Tendencje ewolucji pozimnowojennego systemu międzynarodowego i ich możliwe implikacje

• Autorzy: Mieczysław Stolarczyk

Warianty tytułu

Trends in the Evolution of the Post-Cold War International System and Their Possible Implications

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Celem badawczym opracowania jest ukazanie najbardziej charakterystycznych cech systemu międzynarodowego. Zarysowane zostały najważniejsze teoretyczne i praktyczne aspekty dotyczące pojęcia i istoty systemu międzynarodowego, a także kwestie dotyczące układu sił między mocarstwami jako rdzenia każdego systemu międzynarodowego. W opracowaniu akcent został położony na ukazanie ewolucji pozimnowojennego systemu międzynarodowego w skali globalnej (globalnego systemu międzynarodowego), w tym przede wszystkim na ewolucji supermocarstwowej pozycji Stanów Zjednoczonych oraz na związanych z tym prognozach dotyczących, mniej lub bardziej prawdopodobnych, implikacji tego procesu. Teza główna opracowania zawiera się w stwierdzeniu, że pozimnowojenny system międzynarodowy, zdominowany przez supermocarstwową pozycję Stanów Zjednoczonych, stopniowo ewoluuje w kierunku systemu pounipolarnego (poamerykańskiego). Wiele wskazuje na to, że system poamerykański będzie systemem wielobiegunowym, z wieloma ośrodkami potęgi w różnych regionach świata oraz w różnych płaszczyznach stosunków międzynarodowych (kilkupoziomowa wielobiegunowość), opartym na funkcjonowaniu mocarstw regionalnych i globalnych, zróżnicowanych pod względem potęgi i siły oddziaływania na zachowania innych uczestników stosunków międzynarodowych.(abstrakt oryginalny)

EN

The objective of this paper is to present the most characteristic features of the international system. The author outlined the most important theoretical and practical aspects of both the international system concept and essence as well as pointed to the distribution of power between world powers as the core issue of each international system. In the paper, the author highlighted the evolution of post-Cold War order in the global scale (international global system), particularly the evolution of the United States as the super power and related prognoses regarding more or less probable consequences of this process. The main thesis of this paper says that the post-Cold War international system, dominated by the United States' superpower position, slowly evolves towards "post-unipolar system" (post-American system). There are many indications that the post-American system will be a multipolar system with a number of centers of power in different regions of the world and the power will be associated with various levels of international relations (multilevel multipolarity). The new system will be based on regional and global powers that will differ in their acquired power and influence, which they will use towards other actors of international relations.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

System międzynarodowy; Stosunki międzynarodowe; Polityka światowa

EN

International system; International relations; World politics

• Czasopismo: Stosunki Międzynarodowe
• Rocznik: 2018
• Tom: 54
• Numer: nr 3
• Strony: 51-95

