Zarządzanie umysłem mitycznym

• Autorzy: Maciej Czeremski

Warianty tytułu

Managing the Mythical Mind

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Mit to uniwersalne dla gatunku ludzkiego narzędzie służące kształtowaniu określonych postaw, a jego skuteczność wynika ze zgodności jego treści i formy ze spontanicznymi sposobami działania ludzkiego umysłu. W szczególności mowa tu o takich cechach mitu jak: operowanie fikcją, narracyjna forma, wyrażanie treści światopoglądowych, sprowadzanie przyczynowości do działań intencjonalnych agensów, posługiwanie się kontrintuicyjnością i kodowanie abstrakcji w konkretnych obiektach. Każdy z tych elementów jest lub może być stosowany także we współczesnych procesach zarządzania. Współwystępowanie wymienionych składowych w naturalnej formie mitu jest jednak sugestią, że to właśnie ich połączenie stanowi optymalny sposób oddziaływania na człowieka. Zdolność do wykorzystania wiedzy o micie w teorii i praktyce zarządzania wydaje się przy tym szczególnie łatwa w obszarze zarządzania kulturą. Tam bowiem mit znajduje się "na wyciągniecie ręki", jako trwały składnik samej kultury. Ze względu na teoretyczny charakter niniejszego opracowania jest to jednak na razie wyłącznie pewien zbiór hipotez. Nawet w kwestii teorii opisujących relacje cech mitu i sposobów działania ludzkiego umysłu ich pokrycie badaniami empirycznymi jest nierównomierne. Pewne obszary rozważań mieszczących się w tej tematyce zostały silniej podbudowane wnioskami wyprowadzanymi z badań eksperymentalnych (dotyczy to na przykład wpływu kontrintuicyjności na zapamiętywanie), inne słabiej. Natomiast empiryczne próby weryfikacji udziału tych samych mechanizmów w procesach związanych z zarządzaniem praktycznie nie istnieją. Oczywistym kierunkiem dalszych badań w tym zakresie byłyby więc prace zmierzające do ich eksperymentalnego przetestowania, a pewnym tropem pokazującym możliwe sposoby realizowania tego programu są (choć też nieliczne) próby analizy występowania mechanizmów mitu w komunikacji marketingowej. (fragment tekstu)

EN

The aim of the article is to consider whether the mental mechanisms essential for the functioning of a myth, used effectively for many years in culture-creating activities (especially in the area of art and entertainment), can also be applied to the processes of cultural management. The hypothesis of such a possibility is based on the belief that the same properties of human cognitive architecture that account for the popularity of the form of myth are (or can be) used to shape specific attitudes and actions. In particular, this applies to such properties of myth as narrative communication, fiction, worldview referencing, concepts of agency, as well as counterintuitive imagery and primary metaphors. The article is a theoretical study based on a review of literature in the field of the theory of myth and cognitive science, discussing the perspective of the application of findings made at the intersection of these two domains in management theory and practice as well as potential empirical research in this area. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Umysł ludzki; Zarządzanie kulturą; Psychologia zarządzania; Psychologiczne aspekty zarządzania

EN

Human mind; Cultural management; Psychology of management; Psychological aspects of management

• Czasopismo: Zarządzanie w Kulturze
• Rocznik: 2022
• Tom: 23
• Numer: z. 2
• Strony: 111-131

