Why Did the Soviet Union Collapse? The Reasons and Effects for Poland, Europe, and the World

• Autorzy: Józef M. Fiszer

Warianty tytułu

Dlaczego upadł Związek Radziecki? Przyczyny i skutki dla Polski, Europy i świata

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

Celem niniejszego artykułu jest analiza przesłanek wewnętrznych i międzynarodowych upadku Związku Radzieckiego oraz jego skutków dla Polski i jej miejsca w Europie Środkowej i Wschodniej. Ukazuje on zmiany geopolityczne, które dokonały się wówczas w Europie i na świecie oraz ich wpływ na reorientację polityki zagranicznej Polski na przełomie XX i XXI wieku. W artykule staram się odpowiedzieć na kilka pytań oraz weryfikuję kilka tez i hipotez związanych z upadkiem ZSRR. Główną tezą jest konstatacja, że do upadku Związku Radzieckiego oprócz przyczyn wewnętrznych w dużym stopniu przyczyniła się ówczesna sytuacja międzynarodowa w Europie i na świecie, w tym "jesień ludów 1989" w państwach Europy Środkowej i Wschodniej. Przeprowadzona analiza pokazuje, że upadek Związku Radzieckiego miał pozytywne znaczenie dla Europy, świata i Polski oraz jej polityki zagranicznej. Przyczynił się do zakończenia zimnej wojny, upadku ładu jałtańsko-poczdamskiego i rozpoczęcia budowy nowego porządku międzynarodowego. Polityka zagraniczna Polski po upadku ZSRR była zgodna z polską racją stanu i miała istotne znaczenie dla Europy Środkowej i Wschodniej. Została oparta na systemie euroatlantyckim i bliskich relacjach z Niemcami, Francją, Wielką Brytanią, Stanami Zjednoczonymi oraz z państwami Europy Środkowej i Wschodniej. Przy pisaniu artykułu wykorzystałem teorię realizmu klasycznego, teorię polityki zagranicznej państwa i teorię konstruktywizmu oraz takie metody badawcze jak opis i krytyczną analizę dokumentów i literatury przedmiotu. Bazę źródłową stanowią polsko- i obcojęzyczne dokumenty publikowane, prace zwarte, artykuły i studia oraz informacje z prasy Internetu (abstrakt oryginalny)

EN

The paper is aimed at analysing the domestic and international determinants of the collapse of the Soviet Union, and the consequences for Europe, the world and Poland, as well as its place in Central and Eastern Europe. It demonstrates geopolitical changes that took place in Europe and the world, as well as their effects on the reorientation of Poland's foreign policy at the turn of the 21st century. In the article, the author attempts to answer a few questions and verify several theses and hypotheses related to the reasons and effects of the collapse of the USSR. The key thesis is that the fall of the Soviet Union was provoked not only by the internal factors but also to a great extent by the international situation in Europe and the world, including the Revolutions of 1989 in the states of Central and Eastern Europe. The analysis shows that the collapse of the Soviet Union has had a positive impact on Europe, the world, Poland, and its foreign policy. It contributed to the end of the Cold War, the collapse of the Yalta-Potsdam order, and the creation of a new international order. After the fall of the USSR, Poland's foreign policy was consistent with the Polish raison d'état and was of great importance for Central and Eastern Europe. It was based on the Euro-Atlantic system and close relations with Germany, France, the United Kingdom, the United States, and the countries of Central and Eastern Europe. In the article, the author refers to classical realism, the theory of foreign policy, and constructivism and applies the following research methods: description and critical analysis of documents and literature on the subject. The source base comprises Polish and foreign published documents, monographs, articles and studies, and press releases. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Geopolityka; Polityka zagraniczna; Historia gospodarcza

EN

Geopolitics; Foreign policy; Economic history

• Czasopismo: Myśl Ekonomiczna i Polityczna
• Rocznik: 2022
• Numer: nr 1 (72)
• Strony: 11-37

