Teisminės Valdžios Konstitucinė Samprata Lietuvoje Ir Lenkijoje

• Autorzy: Vaidotas A. Vaičaitis

Warianty tytułu

The Constitutional Concept of Judicial Power in Poland and Lithuania

Konstytucyjna koncepcja władzy sądowniczej na Litwie i w Polsce

• Języki publikacji: LT

Abstrakty

Artykuł ma na celu analizę podobieństw i różnic Konstytucji Republiki Litewskiej z 1992 r. i Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r., związanych ze statusem konstytucyjnym władzy sądowniczej. Artykuł składa się z trzech części: I. miejsce władzy sądowniczej w konstytucjach Polski i Litwy, II. litewski Sąd Konstytucyjny i polski Trybunał Konstytucyjny oraz III. specjalna instytucja sędziowska zgodnie z Konstytucją Litwy oraz Krajowa Rada Sądownictwa zgodnie z Konstytucją Polski. Z przeprowadzonego badania wynika, że status konstytucyjny władzy sądowniczej w obu konstytucjach jest w dużej mierze podobny, można jednak wyodrębnić wskazane poniżej różnice i dokonać następujących uogólnień: 1. Konstytucja Polski przewiduje sądy wojskowe, które rozpoznają sprawy karne przeciwko funkcjonariuszom Ministerstwa Obrony Narodowej, podczas gdy Konstytucja Litwy nie przewiduje takich sądów. Ponadto, Konstytucja Polski określa dwa rodzaje organów sądowych: sądy i trybunały, w tym Trybunał Konstytucyjny. Tymczasem Konstytucja Litwy nie przewiduje trybunału, a instytucją nadzoru konstytucyjnego jest Sąd Konstytucyjny. 2. Konstytucja Litwy zakłada podwójny sposób odwoływania sędziów sądów wyższych instancji po uznaniu, że swoimi działaniami sprzeniewierzyli się godności sędziego: 1) sędzia Sądu Najwyższego może zostać odwołany uchwałą Sejmu, a sędzia sądu apelacyjnego - dekretem Prezydenta lub 2) sędziowie tych sądów mogą podlegać procedurze impeachmentu przed Sejmem. Tymczasem Konstytucja Polski nie przewiduje odwołania sędziów w drodze impeachmentu. 3. Sąd Konstytucyjny na Litwie i Trybunał Konstytucyjny w Polsce w szerokim sensie stanowią część władzy sądowniczej. Funkcje tych organów nadzoru konstytucyjnego są w zasadzie bardzo podobne, główna zaś różnica polega na tym, że znacznie szerszy krąg podmiotów ma prawo zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego w Polsce niż do Sądu Konstytucyjnego na Litwie o abstrakcyjną kontrolę konstytucyjną aktów prawnych. Z drugiej strony, Trybunał Konstytucyjny w Polsce nie ma kompetencji do składania opinii dotyczących działań funkcjonariuszy, wobec których wszczęto procedurę impeachmentu oraz w sprawie naruszeń ustaw o ordynacji wyborczej. Wreszcie, zgodnie z prawem powszechnym co najmniej jeden członek Trybunału Konstytucyjnego w Polsce ex officio jest jednocześnie członkiem Państwowej Komisji Wyborczej. 4. Chociaż w Konstytucji Polski Krajowej Radzie Sądownictwa poświęcono dość dużo uwagi, to jednak w chwili obecnej uchwały Litewskiej Rady Sądownictwa mają większą wagę konstytucyjną (w porównaniu z Krajową Radą Sądownictwa), ponieważ jej negatywna opinia w sprawie powołania lub odwołania sędziów jest wiążąca dla Prezydenta Republiki Litewskiej. Ponadto, zgodnie z Ustawą Republiki Litewskiej o Sądach, tylko sędziowie, z których większość jest wybierana przez Walne Zgromadzenie Sędziów, mogą być członkami Litewskiej Rady Sądownictwa, podczas gdy nie tylko sędziowie mogą być członkami Krajowej Rady Sądownictwa w Polsce, ponadto sędziowie na to stanowisko w Polsce nie są wybierani przez przedstawicieli władzy sądowniczej, ale są powoływani przez polityków.(abstrakt oryginalny)

EN

The article is intended to analyze similarities and differences of the 1992 Lithuanian Constitution and the 1997 Polish Constitution regarding the constitutional status of the judiciary. The article consists of three parts: I. The place of judicial power in the Polish and Lithuanian constitutions, II. Lithuanian Constitutional Court and Polish Constitutional Tribunal and III. A special institution of judges under the Constitution of Lithuania and the National Judicial Council under the Constitution of Poland. At the end of the article following differences are to be distinguished: 1. The Polish Constitution mentions military courts, while in Lithuania they do not exist. In addition, the Polish Constitution provides for two types of judicial authorities: courts and tribunals, including the Constitutional Tribunal, meanwhile, the Lithuanian Constitution include only courts. 2. The Constitution of Lithuania provides for two methods of dismissal of judges of the Supreme Court, when they discredit the name of a judge: 1) by the resolution of the Seimas and 2) under impeachment proceedings. Meanwhile, the Polish Constitution does not mention the impeachment proceedings for dismissal of judges. 3. The Constitutional Court of Lithuania and the Constitutional Tribunal of Poland in broader sense belong to the judiciary, and the functions of these institutions are very similar, however, the main difference could be that there are more subjects to address the Polish Constitutional Tribunal than to the Lithuanian Constitutional Court. On the other hand, the Polish Constitutional Tribunal has no jurisdiction to rule on the actions of officials under impeachment and on violations of electoral laws. Finally, under ordinary law, at least one member of the Polish Constitutional Tribunal ex officio is also a member of the Polish Central Electoral Commission. 4. Although the Polish Constitution pays considerably more attention to the National Judicial Council, currently the decisions of the Lithuanian Judicial Council have a greater constitutional weight (than the Polish National Judicial Council), as its negative advice on the appointment or dismissal obliges the President of the Republic. In addition, according to the Law on Courts of the Republic of Lithuania, only judges, the majority of whom are elected by the General Assembly of Judges, may be members of the Lithuanian Judicial Council, while some members of the Polish Judicial Council are not members of judiciary, including those, appointed by politicians.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Sądownictwo; Niezawisłość sędziowska; Konstytucja