Twórcy

autor

Mieczysław Stolarczyk

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

Bibliografia

• Z.J. Pietraś, Podstawy teorii stosunków międzynarodowych, UMCS, Lublin 1986, s. 28.
• W. Doroszewski (red.), Słownik języka polskiego, t. 9, Wiedza Powszechna, Warszawa 1964, s. 618.
• M. Pietraś, K. Marzęda (red.), Późnowestfalski ład międzynarodowy, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2008.
• I. Clark, Globalizacja i ład pozimnowojenny, w: J. Baylis, S. Smith (red.), Globalizacja polityki światowej. Wprowadzenie do stosunków międzynarodowych, tłum. M. Filary et al., Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008, s. 899.
• R. Kuźniar, Stosunki międzynarodowe - istota, uwarunkowania, badanie, w: E. Haliżak, R. Kuźniar (red.), Stosunki międzynarodowe. Geneza, struktura, dynamika, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006, s. 21.
• T. Pawłuszko, Ewolucja kategorii systemu międzynarodowego w nauce o stosunkach międzynarodowych, rozprawa doktorska, Warszawa 2014, s. 6.
• J. Czaputowicz, System międzynarodowy jako poziom analizy w nauce o stosunkach międzynarodowych, w: E. Haliżak, M. Pietraś (red.), Poziomy analizy stosunków międzynarodowych, t. 1, Polskie Towarzystwo Studiów Międzynarodowych - Wydawnictwo Rambler, Warszawa 2013.
• D. Singer, The level of analysis problem in international relations, "World Politics" 1961, vol. 14.
• J. Zajączkowski, Poziom analizy regionalnej w nauce o stosunkach międzynarodowych, w: E. Haliżak, M. Pietraś (red.), Poziomy analizy stosunków międzynarodowych, t. 1, Polskie Towarzystwo Studiów Międzynarodowych - Wydawnictwo Rambler, Warszawa 2013.
• M. Pietraś, Przestrzeń transnarodowa jako poziom analizy w nauce o stosunkach międzynarodowych, w: E. Haliżak, M. Pietraś (red.), Poziomy analizy stosunków międzynarodowych, t. 1, Polskie Towarzystwo Studiów Międzynarodowych - Wydawnictwo Rambler, Warszawa 2013.
• E. Haliżak, Poziomy analizy w nauce o stosunkach międzynarodowych, w: E. Haliżak, M. Pietraś (red.), Poziomy analizy stosunków międzynarodowych, t. 1, Polskie Towarzystwo Studiów Międzynarodowych - Wydawnictwo Rambler, Warszawa 2013, s. 24-25.
• R. Zięba, S. Bieleń, J. Zając (red.), Teorie i podejścia badawcze w nauce o stosunkach międzynarodowych, Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015.
• M. Kaczmarski, Realizm neoklasyczny, w: R. Zięba, S. Bieleń, J. Zając (red.), .), Teorie i podejścia badawcze w nauce o stosunkach międzynarodowych, Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015.
• B. Buzan, R. Little, Systemy międzynarodowe w historii świata, tłum. E. Brzozowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011, s. 98-99.
• M. Stolarczyk, Kierunki ewolucji europejskiego systemu międzynarodowego w pierwszej i drugiej dekadzie XXI wieku, "Studia Politicae Universitatis Silesiensis" 2018, t. 21, s. 7-58.
• K. Mingst, Podstawy stosunków międzynarodowych, tłum. G. Łuczkiewicz, M. Habura, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 85.
• Wspólnota Europejska w oczach Polaków. Wybór publicystyki i dokumenty, wybór i oprac. Z. Najder, Polonia, Londyn 1989, s. 181.
• D. Michalik, Modelowanie i symulacje międzynarodowego układu sił, Dom Wydawniczy Duet, Toruń 2012, s. 8.
• T. Łoś-Nowak, Stosunki międzynarodowe. Teorie - systemy - uczestnicy, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2005, s. 134.
• T. Łoś-Nowak, Federacja Rosyjska a ład międzynarodowy, w: A. Stępień-Kuczyńska, M. Słowikowski (red.), Na gruzach imperium. W stronę nowego ładu międzynarodowego i społeczno-politycznego w regionie Europy Środkowej i Wschodniej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012, s. 99.
• M. Kaplan, System and Process in International Politics, Krieger Publ., New York 1976.