Twórcy

autor

Maciej Czeremski

• Uniwersytet Jagielloński

Bibliografia

• Anikin Evgeny E. (2009). The 2008 US Presidential Election in the Mirror of Sports Metaphor (in The French Press). Respectus Philologicus, 27(1), 46-55.
• Atran Scott (2013). Ewolucyjny krajobraz religii, tłum. M. Kolan. Kraków: Nomos.
• Avis Mark (2011). Anthropomorphism and Animism Theory in Branding. W: Zhihong Yi, Jing Jian Xiao, June Cotte, Linda Price (red.), AP - Asia-Pacific Advances in Consumer Research (Vol. 9), Duluth: Association for Consumer Resorach, 313-319.
• Barrett H. Clark (2015). Adaptations to Predators and Pray. W: David Buss (red.), The Handbook of Evolutionary Psychology, Vol. 1: Foundations. Hoboken: John Wiley & Sons, 246-263.
• Barrett Justin L. (2011). Cognitive Science, Religion, and Theology. West Conshohocken: Templeton Press.
• Barrett Justin L., Nyhof Melanie A. (2001). Spreading Non-natural Concepts: The Role of Intuitive Conceptual Structures in Memory and Transmission of Cultural Materials. Journal of Cognition and Culture, 1(1), 69-100.
• Barthes Roland (2000). Mitologie, tłum. A. Dziadek. Warszawa: Wydawnictwo KR.
• Belk Russell, Tumbat Gülnur (2005). The Cult of Macintosh. Consumption Markets and Culture, 8(3), 205-217.
• Bergen Benjamin K. (2017). Latające świnie. Jak umysł tworzy znaczenie, tłum. Z. Lamża. Kraków: Copernicus Center Press.
• Bergh Gunnar (2011). Football is War: A Case Study of Minute-by-minute Football Commentary. Revista Revedas, 15(2), 83-93.
• Binsbergen van Wim (2009). Rupture and Fusion in the Approach to Myth: Situating Myth Analysis Between Philosophy, Poetics and Long-Range Historical Reconstruction. Religion Compass, 3(2), 303-336.
• Boas Franz (1914). Mythology and Folk-Tales of the North American Indians. The Journal of American Folklore, 27(106), 374-410.
• Boyd Brian (2009). On the Origin of Stories: Evolution, Cognition, and Fiction. Cambridge: Harvard University Press.
• Boyer Pascal (1996). What Makes Anthropomorphism Natural: Intuitive Ontology and Cultural Representations. The Journal of the Royal Anthropological Institute, 2(1), 83-97.
• Boyer Pascal (1998). Cognitive Tracks of Cultural Inheritance: How Evolved Intuitive Ontology Governs Cultural Transmission. American Anthropologist, 100(4), 876-889.
• Boyer Pascal (2002). Why Do Gods and Spirits Matter at All? W: Ilkka Pyysiäinen, Veikko Anttonen (red.), Current Approaches in the Cognitive Science of Religion. London: Continuum, 68-92.
• Boyer Pascal (2005). I człowiek stworzył bogów... Jak powstała religia?, tłum. K. Szeżyńska-Maćkowiak. Warszawa: Prószyński i S-ka.
• Boyer Pascal, Ramble, Charles (2001). Cognitive Templates for Religious Concepts: Cross-cultural Evidence for Recall of Counter-intuitive Representations. Cognitive Science, 25(4), 535-564.
• Bruner Jerome (1986). Actual Minds, Possible Worlds. Cambridge: Harvard University Press.
• Bruner Jerome (1990). Acts of Meaning: Four Lectures on Mind and Culture. Cambridge: Harvard University Press.
• Bruner Jerome (1991). The Narrative Construction of Reality. Critical Inquiry, 18(1), 1-21.
• Campbell Joseph (1997). The Mythic Dimension: Selected Essays 1959-1987. San Francisco: Harper Collins.
• Campbell Joseph (2013). Bohater o tysiącu twarzy, tłum. A. Jankowski. Kraków: Nomos.
• Cassirer Ernst (2006). Mit państwa, tłum. A. Staniewska. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN.