EN

Judicature; Judge independence; Constitution

• Czasopismo: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica
• Rocznik: 2020
• Numer: nr 93 Współczesne problemy władzy sądowniczej w Polsce i na Litwie
• Strony: 5-24

Twórcy

autor

Vaidotas A. Vaičaitis

• Vilniaus Universiteto

Bibliografia

• Lietuvos konstitucionalizmo istorija: Istorinė Lietuvos Konstitucija. 1387 m.-1566 m.-1791 m.- 1922 m.-1990 m.. 2016. VU leidykla.
• Banaszak, Bogusław. 2006. "The Republic of Poland". In Constantijn A.J.M. Kortman, Joseph Fleuren, Wim Voermans (eds.). Constitutional law of 10 EU Member states, Wolters Kluwer.
• Beinoravičus, Darijus, Vainiute, Milda. 2017. "Teisminės valdžios savivalda ir santykiai su kitomis valdžiomis". In Lietuvos konstitucinė teisė. MRU.
• Butkevičius, Lauras, Kūris, Egidijus, Šinkūnas, Haroldas. 2011. "Teisėjų asmeninio nepriklausomumo garantijos". In Lietuvos teisinės institucijos. VU.
• Kalinauskas, Gintaras. 2012. "Lenkijos Respublikos konstitucinė sistema". In Europos Sąjungos valstybių narių konstitucinės sistemos. MRU.
• Masnevaitė, Elena, Šinkūnas, Haroldas. 2011. "Teismų nepriklausomumo samprata". In Lietuvos teisinės institucijos. VU vadovėlis.
• Matczak, Marcin. 2018. Poland's Constitutional Crisis: Facts and interpretations. The Foundation for Law, Justice and Society in association with the Centre for Socio-Legal Studies and Wolfson College, University of Oxford. Internetinė prieiga: https://www.fljs.org/sites/www. fljs.org/files/publications/Poland s Constitutional Crisis - Facts and interpretations_0.pdf [žiūrėta: 10.09.2020].
• Michalak, Anna. 2016. "Seimo dalyvavimas Konstitucinio Teismo teisėjų rinkimuose". In Lietuvos ir Lenkijos konstitucinės teisės aktualijos: parlamentas. 103-115. VU Leidykla.
• Młynarska-Sobaczewska, Anna. 2012. "Wymiar sprawiedliwości". In Dariusz Górecki (red.). Polskie prawo konstytucyjne w zarysie. 158-167. Warszawa: Lex a Wolters Kluwer business.
• Rakowska-Trela, Anna. 2018. "Zasada demokratycznego państwa prawnego a zmiany w prawie wyborczym". Studia Wyborcze 25: 17-30.
• Šileikis, Egidijus. 2005. Alternatyvi konstitucinė teisė. TIC.
• Šinkūnas, Haroldas, Butkevičius, Lauras. 2011. "Teisminės valdžios nepriklausomumo institucinės garantijos". In Lietuvos teisinės institucijos. VU vadovėlis.
• Šinkūnas, Haroldas. 2012. "Ar speciali teisėjų institucija turėtų būti sudaroma vien tik iš teisėjų?". In Nepriklausomos Lietuvos teisė: patirtis, dabartis ir ateitis. VU.
• Vaičaitis, Vaidotas. 2017. "Status konstytucyjny prezydentów Litwy i Polski". In Dariusz Górecki (red.). Instytucja prezydenta w polskim i litewskim prawie konstytucyjnym. 195-208. Łódź: Wydawnictwo Universytetu Łódzkiego.
• Vaičaitis, Vaidotas. 2019. "Porównanie statusu konstytucyjnego rządu w Polsce i na Litwie w kontekście semiprezydenckiej formy rządów". In Dariusz Górecki (red.). Wokól rządu w polskim i litewskim prawom konstitucyjnym. Łódź: Wydawnictwo Universytetu Łódzkiego.
• Vainiutė, Milda. 2012. "XX skyrius. Teisminės valdžios konstituciniai pagrindai". In Lietuvos Konstitucinė Teisė. Vadovėlis. MRU.
• Vaitiekienė, Elena. 2016. "Teisminės valdžios samprata. Konstituciniai teismų veiklos principai". In Lyginamoji konstitucinė teisė. Vadovėlis. MRU. Registrų centras.
• Žvaigždinienė, Indrė, Danelienė, Ingrida. 2015. "Aspekty konstytucyjne statusy sądów administracyjnych Litwy oraz ich sędziów". In Dariusz Górecki (red.). Aktualne problemy polskiego i litewskiego prawa konstytucyjnego. 187-201. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Identyfikatory

DOI

10.18778/0208-6069.93.01