• R. Aron, Pokój i wojna między narodami (teoria), tłum. A. Mielczarek, Centrum im. Adama Smitha, Warszawa 1995, s. 127.
• S. Hoffmann, International systems and international law, w: idem, The State of War: Essays on the Theory and Practice of International Politics, Praeger, New York 1965, s. 90.
• A.D. Rotfeld, Europejski system bezpieczeństwa in statu nascendi, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 1990, s. 27.
• D. Kondrakiewicz, Między porządkiem a chaosem. Faza nierównowagi systemu międzynarodowego, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2015, s. 25.
• W. Szymborski, Międzynarodowe stosunki polityczne, Wers, Bydgoszcz 2006, s. 131.
• J. Kukułka (red.), Zmienność i instytucjonalizacja stosunków międzynarodowych, PWN, Warszawa 1998.
• J. Kukułka, Teoria stosunków międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2000, s. 202.
• A. Wendt, Społeczna teoria stosunków międzynarodowych, tłum. W. Derczyński, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2008.
• R. Kuźniar (red.), Porządek międzynarodowy u progu XXI wieku, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005.
• I. Wallerstein, The Capitalist World-Economy, Cambridge University Press, New York 1979.
• J. Kukułka, Międzynarodowe stosunki polityczne, PWN, Warszawa 1982, s. 362.
• J. Kukułka, Problemy teorii stosunków międzynarodowych, PWN, Warszawa 1978, s. 174.
• H. Kissinger, Porządek światowy, tłum. M. Antosiewicz, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2016.
• S. Bieleń, Polityka w stosunkach międzynarodowych, Oficyna Wydawnicza Aspra-JR, Warszawa 2010, s. 207.
• M. Raś, Ewolucja ładu międzynarodowego w Europie Wschodniej, w: M.F. Gawrycki et al. (red.), Tendencje i procesy rozwojowe współczesnych stosunków międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2016, s. 690.
• A. Bógdal-Brzezińska, Ład międzynarodowy w perspektywie historycznej. Od XVII do XX wieku - próba rekapitulacji, w: M.F. Gawrycki et al. (red.), Tendencje i procesy rozwojowe współczesnych stosunków międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2016, s. 640-641.
• A. Gałganek, Zmiana w globalnym systemie międzynarodowym. Supercykle i wojna hegemoniczna, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1992.
• M. Stolarczyk, Podział i zjednoczenie Niemiec jako elementy ładów europejskich po drugiej wojnie światowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1995, s. 20-21.
• R. Skarzyński, Anarchia i policentryzm. Elementy teorii stosunków międzynarodowych, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok 2006, s. 260-261 oraz 317-318.
• R.A. Falk, The End of World Order, Holmes and Meier Publishers, New York 1983.
• C. Maj, Wartości polityczne w stosunkach międzynarodowych, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1992.
• J. Kukułka, Wstęp do nauki o stosunkach międzynarodowych, Aspra, Warszawa 2003, s. 225.
• E. Cziomer, L.W. Zyblikiewicz, Zarys współczesnych stosunków międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 111.
• M. Pietraś, Pozimnowojenny ład międzynarodowy, w: M. Pietraś, (red.), Międzynarodowe stosunki polityczne, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2006, s. 29.
• J. Frankel, The Making of Foreign Policy, Oxford University Press, London 1963, s. 56.
• M. Stolarczyk, Kierunki ewolucji europejskiego systemu bezpieczeństwa międzynarodowego w drugiej dekadzie XXI wieku, w: K. Czornik, M. Szynol (red.), Wyzwania i zagrożenia dla bezpieczeństwa międzynarodowego i narodowego pod koniec drugiej dekady XXI wieku, Uniwersytet Śląski, Katowice 2017.
• Z. Brzeziński, Strategiczna wizja. Ameryka a kryzys globalnej potęgi, tłum. K. Skonieczny, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2013, s. 14.
• P. Kennedy, Mocarstwa świata. Narodziny - rozkwit - upadek, tłum. M. Kluźniak, Książka i Wiedza, Warszawa 1994.
