Ubezpieczenia społeczne na Górnym Śląsku w latach 1922-1939: uwarunkowania specyfiki ubezpieczeniowej

• Autorzy: Barbara Danowska-Prokop , Wiesław Koczur
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Celem pracy jest ukazanie unikatowości rozwiązań w zakresie ubezpieczeń społecznych na Górnym Śląsku w okresie międzywojennym. Tak sformułowany zamiar umożliwił postawienie następującej hipotezy badawczej: poziom rozwoju społeczno-gospodarczego determinuje nie tylko świadomość ekonomiczną, ale także socjalną gospodarującego społeczeństwa. Strukturę publikacji podporządkowano celowi i postawionej hipotezie, co oddaje układ czterech rozdziałów. Rozdział pierwszy - teoretyczny - prezentuje poglądy przedstawicieli niemieckiego historyzmu na rolę państwa w zakresie ochrony ekonomicznych, jak i socjalnych praw gospodarującego społeczeństwa. W rozdziale drugim poruszono dwa istotne problemy: po pierwsze przybliżono "specyfikę zaborową" odrodzonego państwa polskiego w zakresie ubezpieczeń społecznych, a po drugie opisano działania polskich władz zmierzające do zbudowania nowoczesnego systemu ubezpieczeń społecznych. W rozdziale trzecim zaprezentowano genezę górniczych ubezpieczeń brackich na Górnym Śląsku, a ponadto opisano wpływ podziału Górnego Śląska oraz zmian w koniunkturze gospodarczej na charakter oraz świadczenia wypłacane przez brackie kasy górnicze. W rozdziale czwartym zaś przedstawiono poczynania władz centralnych zmierzające do scalenia ustawodawstwa w zakresie ubezpieczeń społecznych w skali całego państwa. Ponadto w rozdziale tym, wieńczącym rozważania, zaprezentowano stosunek bractw górniczych (ubezpieczonych górników i miejscowych przedsiębiorców) do poczynań władz centralnych. (fragment tekstu)

Słowa kluczowe

PL

Ubezpieczenia społeczne; Prawo ubezpieczeniowe; Badania historyczne; Okres międzywojenny

EN

Social insurance; Insurance law; Historical research; Inter-war period

• Czasopismo: Prace Naukowe / Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach
• Rocznik: 2022
• Strony: 147