• Chapanga Evans (2004). An Analysis of the War Metaphors Used in Spoken Commentaries of the 2004 Edition of the Premier Soccer League (PSL) Matches in Zimbabwe. Zambezia, 31(1-2), 62-79.
• Charteris-Black Jonathan (2004). Corpus Approaches to Critical Metaphor Analysis. London: Palgrave Macmillan.
• Cohen Percy S. (1969). Theories of Myth. Man, 4(3), 337-353.
• Czeremski Maciej (2016). Strategia mitu w marketingu. Jak wiedza o tradycyjnych opowieściach i ewolucji ludzkiego umysłu pomaga zarządzać marką. Kraków: Libron.
• Czeremski Maciej (2020). Trwanie mitu a modularna teoria umysłu. W: Monika Obrębska, Andrzej Pankalla (red.), Mity kultury współczesnej: perspektywa psychoantropologiczna, Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora, 15-42.
• Czeremski Maciej (2021a). Mit w umyśle. Ewolucyjno-kognitywne podstawy form mitycznych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Czeremski Maciej (2021b). Myth - Its Characteristics and Worldview-shaping Function: A Cognitive Perspective. W: Maciej Czeremski, Karol Zieliński (red.), Worldview in Narrative and Non-narrative Expression: The Cognitive, Anthropological, and Literary Perspective, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 11-24.
• D'Aquili Eugene G., Newberg Andrew B. (1999). The Mystical Mind: Probing the Biology of Religious Experience. Minneapolis: Fortress Press.
• Dennett Daniel C. (1997). Natura umysłów, tłum. W. Turopolski. Warszawa: CIS.
• Donald Merlin (1991). Origins of the Modern Mind: Three Stages in the Evolution of Culture and Cognition. Cambridge: Harvard University Press.
• Doty William G. (2000). Mythography: The Study of Myths and Rituals. Tuscaloosa: University of Alabama Press.
• Eliade Mircea (2008). Sacrum a profanum, tłum. B. Baran. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
• Eliade Mircea (2009). Traktat o historii religii, tłum. J. Wierusz-Kowalski. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
• Fell John L. (1977). Vladimir Propp in Hollywood. Film Quarterly, 30(3), 19-28.
• Garcin Jérôme (red.) (2010). Nowe mitologie, tłum. A. Kocot. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Gärdenfors Peter (2010). Jak Homo stał się sapiens. O ewolucji myślenia, tłum. T. Pańkowski. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.
• Geertz Clifford (2005). Interpretacja kultur. Wybrane eseje, tłum. M.M. Piechaczek. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Gennep van Arnold (2006). Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii, tłum. B. Biały. Warszawa: PIW.
• Gonce Lauren O., Upal M. Afzal, Slone D. Jason, Tweney Ryan D. (2006). Role of Context in the Recall of Counterintuitive Concepts. Journal of Cognition and Culture, 6(3), 521-547.
• Gould Stephen J., Lewontin Richard C. (1979). The Spandrels of San Marco and the Panglossian Paradigm: A Critique of the Adaptationist Programme. Proceedings of the Royal Society of London, Series B, 205(1161), 581-598.
• Grady Joseph (1997). Foundations of Meaning: Primary Metaphors and Primary Scenes (niepublikowana rozprawa doktorska). Berkeley: University of California.
• Grady Joseph (2005). Primary Metaphors as Inputs to Conceptual Integration. Journal of Pragmatics, 37(10), 1595-1614.
• Griffin Ricky W. (2004). Podstawy zarządzania organizacjami, tłum. M. Rusiński. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Guthrie Steven (1980). A Cognitive Theory of Religion. Current Anthropology, 21(2), 181-203.
• Guthrie Steven (1995). Faces in the Clouds: A New Theory of Religion. New York: Oxford University Press.