• G. Modelski, Long Cycles in World Politics, University of Washington Press, Seattle-London 1987, s. 20.
• I. Wallerstein, Analiza systemów-światów. Wprowadzenie, tłum. K. Gawlicz, M. Starnawski, Dialog, Warszawa 2007, s. 65.
• R.J. Lieber, The American Era. Power and Strategy for the 21st Century, Cambridge University Press, New York-London 2007.
• E.O. Czempiel, Die amerikanische Weltordnung, "Aus Politik und Zeitgeschichte" 2002, B. 48.
• F. Zakaria, Koniec hegemonii Ameryki, tłum. S. Kroszczyński, Media Lazar Nadir, Warszawa 2009, s. 36.
• L. Moczulski, Geopolityka. Potęga w czasie i przestrzeni, Bellona, Warszawa 1999, s. 75.
• S. Bieleń, Czas próby w stosunkach międzynarodowych, Oficyna Wydawnicza Aspra-JR, Warszawa 2017, s. 44.
• P. Buhler, O potędze w XXI wieku, tłum. G. Majcher, Dialog, Warszawa 2014.
• H.J. Morgenthau, Polityka miedzy narodami. Walka o potęgę i pokój, tłum. R. Włoch, Difin, Warszawa 2010, s. 47.
• M. Stolarczyk, Teoretyczne i praktyczne aspekty mocarstwowości we współczesnych stosunkach międzynarodowych, w: K. Czornik, M. Lakomy, M. Stolarczyk (red.), Stosunki Polski z mocarstwami w drugiej dekadzie XXI wieku, Wydawnictwo Fundacji na Rzecz Wspierania Edukacji i Rozwoju Samorządności Wśród Młodzieży Viribus Unitis, Katowice 2016, s. 23.
• J.S. Nye, Soft Power. Jak osiągnąć sukces w polityce światowej, tłum. J. Zaborowski, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007.
• R. Łoś, Soft power we współczesnych stosunkach międzynarodowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2017.
• M. Sułek, Dynamika zmian parametrów potęgi państw regionu Azji i Pacyfiku 1985-2015, w: A. Jarczewska, J. Zajączkowski (red.), Region Azji i Pacyfiku w latach 1985-2015. Ciągłość i zmiana w regionalnym systemie międzynarodowym, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2016, s. 577.
• K.N. Waltz, Struktura teorii stosunków międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2010.
• D. Kondrakiewicz, Systemy równowagi sił w stosunkach międzynarodowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1999, s. 45.
• M. Stolarczyk, Główne tendencje ewolucji środowiska międzynarodowego Polski w połowie drugiej dekady XXI wieku, w: M. Kolczyński (red.), Polskie wybory 2014-2015. Kontekst krajowy i międzynarodowy - przebieg rywalizacji - konsekwencje polityczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2017.
• R. Bierzanek, J. Symonides, Prawo międzynarodowe publiczne, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 2002, s. 15.
• Z. Brzeziński, Bezład. Polityka światowa na progu XXI wieku, tłum. K. Murawski, Editions Spotkania, Warszawa 1993, s. 81.
• R. Zięba, Uwarunkowania polityki zagranicznej państwa, w: idem (red.), Wstęp do teorii polityki zagranicznej państwa, A. Marszałek, Toruń 2004, s. 30.
• B. Balcerowicz, Megatrendy rozwojowe a bezpieczeństwo międzynarodowe, w: J. Zając, A. Włodkowska-Bagan, M. Kaczmarski (red.), Bezpieczeństwo międzynarodowe. Polska - Europa - Świat. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Ryszardowi Ziębie z okazji czterdziestolecia pracy naukowej, Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych, Warszawa 2015, s. 86.
• A. Balcer, K. Wóycicki, Polska na globalnej szachownicy, Poltext, Warszawa 2014, s. 15.
• Z. Brzeziński, Wielka szachownica. Główne cele polityki amerykańskiej, tłum. T. Wyżyński, Świat Książki, Warszawa 1998.
• A.D. Rotfeld, W poszukiwaniu strategii, Bosz, Olszanica 2018, s. 52.
• P. Frankowski, Świat pozimnowojenny w świetle teorii chaosu, w: R. Kuźniar (red.), Porządek międzynarodowy u progu XXI wieku, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005, s. 11
• P. Ziółek, Idea imperium, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 200.