Twórcy

autor

Barbara Danowska-Prokop

• Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

autor

Wiesław Koczur

• Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

Bibliografia

• Archiwum Państwowe w Katowicach, Spółka Bracka w Tarnowskich Górach, dok. nr 19, 1714, 1715.
• Archiwum Państwowe w Katowicach, Sprawozdanie stenograficzne Sejmu Śląskiego II Kadencji, pos. 7 z 23 czerwca 1939 roku.
• Archiwum Państwowe w Katowicach, Śląski Urząd Wojewódzki, Giesche S.A., dok. nr 1 z 25 stycznia 1936 roku.
• Archiwum Państwowe w Katowicach, Śląski Urząd Wojewódzki, Wydział Pracy i Opieki Społecznej, dok. nr 622, 628, 768, 771, 774, 787.
• Archiwum Państwowe w Katowicach, Śląski Urząd Wojewódzki, Wydział Policji, dok. nr 156.
• Archiwum Państwowe w Katowicach, Śląski Urząd Wojewódzki, Wydział Przemysłu i Handlu, dok. nr 224, 2547.
• Arnekker E. (1937), Działalność ubezpieczeń w świetle liczb statystycznych w okresie 1925-1935, "Przegląd Ubezpieczeń Społecznych", nr 1.
• Aulaytner J. (2002), Polityka społeczna, czyli ujarzmienie chaosu socjalnego, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP, Warszawa.
• Bardach J., Leśniodorski B., Pietrzak M. (1993), Historia ustroju i prawa polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Baumgarten J. (1934), Prawo regresu do pracodawcy, przysługujące instytucji ubezpieczeniowej, "Przegląd Bezpieczeństwa Pracy", nr 1.
• Baumgarten J., Sasorski S. (1934), Ordynacja ubezpieczeniowa z dnia 19 lipca 1911 r. i ustawa o ubezpieczeniu pracowników umysłowych z dnia 20 grudnia 1911 r. wraz z uzupełnieniami i zmianami oraz przepisami o postępowaniu przed instancjami orzekającymi, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Ziem Zachodnich, Poznań.
• Bierzanek R., Symonides J. (2002), Prawo międzynarodowe publiczne, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa.
• Broński K. (2010), Rozwój systemu ubezpieczeń społecznych w Galicji w XIX wieku (zarys problematyki), "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie", nr 824.
• Buzek J. (1913), Administracya gospodarstwa społecznego: wykłady z zakresu nauki administracyi i austriackiego prawa administracyjnego, Wydawnictwo Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych, Lwów.
• Cameron L., Neal L. (2004), Historia gospodarcza świata. Od paleolitu do czasów najnowszych, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa.
• Chałupczak G. (2008), Kasy Chorych w systemie ochrony zdrowia w Polsce, "Facta Simonidis", nr 1.
• Chylak K. (2019), Ubezpieczenia społeczne jako odpowiedź na procesy modernizacyjne na ziemiach polskich do I wojny światowej, (w:) P. Grata (red.), W drodze do niepodległości. Przemiany modernizacyjne na ziemiach polskich w II połowie XIX i na początku XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
• Ciągwa J. (1979), Wpływ centralnych organów Drugiej Rzeczypospolitej na ustawodawstwo śląskie w latach 1922-1939, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Katowice.
• Ciągwa J. (1980), Środki unifikacji śląskiego systemu prawnego z systemem prawa ogólnopolskiego w latach 1922-1939, "Acta Universitatis Wratislaviensis", nr 485, "Przegląd Prawa i Administracji", t. XIII.
• Ciągwa J. (1988), Autonomia Śląska 1922-1939, Muzeum Śląskie, Katowice.
• Cybichowski Z. (1925), Polskie prawo państwowe na tle uwag z dziedziny nauki o państwie i porównawczego prawa państwowego, t. I, Drukarnia Polska, Warszawa.
• Czapliński W., Galos A., Korta W. (1990), Historia Niemiec, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków.
• Danowska-Prokop B. (2012), Sytuacja gospodarcza i społeczna na Górnym Śląsku w okresie międzywojennym i jej wpływ na ubezpieczenia brackie, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice.