• Guthrie Steven (2002). Animal Animism: Evolutionary Roots of Religious Cognition. W: Ilkka Pyysiäinen, Veikko Anttonen (red.), Current Approaches in the Cognitive Science of Religion, London: Continuum, 38-67.
• Heath Robert (2008). Reklama. Co tak naprawdę wpływa na jej skuteczność?, tłum. A. Nowak. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Hoffman Donald D. (2019). The Case Against Reality: How Evolution Hid the Truth from Our Eyes. New York: W.W. Norton & Company.
• Holt Douglas B. (2004). How Brands Become Icons: The Principles of Cultural Branding. Boston: Harvard Business School Press.
• Holt Douglas B., Cameron Douglas (2012). Cultural Strategy: Using Innovative Ideologies to Build Breakthrough Brands. Oxford: Oxford University Press.
• Honko Lauri (1972). The Problem of Definig Myth. W: Haralds Biezais (red.), The Myth of the State, Stockholm: Almqvist & Wiksell, 7-19.
• Kahneman Daniel (2012). Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym, tłum. P. Szymczak. Poznań: Media Rodzina.
• Kövecses Zoltán (2005). Metaphor in Culture: Universality and Variation. Cambridge: Cambridge University Press.
• Lakoff George (2002). The Contemporary Theory of Metaphor. W: Andrew Ortony (red.), Metaphor and Thought, Cambridge: Cambridge University Press, 202-251.
• Lakoff George (2008). The Neural Theory of Metaphor. W: Raymond W. Gibbs (red.), The Cambridge Handbook of Metaphor and Thought, Cambridge: Cambridge University Press, 17-38.
• Lakoff George (2012). Explaining Embodied Cognition Results. Topics in Cognitive Science, 4(4), 773-785.
• Lakoff George (2014). Mapping the Brain's Metaphor Circuitry: Metaphorical Thought in Everyday Reason, Frontiers in Human Neuroscience, 8, 1-14.
• Lakoff George, Johnson Mark (1999). Philosophy in the Flesh: The Embodied Mind and Its Challenge to Western Thought. New York: Basic Books.
• Lakoff George, Johnson Mark (2010). Metafory w naszym życiu, tłum. T. Krzeszowski. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
• Lakoff George, Núñez Rafael E. (2000). Where Mathematics Comes From: How the Embodied Mind Brings Mathematics Into Being. New York: Basic Books.
• Lawson E. Thomas (2001). Psychological Perspectives on Agency, W: Jensine Andresen (red.), Religion in Mind: Cognitive Perspectives on Religious Belief, Ritual and Experience. Cambridge: Cambridge University Press, 141-172.
• Lévi-Strauss Claude (1973). The Origin of Table Manners, tłum. J. Weightman, D. Weightman. New York: Harper and Row.
• Lévi-Strauss Claude (1978). The Naked Man, tłum. J. Weightman. London: Cape.
• Lévi-Strauss Claude (1994). Opowieść o Rysiu, tłum. E. Bekier. Łódź: Wydawnictwo Opus.
• Lévi-Strauss Claude (2001). Myśl nieoswojona, tłum. A. Zajączkowski. Warszawa: Wydawnictwo KR.
• Lévi-Strauss Claude (2010). Surowe i gotowane, tłum. M. Falski. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
• Lévi-Strauss Claude (2013). Od miodu do popiołów, tłum. B. Baran. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
• Levy Sidney J. (1981). Interpreting Consumer Mythology: A Structural Approach to Consumer Behavior. Journal of Marketing, 45(3), 49-61.
• Levy Sidney J. (1978). Hunger and Work in a Civilized Tribe: Or, the Anthropology of Market Transactions. American Behavioral Scientist, 21(4), 557-570.
• Malinowski Bronisław (1990). Dzieła, t. 7: Mit, magia, religia, tłum. B. Leś, D. Praszałowicz. Warszawa: PWN.
• McCauley Robert (2011). Why Religion Is Natural and Science Is Not. Oxford: Oxford University Press.