• G. Friedman, Następna dekada. Gdzie byliśmy i dokąd zmierzamy, tłum. M. Wyrwas-Wiśniewska, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2012, s. 21.
• R. Kagan, Naród kowbojów, "Newsweek", 4.11.2006.
• Ch. Saint-Etienne, Potęga albo śmierć. Europa wobec imperium amerykańskiego, tłum. A. Nica- -Zdaniuk, B. Zdaniuk, Dialog, Warszawa 2004, s. 42.
• R.D. Kaplan, Imperium waszyngtońskie, "Rzeczpospolita", 23.11.2012.
• N. Ferguson, Kolos. Cena amerykańskiego imperium, tłum. M. Hartman, B. Wilga, Wydawnictwo Sprawy Polityczne, Warszawa 2010.
• T. Gruszecki, Imperium amerykańskie, w: K.A. Kłosiński (red.), Stany Zjednoczone. Obrona hegemonii w XXI wieku, Wydawnictwo KUL, Lublin 2009.
• W. Link, Amerikanische Aussenpolitik im Konzert der Mächte statt hegemonial-imperialer Politik, w: R.C. Meier-Walser (red.), Die Aussenpolitik der USA. Präsident Obama neuer Kurs und die Zukunft der transatlantischen Beziehungen, Hanns-Seidel-Stiftung, München 2009.
• S. Bieleń, Ład pluralny jako imperatyw przetrwania, "Opcja na Prawo" 2018, nr 1, s. 34-35.
• H. Kissinger, Dyplomacja, tłum. S. Głąbiński, G. Woźniak, K. Zych, Philip Wilson, Warszawa 1996, s. 884.
• F.W. Engdahl, Absolutna dominacja. Totalitarna demokracja w nowym porządku świata, tłum. M. Kotowski, Wydawnictwo "Wektory", Wrocław 2015, s. 8.
• P. Frankowski, Hegemonia Stanów Zjednoczonych Ameryki w warunkach turbulencji, Adam Marszałek, Toruń 2006.
• R. Kuźniar, Pozimnowojenne dwudziestolecie 1989-2010. Stosunki międzynarodowe na przełomie XX i XXI wieku, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2011, s. 111.
• P.J. Buchanan, Samobójstwo supermocarstwa. Czy Ameryka przetrwa do roku 2025?, tłum. J. Morka, Wydawnictwo Wektory, Wrocław 2013.
• Z. Brzeziński, Wybór. Dominacja czy przywództwo, Znak, Kraków 2004, s. 237.
• G. Friedman, Następne 110 lat. Prognoza na XXI wiek, tłum. M. Antosiewicz, Andrzej Findeisen/ AMF Plus Group, Warszawa 2009.
• W. Putin, NATO jest dziś zagrożeniem. Wystąpienie W. Putina na konferencji w Monachium w lutym 2007 roku, "Gazeta Wyborcza", 12.02.2007.
• M. Stolarczyk, Rosja w polityce zagranicznej Polski w latach 1992-2015, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2016, s. 283.
• R. Zięba, The Euro-Atlantic Security System in the 21st Century. From Cooperation to Crisis, Springer 2018, s. 227.
• J. Kiwerska, Rozchodzenie się dwóch światów? Stany Zjednoczone i relacje transatlantyckie 1989-2012, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2013, s. 330.
• National Security Strategy May 2010, https://www.whitehouse.gov./sites/defoult/files/rss_viver/ national_strategy.pdf (data dostępu: 10.08.2010).
• M.A. Piotrowski, B. Wiśniewski, Strategia Bezpieczeństwa Narodowego USA: podejście administracji Trumpa, "Biuletyn PISM", 21.12.2017.
• M. Wolff, Ogień i furia. Biały Dom Trumpa, tłum. M. Witkowska, B. Sałbut, M. Moltzan-Małkowska, Prószyński i S-ka, Warszawa 2018.
• R. Walenciak, Ameryka odleciała, "Przegląd" 2016, nr 46.
• R. Kuźniar, Wprowadzenie, "Rocznik Strategiczny" 2017/2018, t. 23, s. 11.
• R. Kuźniar, Przegląd sytuacji międzynarodowej - aspekty globalne i regionalne, "Rocznik Strategiczny" 2017/2018, t. 23, s. 26.
• Donald niszczyciel. Rozmowa z politologiem Charlesem Kupchanem, "Polityka", 16-22.05.2018, s. 56.
• Niebezpieczne związki, "Newsweek", 14-20.05.2018, s. 6.
• Zachód już nie istnieje, "Rzeczpospolita", 14.05.2018.
• S. Clark, S. Hoque (red.), Debating a Post-American World. What Lies Ahead? (Security and Governance), Routledge, London-New York 2012.
• M. Sułek, Prognozowanie i symulacje międzynarodowe, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2010, s. 23.
• Ch. Krauthammer, Czy Obama chce upadku Ameryki?, "Magazyn Idei Newsweeka" 2009, nr 4.
• S.F. Krishna-Hensel (red.), Order and Disorder in the International System, Ashgate, Farnham 2010.