• Danowska-Prokop B. (2019), Ubezpieczenie brackie na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim na przełomie XIX i XX wieku, (w:) P. Grata (red.), W drodze do niepodległości. Przemiany modernizacyjne na ziemiach polskich w II połowie XIX i na początku XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
• Danowska-Prokop B., Grabowski A., Rolski M. (2020), Bogactwo i ubóstwo w rozważaniach przedstawicieli nieliberalnej myśli ekonomicznej i społecznej przełomu XIX i XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice.
• Danowska-Prokop B., Koczur W. (2020), Struktura społeczno-zawodowa mieszkańców górnośląskiej części województwa śląskiego w latach 1922-1939, (w:) B. Kuświk, R. Rauziński (red.), 100 lat demografii w Polsce 1918-2018. Aspekty regionalne, Instytut Śląski, Opole.
• Danowska-Prokop B., Zagóra-Jonszta U. (2017), Wybrane problemy ekonomiczno-społeczne i polityczne na Górnym Śląsku w latach 1922-1939 (źródła regionalizmu), Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice.
• Drozdowski M. (1938), Zagadnienia gospodarcze w Konwencji Genewskiej (1922-1937), "Śląskie Wiadomości Gospodarcze", nr 9.
• Dubiel P. (1929), W obronie praw ludu śląskiego, Główny Zarząd Związku Obrońców Śląska, Katowice.
• Duch K. (1934), Ubezpieczenia społeczne, Wydawnictwo Libris, Warszawa.
• Dupeyroux J.-J., Borgetto M., Lafore R., Ruellan R. (2005), Droit de la sécurité sociale, Dalloz, Paris.
• Dyboski T. (1939), Ubezpieczenia społeczne w Polsce w ostatnich latach, Instytut Spraw Społecznych, Warszawa.
• Fenichel Z. (1930), Zarys polskiego prawa robotniczego, Wydawnictwo Gebethner i Wolff, Warszawa.
• Fischlowitz S. (1932), Reforma ubezpieczenia górników w Zagłębiu Dąbrowskim, "Przegląd Ubezpieczeń Społecznych", nr 12.
• Frączkiewicz-Wronka A., Koczur W. (1999), Powszechne ubezpieczenie zdrowotne. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice.
• Fuchs M., Preis U. (2005), Sozialversicherungsrecht, Verlag Dr. Otto Schmidt, Köln.
• Garlicki R. (1986), O niektórych czynnikach kształtujących dzieje ubezpieczeń społecznych Polski międzywojennej, "Studia i Materiały z Historii Ubezpieczeń Społecznych w Polsce", nr 4.
• Główny Urząd Statystyczny (1933-1939), Mały rocznik statystyczny, Warszawa.
• Górski J. (1984), Zarys historii ekonomii politycznej, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa.
• Grabowski E. (1923), Ubezpieczenia społeczne w państwach współczesnych, Wydawnictwo E. Wende i S-ka, Warszawa.
• Gruszczyk M. (2018), Ubezpieczenia brackie na Górnym Śląsku w latach 1922-1939, (w:) W. Koczur, Z. Muczko (red.), Ubezpieczenia społeczne na Górnym Śląsku 1922-2017, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Warszawa-Chorzów.
• Grzyb M. (1978), Narodowościowo-polityczne aspekty przemian stosunków własnościowych i kadrowych w górnośląskich przemyśle w latach 1922-1939, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Katowice.
• Jach-Męczekalska I. (2015), Organizacja Kas Chorych w II Rzeczypospolitej, "Hygeia Public Health", nr 50(1).
• Jakubiec D. (2007), Pierwsze polskie instytucje ubezpieczeń społecznych. Zarys historii i ustroju, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Warszawa.
• Janicki S. (1932), Dziesięć lat przynależności Śląska do Rzeczypospolitej, Drukarnia Ludowa w Mysłowicach, Katowice.
• Jaros J. (1965), Historia górnictwa węglowego w Zagłębiu Górnośląskim do 1914 roku, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Wrocław-Warszawa-Kraków.
• Jarosz A. (2009), Ustawa scaleniowa 1933. Próba ujednolicenia systemu ubezpieczeń społecznych w II RP, (w:) E. Kościk, T. Głowiński (red.), Między zacofaniem a modernizacją. Społeczno-gospodarcze problemy ziem polskich na przestrzeni wieków, Wydawnictwo Gajd, Wrocław.