Twórcy

autor

Józef M. Fiszer

• Polish Academy of Sciences

Bibliografia

• Asmus R. D., Mała wojna, która wstrząsnęła światem. Gruzja, Rosja i przyszłość Zachodu (The Little War That Shook the World. Georgia, Russia and the Future of the West), Wydawnictwo Res Publica Nowa, Warszawa 2010.
• Barburska O., Polityka Wschodnia Unii Europejskiej jako część składowa polityki zagranicznej UE (Eastern Policy of the European Union as a Component of EU Foreign Policy), Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2018.
• Bryc A., Cele polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej (Objectives of the Foreign Policy of the Russian Federation), Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2004.
• Ciborowski R., (ed.), Rola Polski w polityce Unii Europejskiej wobec krajów Europy Środkowo-Wschodniej (The Role of Poland in the Policy of the European Union towards the Countries of Central and Eastern Europe), Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Ekonomii i Zarządzania, Białystok 2007.
• Czaputowicz J., Teorie stosunków międzynarodowych. Krytyka i systematyzacja (Theories of international relations. Criticism and systematisation), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
• Czarnocki A., Kondrakiewicz D., Uwarunkowania, koncepcje i realizacja polityki zagranicznej Polski (Conditions, Concepts and Implementation of Poland's foreign policy), [in:] M. Pietraś (ed.), Miedzynarodowe stosunki polityczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2007.
• Czarny O., Die Ukraine und die Europäische Union: Stand und Perspektiven bilateraler Beziehungen, Diplomica - Vertrag, Hamburg 2009.
• Ćwięk H., (ed.), Interwencja ZSRR w Afganistanie (USSR's Intervention in Afghanistan), "Res Politicae", Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza, Częstochowa 2013.
• Fiszer J. M., Transformacja ustrojowa w Polsce po 1989 roku oraz jej sukcesy i porażki (The Political Transformation in Poland after 1989, Its Successes and Failures), [in:] J. Wojnicki, J. Miecznikowska, Ł. Zamęcki, Polska i Europa w perspektywie politologicznej, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2020.
• Fiszer J. M., Czasak M., Trójkąt Weimarski. Geneza i działalność na rzecz integracji Europy w latach 1991-2016 (The Weimar Triangle. The Genesis and Activity for European Integration in 1991-2016), Instytut Studiów Politycznych PAN, Deutsch Polnische Wissenschaft Stiftung, Warszawa 2019.
• Fiszer J. M., Polityka zagraniczna Polski w XXI wieku: cele, wyzwania, kierunki, szanse i zagrożenia (Poland's Foreign Policy in the 21st Century: Goals, Challenges, Directions, Opportunities, and Threats), "Myśl Ekonomiczna i Polityczna", no. 2(65)2019.
• Fiszer J. M., Stępniewski T., Świder K., Polska - Ukraina - Białoruś - Rosja. Obraz politycznej dynamiki regionu (Poland - Ukraine - Belarus - Russia. A picture of the Political Dynamics of the Region), Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2019.
• Fiszer J. M., Zadania i cele polityki zagranicznej Władimira Putina (Tasks and Goals of Vladimir Putin's Foreign Policy), [in:] "Myśl Ekonomiczna i Polityczna", no. 1(52)2016.
• Fiszer J. M., Władimir Putin - dlaczego zaufała mu cała Rosja? Specyficzne formy przywództwa politycznego (Vladimir Putin - why did entire Russia trust him? Specific forms of political leadership), [in:] T. Bodio, W. Jakubowski (ed.), Przywództwo i elity polityczne w krajach WNP (Leadership and political elites in the CIS countries), vol. II, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2010.
• Fiszer J. M., The Thirtieth Anniversary of the Sejm and Senate Elections in 1989. Systemic Transformation in Poland and its Consequences for Europe and the World, "Myśl Ekonomiczna i Polityczna", no. 3(66), 2019.
• Fitzpatrick S., The Russian Revolution, Oxford University Press, Oxford 1982.
• Gaddis J. L., International Relations Theory and the End of the Cold War, "International Security" 1992-1993, no. 3, vol 17.
• Hoffmann S., Dead Ends: American Foreign Policy in the New Cold War, Ballinger, Cambridge 1983.
• Hosking G., Russia: People and Empire 1552-1917, Harvard University Press, Cambridge 1997.
• Holzer J., Europa zimnej wojny (Cold War Europe), Wydawnictwo Znak, Krakow 2012.
• Ištok R., Plavčanowá D., Russian geopolitics and geopolitics of Russia: phenomenon of space, "European Journal of Geopolitics", no. 1, 2013.