• McKay Ryan T., Dennett Daniel C. (2009). The Evolution of Misbelief. Behavioral and Brain Sciences, 32(6), 493-561.
• Mieletinski Eleazar M. (1981). Poetyka mitu, tłum. J. Dancygier. Warszawa: PIW.
• Mintzberg Henry (1980). The Nature of Managerial Work. Englewood Cliffs: Prentice-Hall.
• Mithen Steven (1998). The Prehistory of the Mind: A Search for the Origins of Art, Religion, and Science. London: Thames and Hudson.
• Napiórkowski Marcin (2014). Władza wyobraźni. Kto wymyśla, co zdarzyło się wczoraj? Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Napiórkowski Marcin (2018). Mitologia współczesna, Warszawa: PWN.
• Newberg Andrew B., d'Aquili Eugene G., Rause Vince (2001). Why God Won't Go Away: Brain Science and the Biology of Belief. New York: Ballantine Books.
• Norenzayan Ara, Atran Scott (2004). Cognitive and Emotional Processes in the Cultural Transmission of Natural and Nonnatural Beliefs. W: Mark Schaller, Christian S. Crandall (red.), The Psychological Foundations of Culture, Mahwah: Lawrence Erlbaum, 531-553.
• Pinker Steven (2002). Jak działa umysł?, tłum. M. Koraszewska. Warszawa: Zysk i S-ka.
• Polyorat Kawpong, Alden Dana L., Kim Eugene S. (2007). Impact of Narrative versus Factual Print Ad Copy on Product Evaluation: The Mediating Role of Ad Message Involvement. Psychology and Marketing, 24(6), 539-554.
• Portal Sivan, Abratt Russell, Bendixen Michael (2018). Building a Human Brand: Brand Anthropomorphism Unravelled. Business Horizons, 61(3), 367-374.
• Porubanova-Norquist Michaela, Shaw Daniel J., Xygalatas Dimitris (2014). Minimal Counterintuitiveness Revisited: Effects of Cultural and Ontological Violations on Concept Memorability. Journal for the Cognitive Science of Religion, 1(2), 181-192.
• Propp Władimir (2011). Morfologia bajki magicznej, tłum. P. Rojek. Kraków: Nomos.
• Puzakova Marina, Kwak Hyokjin, Rocereto Joseph F. (2009). Pushing the Envelope of Brand and Personality: Antecedents and Moderators of Anthropomorphized Brands. W: Ann L. McGill, Sharon Shavitt (red.), Advances in Consumer Research (Vol. 36). Duluth: Association for Consumer Research, 413-420.
• Pyysiäinen Ilkka (2002). Religion and the Counter-Intuitive. W: Ilkka Pyysiäinen, Veikko Anttonen (red.), Current Approaches in the Cognitive Science of Religion. London: Continuum, 111-133.
• Pyysiäinen Ilkka (2003). How Religion Works: Towards a New Cognitive Science of Religion. Leiden: Brill.
• Pyysiäinen Ilkka (2009). Supernatural Agents: Why We Believe in Souls, Gods, and Buddhas. Oxford: Oxford University Press.
• Pyysiäinen Ilkka, Lindeman Marjaana, Honkela Timo (2003). Counterintuitiveness as the Hallmark of Religiosity. Religion, 33(4), 341-355.
• Raduan Che R., Jegak Uli, Haslinda Abdullah, Alimin Ismadi I. (2009). Management, Strategic Management Theories and the Linkage with Organizational Competitive Advantage from the Resource-Based View. European Journal of Social Sciences, 11(3), 402-417.
• Rappaport Roy (2007). Rytuał i religia w rozwoju ludzkości, tłum. A. Musiał, T. Sikora, A. Szyjewski. Kraków: Nomos.
• Rosch Eleanor (1973). On the Internal Structure of Perceptual and Semantic Categories. W: Timothy E. Moore (red.), Cognitive Development and the Acquisition of Language. New York: Academic Press, 111-144.
• Rosch Eleanor (1975). Cognitive Representations of Semantic Categories. Journal of Experimental Psychology: General, 104(3), 192-233.
• Rosch Eleanor (2005). Zasady kategoryzacji, tłum. S. Wróbel. Etnolingwistyka, 17, 11-35.