• Jarosz-Nojszewska A. (2016), Ubezpieczenia społeczne na Górnym Śląsku 1922-1939, (w:) P. Grata (red.), Od kwestii robotniczej do nowoczesnej kwestii socjalnej. Studia z polskiej polityki społecznej XX i XXI wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
• Jastrzębowski M. (1925a), O nowelizację ustawy o Kasach Chorych, "Przegląd Gospodarczy", nr 22.
• Jastrzębowski M. (1925b), O nowelizację ustawy o Kasach Chorych, "Przegląd Gospodarczy", nr 23.
• Jedynak Z. (2007), Zarys dziejów Górnośląskiej Spółki Brackiej w Tarnowskich Górach (Oberschlesischer Bergknappschaft Ternowitz) w latach 1857-1922 i jej pozostałość aktowa w Archiwum Państwowym w Katowicach, "Szkice Archiwalno-Historyczne", nr 3.
• Jędrasik-Jankowska I. (2003), Ubezpieczenie społeczne, t. 1, Część ogólna, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa.
• Jonca K. (1966), Polityka socjalna Niemiec w przemyśle ciężkim Górnego Śląska 1871-1914, Wydawnictwo Śląsk, Katowice.
• Jończyk J. (2003), Prawo zabezpieczenia społecznego. Ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, bezrobocie i pomoc społeczna, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków.
• Kaliński J. (2008), Historia gospodarcza XIX i XX wieku, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Kluszczyńska Z., Koczur W., Rubel K., Szpor G., Szumlicz T. (2007), System ubezpieczeń społecznych. Zagadnienia podstawowe, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa.
• Koczur W. (2009), Kwestia restytucji zdolności do pracy w systemach ubezpieczeń społecznych w świetle postanowień aktów międzynarodowych, "Z Zagadnień Zabezpieczenia Społecznego", nr 1.
• Koczur W. (2010a), Restytucja zdolności do pracy jako element prewencji ubezpieczeniowej w powszechnym systemie ubezpieczeń społecznych - prolegomena, (w:) A. Sobczyk (red.), Stosunki zatrudnienia w dwudziestoleciu społecznej gospodarki rynkowej, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa.
• Koczur W. (2010b), Restytucja zdolności do pracy w polskim powszechnym systemie ubezpieczeń społecznych, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice.
• Koczur W. (2012a), Funkcja prewencyjna ubezpieczeń społecznych, "Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach", nr 87.
• Koczur W. (2012b), Zabezpieczenie społeczne. Zarys problematyki, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice.
• Koczur W. (2016), Ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, (w:) G. Szpor (red.), System ubezpieczeń społecznych. Zagadnienia podstawowe, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa.
• Koczur W. (2018), Ubezpieczenia społeczne na Górnym Śląsku w świetle postanowień Górnośląskiej Konwencji Genewskiej oraz ustawodawstwa śląskiego, (w:) W. Koczur, Z. Muczko (red.), Ubezpieczenia społeczna na Górnym Śląsku 1922-2017, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Warszawa-Chorzów.
• Koczur W., Roszewska K. (2020), Funkcje prawa ubezpieczeń społecznych, (w:) A. Wypych-Żywicka (red.), System prawa ubezpieczeń społecznych, t. I, Część ogólna, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa.
• Koczur W., Szumlicz T. (2018), Ubezpieczenia społeczne: konfrontowanie solidaryzmu i indywidualizmu, (w:) E. Bojanowska, M. Grewiński, M. Rymsza, G. Uścińska (red.), Stulecie polskiej polityki społecznej 1918-2018, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa.
• Kokot J. (1939), Zakres działania Województwa Śląskiego jako jednostki samorządu terytorialnego, Instytut Śląski, Katowice.
• Kolasiński K. (1990), Modele i funkcje ubezpieczeń społecznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń.
• Kolasiński K. (1991), Postępowanie w sprawach ubezpieczeniowych, (w:) C. Jackowiak (red.), Rozwój ubezpieczeń społecznych w Polsce, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Krasuski J. (2005), Historia Niemiec, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków.