• Jackson R. H., Pluralism in international political theory, "Review of International Studies", no. 18(3), 1992.
• Kasianiuk K., Analiza systemowa jako narzędzie w badaniach instytucji politycznych. Uwagi wstępne (System analysis as a Tool in Research of Political Institutions. Introductory Remarks), "Studia Polityczne", no. 2, vol. 45, 2017.
• Kisiel B., Ruch państw niezaangażowanych w nowych warunkach międzynarodowych (The Movement of Non-Aligned States in the New International Conditions), "Sprawy Międzynarodowe", no. 7-8, 1991.
• Kissinger H., Dyplomacja (Diplomacy), Philip Wilson, Warszawa 1996.
• Kohl H., Pragnąłem jedności Niemiec (I Wanted German Unity), Świat Książki, Warszawa 1999.
• Kokot M., Pozorna jednośc Grupy Wyszehradzkiej. Czesi i Słowacy dają kosza Orbanowi (The Apparent Unity of the Visegrad Group. Czechs and Slovaks kick Orban), "Gazeta Wyborcza", 19.02.2021.
• Korboński K., Fukuyama F. (ed.), The Soviet Union and the Third World: The Last Three Decades, Cornel University Press, Ithaca 1987.
• Koreżakow A., Borys Jelcyn: od świtu do zmierzchu (Boris Yeltsin: From Dawn Till Dusk), Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 1998.
• Kosman M. M., Konflikt rosyjsko-ukraiński o Krym (2014-2019) (The Russian- -Ukrainian Conflict over the Crimea (2014-2019), Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego , Bydgoszcz 2020.
• Kowalczyk K. A., Geopolityczne dążenia współczesnej Rosji (Geopolitical Aspirations of Contemporary Russia), "Przegląd Geopolityczny", no. 27, 2019.
• Kozub-Karkut M., Teorie stosunków międzynarodowych a badanie polityki zagraniczne (Theories of International Relations and the Study of Foreign Policy), "Stosunki Międzynarodowe - International Relations", no. 4, vol. 52, 2016.
• Kuspys P., Wspólnota Niepodległych Państw - stan faktyczny i perspektywy (Commonwealth of Independent States - Facts and Perspectives), "Biuletyn Opinie", no. 10, 2009.
• Kuźniar R., Ewolucja zewnętrznych uwarunkowań polskiej niepodległości (Evolution of the External Conditions of Polish independence), "Stosunki Międzynarodowe - International Relations", no. 1(vol. 54).
• Kuźniar R. E., Droga do wolności. Polityka zagraniczna III Rzeczypospolitej (Road to Freedom. Foreign Policy of the Third Polish Republic), Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2008.
• Marciniak W., Rozgrabione imperium. Upadek Związku Sowieckiego i powstanie Federacji Rosyjskiej (The Shattered Empire. The Collapse of the Soviet Union and the Formation of the Russian Federation), Wydawnictwo Arcana, Kraków 2001.
• Marciniak W., Mapa i pamięć o imperium. Kartograficzne symbole nastolgii postsowieckiej (Map and Memory of the Empire. Cartographic Symbols of the Post-Soviet Nostalgia), [in:] W. Marciniak (ed.), Inne wymiary polityki (Other Dimensions of politics), Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2013.
• Materski W., Od cara do "cara". Studium rosyjskiej polityki historycznej (From Tsar to "Tsar". A Study of Russian Historical Policy), Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2017.
• Mearsheimer J. J., Tragizm polityki mocarstw (The Tragedy of the Politics of Great Powers), Wydawnictwo UNIVERSITAS, Kraków 2019.
• Moore B., Jr., Soviet Politics - The Dilemma of Power: The Role of Ideas in Social Change, Harvard University Press, Cambridge 1950.
• Musiał-Karg M., Polska polityka europejska w latach 2005-2007 (Poland's European policy in 2005-2007), [in:] R. Podgórzyńska (ed.), Polityka zagraniczna Polski w warunkach członkostwa w Unii Europejskiej (Poland's Foreign Policy in the Conditions of Membership in the European Union), Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2009.
• Niedźwiecki A., Polska polityka europejska w latach 2005-2007. Zarys problem (Polish European Policy in 2005-2007. The Outline of the Problem), [in:] "ATHENAEUM. Political Science", vol. 19, 2008.
• Nowak J., Czym jest polityka zagraniczna (What is Foreign Policy), [in:] W. Malendowski i Cz. Mojsiewicz (ed.), Stosunki międzynarodowe, Atla 2, Wrocław 1998.
• Olędzka J., Współczesna Rosja 1991-2011 (Contemporary Russia 1991-2011), "Humanities and Social Science", no. 1, 2014.
• Osica O., Nowa polityka zagraniczna | Res Publica Nowa (New foreign policy | Res Publica Nowa), https://publica.pl/teksty/osica-polska-i-swiat-67468. html?utm_sou (6.04.2021).
