywilistyczne" 1966, t. VIII, s. 39.
• 19. G. Hосhbaum, Die Rechtsstellung der Industrie-Kombinate dei DDR im System der Leitung. Plannung und Wirtschaflichen Rechnungslührung, "The Legal Structure and the Enterprise" 1985, s. 225.
• 20. J. Ignatowicz, Prawo rzeczowe, Warszawa 1986, s. 49.
• 21. J. Ignatowicz, Ważniejsze problemy cywilistyczne ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, NP 1985, nr 9, s. 94.
• 22. T. Ionasсo, Considerations générales sur la notion du droit de propriété, sur le droit de propriété socialiste d'État et sur les droits réels de type nouveau y afferenta, [w:] Perspectives del Derecho Público en la Segunda Mitad del Siglo XX, Melanges E. Sayegnas-Laso, Madrid 1969, s. 110-112.
• 23. A. Iоnasco, La propriété socialiste cooperative en droit roumain, [w:] Perspectives del Derecho Público en la Segunda Mitad del Siglo XX, Melanges E. Sayegnas-Laso, Madrid 1969, s. 120-121.
• 24. O. W. Jacobs, Das Eigentum als Rechts institut im deutschen und sowjetischen Recht, ,,Rabels Zeitschrift für ausländisches und internationales Privatrecht" 1965, T. 29, s. 702-706.
• 25. L. Jacquignon, Le régime des biens des entreprises nationales, Paris 1956, s. 201.
• 26. N. D. Jegorow, Tipy, widy i formy sobstwiennosti i prawo sobstwiennosti w SSSR, Sov. Gos i Pr. 1985, nr 5.
• 27. W. J. Katner, Wybrane zagadnienia cywilistyczne ustawy o przedsiębiorstwach państwowych z 1981 r., PiP 1982, nr 10, s. 77.
• 28. A. Klein, Zbywanie środków trwałych przez przedsiębiorstwa państwowe. PiP 1984, nr 2, s. 45-46.
• 29. V. Knapp, J. Suchanek, Právné politické otázky dalšiho rozvoje sociallstického vlastnictvi, [w:] Vybrcmè právni problémy hospodářškého machanismu CSSR Ústav státu a práva ČSAV, Praha 1986, s. 94-96.
• 30. K. Kruczalak, Prawo obrotu gospodarczego, cz. II, Gdańsk 1987, s. 155-156.
• 31. G. Lescuyer, Le contrôle de l'Etat surles entrep ises nationalisées, Paris 1959, s. 10, 61 i n.
• 32. P. Leverkuehn, Die Nationalisierung und das Privateigentum, [w:] Beiträge zum öffentlichen Recht, Berlin 1950, s. 19 i n.
• 33. E. Lоntai, The International Organization and Management Structure of the Enterprise in Hungary, "The Legal Structure and Enterprise" 1985, vol. 2, s. 396.
• 34. F. Luchaire, Le statut des entreprises publiques, "Droit Social" 1947, vol. 7, s. 253 i n., 303 i n.
• 35. M. Mater, Réllexion d'un juriste sur une nationalisation, "Revue juridique de l'Électricité et du Gaz" 1948, vol. 15, s. 592 i n.
• 36. W. P. Mozolin, Grażdanskoje prawo i chozajstwiennyj miechcnizm, Sov. Gos i Pr. 1984, nr 5.
• 37. W. P. Mozolin, Uprawlenije ekonomikoj w SSSK i grażdanskoje zakonodatielstwo, Sov. Gos i Pr. 1985, nr 9.
• 38. J. Palinka, Glosa do orz. S N z 30 X 1984, NP 1987, nr 1, s. 101.
• 39. W. A. Robson, Nationalized lndustry and Public Ownership, London 1960, s. 17 i n.
• 40. O. N. Sadikow, Sowietskoje grażdanskoje prawo, Leyden 1985, s. 137.
• 41. К. Sajko, Enterprise Organisation of East European Socialist Countries - a Creative Approach, "Tulane Law Raview" 1987, vol. 6, s. 1365 i n.
• 42. T. Sárközy, Die Theorie des gesellschattlichen Eigentumsrecht im Verlauf der socialistischen Wirtichaftsrelormen, Budapest 1980. s. 133.
• 43. T. Sárközy, Staatliches Eigentumsrecht und Unternehinenseigentumsrecht in Ungarn, ,,Acta Iuridica" 1984, T. XXVI, s. 49.
• 44. A. Stelmachowski, Wstęp do teorii prawa cywilnego, Warszawa 1984, s. 304.
• 45. L. Stępniak, Nowe prawo przedsiębiorstw państwowych, PUG 1982, nr 1-2.
• 46. S. Szer, Prawo podmiotowe państwowych osób prawnych, PiP n r 6, s. 885.
• 47. C. Tomuschat, L'interventionisme de l'Etat et le droit de propriété en Allemagne Fédérale, "Revue Internationale de Droit Comparé" 1971, vol. 3, s. 576 i n.
• 48. J. Wasilkowski, Zarys prawa rzeczowego, Warszawa 1963, s. 37 i inne prace.
• 49. W. Weber, State - Controled Enterprises in Austria, "Revue Internationale des Sciences Administratives" 1962, vol. XXVIII, nr 2, s. 197 i n.
• 50. A. W. Wieniediktow, Prawowaja priwoda gosudarstwiennych priedprijatij, Leningrad 1928.
• 51. Wirtschaitsrecht. Lehrbuch, ed. E. J. Hener, Berlin 1985, s. 244 i n.
• 52. J. Wiszniewski, Prawo cywilne, Warszawa 1965, s. 211.
• 53. S. Włodуka, Własność ogólnonarodowa a reformy gospodarcze w europejskich krajach socjalistycznych, PiP 1988, nr 2.
• 54. S. Włodyka, Założenia regulacji prawnej mienia ogólnonarodowego, PiP 1987, nr 10, s. 60-63
• 55. A. Wolter, Prawo cywilne, zarys części ogólnej, opr. J. Ignatowicz, Warszawa 1986, s. 243.
• 56. S. Wójcik, Glosa do orz. SN z 27 VI 1984, PIP 1985, nr 9.
• 57. S. Wójcik, Regulacja własności w polskim kodeksie cywilnym na tle nowych zjawisk społeczno-gospodarczych w PRL, ZN IBPS 1983, nr 19-20, s. 317.
• 58. G. Vedel, Le régime des biens des entreprise inationalisées, [w:] Travaux du 3e colloque des Faculté de Droit "Le fonctionnement des entreprises nationalisées en France", Paris 1956, s. 192.
• 59. Z. M. Zamengof, Derecho de la propriedad estatal en la URSS, [w:] Perspectives del Derecho Público en la Segunda Mitad del Siglo XX, Melanges E. Sayegnas-Laso, Madrid 1969, s. 89-91, 93-94.
• 60. Z. Żabiński, Majątek przedsiębiorstw państwowych, Warszawa 1973, s. 57.
• 61. C. Żuławska, O prawach majątkowych przedsiębiorstwa państwowego, [w:] Prace z prawa cywilnego, wydane dla uczczenia pracy naukowej J. St. Piątkowskiego, Wrocław 1985, s. 162.