• Krause P. (1981), Das Kassenarztrecht, "Die Sozialgerichtbarkeit", nr 10-11.
• Król M. (2008), Filozofia polityczna, Wydawnictwo Znak, Kraków.
• Krzeczkowski K. (1936), Idee przewodnie ubezpieczeń społecznych, Instytut Spraw Społecznych, Warszawa.
• Kundera E. (1984), Ferdynand Lassalle (1825-1864), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
• Kundera E. (1998), Doktryna "socjalizmu w katedry" (1872-1918), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
• Landau Z. (1968), Ubezpieczenia społeczne w Polsce w latach kryzysu gospodarczego 1930-1935, "Praca i Zabezpieczenie Społeczne", nr 10-11.
• Landau Z. (1991), Podstawowe kierunki rozwoju ubezpieczeń społecznych, (w:) C. Jackowiak (red.), Rozwój ubezpieczeń społecznych w Polsce, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Landau Z., Tomaszewski J. (1967), Gospodarka Polski międzywojennej, t. I, 1918-1923, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa.
• Landau Z., Tomaszewski J. (1982), Gospodarka Polski międzywojennej 1918-1939. Wielki kryzys 1930-1935, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa.
• Lewandowska M. (2018), Rzeczpospolita ubezpieczonych. Historia ubezpieczeń społecznych w Polsce 1918-2018, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Warszawa.
• List F. (1841), Das nationale System der politischen Ökonomie, Cotta, Stuttgart.
• Liszcz T. (1997), Ubezpieczenie społeczne i zaopatrzenie społeczne w Polsce, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków-Lublin.
• Łazowski J. (1991), Ubezpieczenia społeczne w Polsce w pierwszym dziesięcioleciu niepodległości, "Studia i Materiały z Historii Ubezpieczeń Społecznych w Polsce", nr 8.
• Maciejewski M. (2013), Prawne aspekty mniejszości narodowych na Górnym Śląsku w latach 1918-1939, "Czasopismo Prawno-Historyczne", t. LXV, nr 1.
• Malaka A. (2013), Ustawa scaleniowa - okoliczności jej uchwalenia i znaczenie dla rozwoju ubezpieczenia społecznego, (w:) Ubezpieczenie społeczne dawniej i dziś. W 80-lecie uchwalenia ustawy o ubezpieczeniu społecznym, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Polskie Stowarzyszenie Ubezpieczenia Społecznego, Warszawa.
• Mamrotowa W. (1933), Robotnicze kasy emerytalne na Górnym Śląsku a kryzys w hutnictwie, "Przegląd Ubezpieczeń Społecznych", nr 12.
• Mamrotowa W. (1938a), Pierwsze miesiące działalności Kasy Bratniej Zagłębia Dąbrowskiego, "Przegląd Ubezpieczeń Społecznych", nr 19.
• Mamrotowa W. (1938b), Reforma ubezpieczenia brackiego, "Przegląd Ubezpieczeń Społecznych", nr 11.
• Marcoń W. (2009), Autonomia Śląska 1922-1939, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
• Marzec D. (1987), Ubezpieczenie brackie górników na terenie Zagłębia Dąbrowskiego - zarys rozwoju, "Studia i Materiały z Historii Ubezpieczeń Społecznych w Polsce", nr 5.
• Michalkiewicz S. (1984), Przemysł i robotnicy na Śląsku (do 1914 roku), Wydawnictwo Śląsk, Katowice.
• Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (2019), Międzynarodowa Organizacja Pracy 1919-2019, Biblioteka Dialogu Społecznego, Warszawa.
• Modliński E. (1968), Podstawowe zagadnienia prawne ubezpieczeń społecznych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Muckel S. (2007), Sozialrecht, Verlag C.H. Beck, München.
• Muszalski W. (1988), Wprowadzenie do nauki ubezpieczenia społecznego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Muszalski W. (1995), Prawo socjalne, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Muszalski W. (2004), Ubezpieczenie społeczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Müller A. (1839), Gesammelte Schriften. Erster Band, Verlag Georg Franz, München.