• Paruch W., Polityka transatlantycka rządów Prawa i Sprawiedliwości (2015- 2019: przesłanki (cz. 1) (Transatlantic policy of the rule of Law and Justice (2015-2019: premises (part 1)), "Rocznik Instytutu Europy Środkowo- -Wschodniej", no. 18(2020), 4.
• Pipes R., Czerwone imperium: powstanie Związku Sowieckiego (The Red Empire: The Formation of the Soviet Union), Magnum, Warszawa 2015.
• Prokopczuk J., Azja, Afryka i Ameryka Łacińska po drugiej wojnie światowej (Asia, Africa, and Latin America after World War II), PISM, Warszawa 1983.
• Smith A. D., National Identiity, Penguin Books, London 1991.
• Shultz G. P., Turmoil and Triumph: My Years as Secretary of State, Charles Seribner's Sons, New York 1993.
• Skolimowska A., Konstruktywizm w studiach europejskich (Constructivism in European Studies), Oficyna Wydawnicza Łośgraf, Warszawa 2013.
• Stępień-Kuczyńska A., Unia Europejska-Rosja (European Union-Russia), [in:] J. Juchnowski, M. S. Wolański (ed.), Studia nauk społecznych i humanistycznych (Studies of Social Sciences and Humanities), Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2008.
• Suny R. G., The Revenge of the Post: Nationalosm, Revolution, and the Collapse of the Soviet Union, Stanford University Press, Stanford 1993.
• Świder K., Ewolucja elity władzy w Związku Radzieckim i Rosji w kontekście przemian ideowych, politycznych, społecznych i ekonomicznych (The Evolution of the Power Elite in the Soviet Union and Russia in the Context of Ideological, Political, Social, and Economic changes), Instytut Studiów Politycznych, Warszawa 2013.
• Świeboda P., Strategiczne wyzwanie dla Unii Europejskiej. Kształtowanie zewnętrznego wymiaru polityki energetycznej (Strategic Challenge for the European Union. Shaping the External Dimension of Energy Policy), Raport demos Europa - Centrum Strategii Europejskiej, Warszawa 2006.
• Tomecki M., Dojrzały związek z UE - co to znaczy? (Mature Relationship with the EU - What Does it Mean?), Kongres Obywatelski, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2021.
• Tymanowski J., Ukraina między Wschodem a Zachodem (Ukraine between East and West), Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2014.
• Westad O. A., The Global Cold War. A World History, Penguin Books, New York 2018.
• Wight M., Systems of States, Leicester University Press, Leicester 1977.
• Wierzchowska W., Wpływ modernizacji i kryzysu na dynamikę zmiany w Unii Europejskiej (The Impact of Modernization and the Crisis on the Dynamics of Change in the European Union), Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2016.
• Wieliński B. T., Klub marionetek Putina w Budapeszcie (Putin's Puppet Club in Budapest), "Gazeta Wyborcza", 2.04.2021.
• Woźniak-Szymańska D., Pozycja Polski w społeczności międzynarodowej, czyli jak wzrastać na peryferiach Europy? (Poland's Position in the International Community, or How to Grow on the Periphery of Europe?), Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2021.
• Wohlforth C., Realism and the End of the Cold War, "International Security", no. 3, 1994.
• Zięba R., Rokowanie w sprawie ograniczenia wyścigu zbrojeń i rozbrojenia (The Prognosis to Limit the Arms Race and Disarmament), "Stosunki Międzynarodowe", vol. 15.
• Zięba R., Poszukiwanie międzynarodowej roli dla Polski - konceptualizacja roli państwa "średniej rangi" (Searching for an International Role for Poland - a Conceptualization of the Role of a "Middle-class" State), [in:] S. Bieleń (ed.), Polityka zagraniczna Polski po wstąpieniu do NATO i do Unii Europejskiej. Problem tożsamości i adaptacji (Poland's Foreign Policy after Joining NATO and the European Union. The Problem of Identity and Adaptation), Difin, Warszawa 2010.
• Woźniak-Szymańska D., Pozycja Polski w społeczności międzynarodowej, czyli jak wzrastać na peryferiach Europy? (Poland's Position in the International Community, or How to Grow on the Periphery of Europe?), Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2021.
• Zubok W., A Failed Empire: The Soviet Union in the Cold War from Stalin to Gorbachev, University of North Carolina Press, Chapel Hill 2007.
• Zubok W, Pleszakow K., Zimna wojna zza kulis Kremla: od Stalina do Chruszczowa (Cold War from Behind the Scenes of the Kremlin: From Stalin to Khrushchev), Książka i Wiedza, Warszawa 1999.
• Zubow A., (ed.), Istorija Rossii. XX wiek: 1939-2007 (The History of Russia. 20th century: 1939-2007), Wydawnictwo Nauka, Moskwa 2009.

Identyfikatory

DOI

10.26399/meip.1(72).2022.01/j.m.fiszer