• Sahlins Marvin D. (2006). Wyspy historii, tłum. I. Kołbon. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Segal Robert A. (2004). Myth: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press.
• Segal Robert A. (2006). Myth. W: Robert A. Segal (red.), The Blackwell Companion to the Study of Religion. Oxford: Blackwell Publishing, 337-355.
• Sikorski Czesław (2019). Mity w zarządzaniu. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Slone D. Jason, Gonce Lauren, Upal Afzal, Edwards Kristin, Tweney Ryan (2007). Imagery Effects on Recall of Minimally Counterintuitive Concepts. Journal of Cognition and Culture, 7(3), 355-367.
• Spelke Elizabeth S. (2000). Core Knowledge. American Psychologist, 55(11), 1233-1243.
• Sperber Dan (1994). The Modularity of Thought and the Epidemiology of Representations. W: Lawrence A. Hirschfeld, Susan A. Gelman (red.), Mapping the Mind: Domain-Specificity in Cognition and Culture, Cambridge: Cambridge University Press, 39-67.
• Strenski Ivan (1995). Four Theories of Myth in Twentieth-Century History: Cassirer, Eliade, Lévi- Strauss and Malinowski. London: Macmillan.
• Sugiyama Michelle S. (2005). Reverse-Engineering Narrative: Evidence of Special Design. W: Gottschall Jonathan, Wilson David S. (red.), The Literary Animal: Evolution and the Nature of Narrative, Evanstone: Northwestern University Press, 177-196.
• Tooby John, Cosmides Leda (2001). Does Beauty Build Adapted Minds? Toward an Evolutionary Theory of Aesthetics, Fiction and the Arts. Substance, 30(1), 6-27.
• Tremlin Todd (2010). Minds and Gods: The Cognitive Foundations of Religion. Oxford: Oxford University Press.
• Turner Mark (1996). The Literary Mind: The Origins of Language and Thought. New York: Oxford University Press.
• Turner Mark (2014). The Origin of Ideas: Blending, Creativity, and the Human Spark. Oxford: Oxford University Press.
• Turner Victor (2010). Proces rytualny. Struktura i antystruktura, tłum. E. Dżurak. Warszawa: PIW.
• Upal Afzal M. (2007). What is More Memorable, a Counterintuitive Concept Interpreted Metaphorically or Literally? Proceedings of the Annual Meeting of the Cognitive Science Society, 29, 1581-1586.
• Upal Afzal M. (2010). An Alternative View of the Minimal Counter-intuitiveness Effect. Journal of Cognitive Systems Research, 11 (2), 194-203.
• Uspienski Boris, Łotman Jurij (1998). Mit - imię - kultura. W: Boris Uspienski, Historia i semiotyka, tłum. B. Żyłko. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 63-80.
• Vangkilde Kasper T. (2017). Creativity versus Branding: Totemism, Animism and the Pursuit of Uniqueness in Fashion. Journal of Cultural Economy, 10 (2), 178-190.
• Vogler Christopher (2010). Podróż autora. Struktury mityczne dla scenarzystów i pisarzy, tłum. K. Kosińska. Warszawa: Wydawnictwo Wojciech Marzec.
• Wadowski Dariusz (2013). Mit w społeczeństwie i kulturze. Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Wierciński Andrzej (2010). Magia i religia. Szkice z antropologii religii. Kraków: Nomos.
• Williamson Judith (1978). Decoding Advertisements: Ideology and Meaning in Advertising. London: Marion Boyars.
• Wilson David S. (2010). Darwin's Cathedral: Evolution, Religion, and the Nature of Society. Chicago: University of Chicago Press.
• Wilson Nicole L., Gibbs Raymond W. (2007). Real and Imagined Body Movement Primes Metaphor Comprehension. Cognitive Science, 31(4), 721-731.
• Wollen Peter (1976). North by North-West: a Morphological Analysis. Film Form, 1(1), 19-34.

Identyfikatory

DOI

10.4467/20843976ZK.22.008.16162