• Nowacki J. (1991), Ubezpieczenie na wypadek braku pracy, (w:) C. Jackowiak (red.), Rozwój ubezpieczeń społecznych w Polsce, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Olszewski H. (1978), Historia doktryn politycznych i prawnych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Poznań.
• Ossowski M. (1985), Moralność mieszczańska, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Wrocław.
• Pacud R. (2018), Powszechne ubezpieczenia społeczne w okresie międzywojennym. Analiza przemian, (w:) W. Koczur, Z. Muczko (red.), Ubezpieczenia społeczne na Górnym Śląsku 1922-2017, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Warszawa.
• Pankoke E. (1995), "Personality" as a principle of individual and institutional development. Lorenz von Stein's institutional theory of a "labour-society", (w:) P. Kosolowski (red.), The theory of ethical economy in the historical school, Springer Verlag, Berlin - Heidelberg - New York - Tokyo.
• Pasternak J. (1927), Ubezpieczenie pracowników umysłowych, "Praca i Opieka Społeczna", nr 1.
• Piątkowski M. (1983), Świadczenia emerytalno-rentowe ubezpieczeń społecznych w okresie międzywojennym, "Studia i Materiały z Historii Ubezpieczeń Społecznych w Polsce", nr 1.
• Piątkowski M. (1991), Ubezpieczenie emerytalne pracowników umysłowych, (w:) C. Jackowiak (red.), Rozwój ubezpieczeń społecznych w Polsce, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Piernikarczyk J. (1933), Historia górnictwa i hutnictwa na Górnym Śląsku, t. 1, Śląski Związek Akademicki, Katowice.
• Piotrowski J. (1966), Zabezpieczenie społeczne. Problematyki i metody, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Pisz B. (1995), Zarys dziejów ubezpieczeń społecznych na ziemiach polskich do 1990 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Warszawa.
• Pławucka H. (1994), Ubezpieczenie na wypadek braku pracy w Polsce w okresie międzywojennym (ze szczególnym uwzględnieniem aspektów organizacyjnych), "Studia i Materiały z Historii Ubezpieczeń Społecznych w Polsce", nr 10.
• "Polska Zachodnia" z 1 marca 1930 roku.
• "Polska Zachodnia" z 21-22 lipca 1930 roku.
• Popiołek F. (1946), Opieka społeczna w przemyśle hutniczo-górniczym na ziemiach polskich, Instytut Śląski, Cieszyn.
• Popkiewicz J., Ryszka F. (1959), Przemysł ciężki Górnego Śląska w gospodarce Polski międzywojennej (1922-1939). Studium historyczno-gospodarcze, Instytut Śląski, Opole.
• Prasznic U. (1996), Ewolucja systemu finansowania pracowniczych ubezpieczeń społecznych, (w:) B. Wagner (red.), Problemy prawa ubezpieczeń społecznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Priddat B.P. (1995), Intention and failure of W. Roscher's historical method of national economics, (w:) P. Kosolowski (red.), The theory of ethical economy in the historical school, Springer Verlag, Berlin - Heidelberg - New York - Tokyo.
• Przestalski M.E., Lis E. (1991), Ubezpieczenia chorobowe i macierzyńskie, (w:) C. Jackowiak (red.), Rozwój ubezpieczeń społecznych w Polsce, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Rechowicz H. (1971), Sejm Śląski 1922-1939, Wydawnictwo Śląsk, Katowice.
• Reichsgesetzblatt z 1911 roku, nr 42.
• Sadowska J. (1993), Prawnoorganizacyjne podstawy ubezpieczenia na wypadek choroby w Polsce (1920-1939), "Studia i Materiały z Historii Ubezpieczeń Społecznych w Polsce", nr 9.
• Sasorski S. (1932), Ubezpieczenie pracowników umysłowych, "Praca i Opieka Społeczna", nr 2.
• Schmoller G. von (1890), Zur Sozial- und Gewerbepolitik der Gegenwart, Verlag von Duncker & Humblot, Leipzig.
• Schmoller G. von (1898), Über einige Grundfragen der Socialpolitik und der Volkswirtschaftslehre, Verlag von Dunckert & Humblot, München-Leipzig.
• Schmoller G. von (1900-1904), Grundriss der allgemeinen Volkswirtschaftslehre, Verlag von Duncker & Humblot, Leipzig.
• Semmel B. (1960), Imperialism and social reform: English social-imperial thought 1895-1914 (studies in society), Harvard University Press, Cambridge.
• Sobczak W.J. (1995), Ubezpieczenie społeczne w umowach międzynarodowych, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Warszawa.
• Sombart W. (1907), Kwestia robotnicza w przemyśle, Wydawnictwo E. Wende i Spółka, Warszawa.
• Sombart W. (1911), Żydzi a współczesna gospodarka społeczna, Wydawnictwo Gebethner i Wolff, Warszawa.
• Sombart W. (1913), Żydzi i życie gospodarcze, Spółka Wydawnicza Warszawska, Warszawa.
• Sombart W. (1919), Der deutsche Volkswirtschaft in neunzehnten Jahrhundert und in Anfang des 20. Jahrhundert, Volksausgabe, Berlin.
• Sombart W. (1928), Der moderne Kapitalismus, Verlag Duncker & Humblot, Leipzig.
• Sombart W. (2004), Dlaczego nie ma socjalizmu w Stanach Zjednoczonych?, Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
• Sprawozdanie Spółki Brackiej w Tarnowskich Górach za lata 1924-1939 (1927-1939), Tarnowskie Góry.
• Stoliński Z. (1927), Liczba i rozmieszczenie Niemców w Polsce, "Sprawy Narodowościowe", nr 4.
• "Strażnica Zachodnia" 1927, nr 2.
• Szczęśniak M. (2003), Zarys dziejów ubezpieczeń na ziemiach polskich, Wyższa Szkoła Ubezpieczeń i Bankowości, Warszawa.
• Szpak J. (1997), Historia gospodarcza powszechna, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Szubert W. (1936), Dzieje ubezpieczenia na wypadek bezrobocia w Anglii, Kasa im. Mianowskiego, Warszawa.
• Szubert W. (1987), Ubezpieczenie społeczne. Zarys systemu, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Szubert W. (1989), Stulecie polskich instytucji ubezpieczenia społecznego, "Studia i Materiały z Historii Ubezpieczeń Społecznych w Polsce", nr 7.
• Szurgacz H. (2004), Uwagi na temat powstania i rozwoju ubezpieczeń społecznych w Polsce, "Acta Universitatis Wratislaviensis", nr 2616, "Prawo", t. CCLXXXVIII.
• Szymaniec P. (2008), Heglowski model nowoczesnego państwa, "Wrocławskie Studia Erazmiańskie", z. II.
• Świątkowski A.M. (2008), Międzynarodowe prawo pracy, t. 1, Międzynarodowe publiczne prawo pracy, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.
• Święcicki M. (1960), Instytucje polskiego prawa pracy 1918-1938, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Turowicz F. (1929), Geneza i podstawy zasadnicze dekretu z 11 stycznia 1919 r., "Przegląd Ubezpieczeń Społecznych", nr specjalny.
• Uchwała Rady Ambasadorów z dnia 20 października 1921 roku, Dz. U. RP z 1921 roku, nr 44, poz. 369.
• Uścińska G. (2005), Świadczenia z zabezpieczenia społecznego w regulacjach międzynarodowych i polskich. Studium porównawcze, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa.
• Uścińska G. (2021), Prawo zabezpieczenia społecznego, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.
• Wagner A. (1876), Allgemeine oder theoretische Volkswirtschaftslehre. Mit Benutzung Rau's Grundsatzen der Volkswirtchaftslehre, Erster Teil. Grundlegung, C.F. Winter'sche Verlagshandlung, Leipzig-Heidelberg.
• Wagner A. (1883), Lehr- und Handbuch der politischen Ökonomie. Finanzwissenschaft, C.F. Winter, Leipzig.
• Wagner A. (1894), Grundlegung der politischen Ökonomie, C.F. Winter'sche Verlagshandlung, Leipzig.
• Wagner B. (1996), Ewolucja regulacji prawnej ubezpieczeń społecznych, (w:) B. Wagner (red.), Problemy prawa ubezpieczeń społecznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Walczak K. (2007), Procedura uchwalania i interpretacji konwencji i zaleceń MOP, (w:) A. Świątkowski (red.), Studia z zakresu prawa pracy i polityki społecznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Wanatowicz M. (1971), Pszczyńskie Bractwo Górnicze w okresie międzywojennym, "Studia i Materiały z Dziejów Śląska", t. IX.
• Wanatowicz M. (1973), Ubezpieczenia brackie na Górnym Śląsku w latach 1922-1939, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Kraków.
• Wanatowicz M. (2003), Ubezpieczenia brackie na historycznym obszarze Górnego Śląska, (w:) J.M. Dyba (red.), Górny Śląsk - dzieje medycyny i farmacji, problemy dokumentacji i metodologii badań, Wydawnictwo Śląskiej Akademii Medycznej, Katowice.
• Wanatowicz M. (2010a), Konfrontacja niemieckiego i polskiego ustawodawstwa na terenie województwa śląskiego w latach 1922-1939, (w:) W. Kaczorowski, J. Dyrda (red.), Wkład Górnego Śląska w dzieje europejskiego lecznictwa. Wartości kulturalne - zdrowie - społeczeństwo, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole.
• Wanatowicz M. (2010b), Ogólnopolska ustawa o ubezpieczeniu na wypadek bezrobocia z 18 lipca 1924 r., jej nowelizacje i funkcjonowanie na terenie województwa śląskiego (1924-1939), "Wieki Stare i Nowe", nr 2.
• Weber M. (1984), Szkice z socjologii religii, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa.
• Weber M. (1994), Etyka protestancka a duch kapitalizmu, Wydawnictwo Test, Lublin.
• Weber M. (1998), Polityka jako zawód i powołanie, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Fundacja im. Stefana Batorego, Kraków, Warszawa.
• Weber M. (2002), Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Wengierow J. (1934), Kodeks zobowiązań a ubezpieczenia społeczne, "Przegląd Ubezpieczeń Społecznych", nr 2.
• Wieniawa-Chmielewski C. (1934), Górnicze ubezpieczenia pensyjne na Śląsku, "Przegląd Ubezpieczeń Społecznych", nr 9.
• Wisłocki M. (1934), Ubezpieczenie od wypadków według ustawy o ubezpieczeniu społecznym w świetle teorii i ustawodawstwa dotychczasowego, "Przegląd Ubezpieczeń Społecznych", nr 4-5.
• Wratny J. (1991), Organizacja ubezpieczeń społecznych, (w:) C. Jackowiak (red.), Rozwój ubezpieczeń społecznych w Polsce, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Wyżnikiewicz Z. (1938), Ustawodawstwo śląskie o ubezpieczeniu społecznym, Instytut Śląski, Katowice.
• Wyżnikiewicz Z. (1939), Ubezpieczenia społeczne na Śląsku w świetle wykonania Górnośląskiej Konwencji Genewskiej, Instytut Śląski, Katowice.
• Zaleski W. (1932), Międzynarodowa ochrona mniejszości, Instytut Badań Spraw Narodowościowych, Warszawa.
• Zarzeczny K. (2005), W poszukiwaniu ducha kapitalizmu w dziełach Wernera Sombarta, "Kwartalnik Historii Myśli Ekonomicznej", nr 1.
• Zieleniecki M. (2013), Zakres podmiotowy ubezpieczenia społecznego, (w:) Ubezpieczenie społeczne - dawniej i dziś. W 80-lecie uchwalenia ustawy o ubezpieczeniu społecznym, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Polskie Stowarzyszenie Ubezpieczenia Społecznego, Wrocław.
• Zieleniecki M. (2014), Geneza i rozwój społecznych ubezpieczeń rentowych, (w:) Niezdolność do pracy jako ryzyko w społecznym ubezpieczeniu rentowym, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Polskie Stowarzyszenie Ubezpieczenia Społecznego, Warszawa-Chorzów.
• Zieliński T. (1994), Ubezpieczenia społeczne pracowników. Zarys systemu prawnego - część ogólna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Ziemba J. (1961), Liczebność i struktura proletariatu polskiej części Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego w okresie międzywojennym, (w:) J. Chlebowczyk, K. Popiołek (red.), Studia i materiały z dziejów Śląska, t. IX, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków.
• Żukowski M. (1989), Niemieckie ubezpieczenie rentowe z 1889 r., "Polityka Społeczna", nr 3.
• Żukowski M. (1994), Problemy podziału składki na ubezpieczenie społeczne według rodzajów ryzyka oraz między pracodawcę i pracownika, "Materiały Informacyjne Zakładu Ubezpieczeń Społecznych", nr 8.