• W. Szymborski, Biegunowość w systemie międzynarodowym, w: I. Kraś, B. Matsali, M. Soja (red.), Mechanika sceny międzynarodowej. Nowe wyzwania w nowej epoce, Wydawnictwo Akademii im. Jana Długosza, Częstochowa 2013, s. 94.
• F. Fukuyama, Koniec historii, tłum. T. Bieroń, M. Wichrowski, Zysk i s-ka, Poznań 1992.
• S.P. Huntington, Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego, tłum. H. Jankowska, Muza, Warszawa 1997.
• Liberal Order in a Post-Western World, Washington 2014.
• I. Morris, Dlaczego Zachód rządzi - na razie. Co schematy historyczne mówią o przyszłości, tłum. T. Bieroń, Zysk i S-ka, Poznań 2015, s. 725-726.
• A. Lubowski, Świat 2040. Czy Zachód musi przegrać?, Znak, Kraków 2013, s. 10.
• R. Kagan, Potęga i raj. Ameryka i Europa w nowym porządku świata, tłum. W. Turopolski, Studio Emka, Warszawa 2003, s. 89.
• R. Kuźniar, Europa w porządku międzynarodowym, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2016.
• R. Kuźniar, Kryzys czy kres, "Rzeczpospolita", 5.04.2018.
• P.J. Buchanan, Śmierć Zachodu, tłum. D. Kornik, J. Morka et al., Wektory, Wrocław 2006.
• O. Spengler, Zmierzch Zachodu. Zarys morfologii historii uniwersalnej, Wydawnictwo KR, Warszawa 2001.
• F. Znaniecki, Upadek cywilizacji zachodniej, Wydawnictwo Głos, Warszawa 1986.
• M. Stolarczyk, Główne przyczyny i przejawy kryzysów w Unii Europejskiej oraz ich implikacje dla dalszego procesu integracji europejskiej, "Roczniki Nauk Społecznych" 2016, T. 8(44), nr 3.
• L.W. Zyblikiewicz, Polska wobec zmian w układzie sił w gospodarce i polityce światowej w latach 2001-2013, w: K. Czornik, M. Lakomy, M. Stolarczyk (red.), Dylematy polityki zagranicznej Polski na początku XXI wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2014, s. 40-41.
• A.D. Rotfeld, Porządek międzynarodowy. Parametry zmiany, "Sprawy Międzynarodowe" 2014, nr 4, s. 44.
• M. Madej (red.), Wojny Zachodu. Interwencje zbrojne państw zachodnich po zimnej wojnie, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2017.
• R. Kuźniar, Spokojnie, koniec hegemonii Zachodu na świecie to nie koniec świata, "Gazeta Wyborcza", 21-22.05.2016.
• I. Wallerstein, Koniec świata jaki znamy, tłum. M. Bilewicz, A.W. Jelonek, K. Tyszka, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004.
• M. Sułek, Pozycja Zachodu w świetle pomiaru potęgometrycznego, w: M.F. Gawrycki et al. (red.), Tendencje i procesy rozwojowe współczesnych stosunków międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2016, s. 209.
• M. Sułek, Transformacja globalnego układu sił po zimnej wojnie, "Rocznik Strategiczny" 2016/2017, t. 22, s. 313.
• "Rocznik Strategiczny" 2017/2018, t. 23, s. 368.
• G. Allison, Destined for War: Can America and China Escape Thucydides's Trap?, Houghton Mifflin Harcourt, Boston 2017.
• R. Kuźniar, Bezpieczeństwo w pozachodnim porządku międzynarodowym (od "Pustynnej Burzy" do tak zwanego Państwa Islamskiego), w: M.F. Gawrycki et al. (red.), Tendencje i procesy rozwojowe współczesnych stosunków międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2016, s. 203-204.
• N. Ferguson, A World without power, "Foreign Policy", lipiec-sierpień 2004.
• R. Haass, The age of nonpolarity. What will follow U.S. dominance, "Foreign Affairs" 2008, maj- czerwiec.
• R.N. Haass, Świat po Ameryce, www.newsweek.pl (europa/swiat-po-ameryce,44176,1,1.html, (data dostępu: 5.06.2018).
• E. Haliżak, Wyłaniająca się dwubiegunowość USA-Chiny w systemie międzynarodowym, w: M.F. Gawrycki et al. (red.), Tendencje i procesy rozwojowe współczesnych stosunków międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2016, s. 590.
• R. Zięba, Unia Europejska jako aktor stosunków międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003.
• R. Kagan, Powrót historii i koniec marzeń, tłum. G. Sałuda, Rebis, Poznań 2009, s. 7.

Identyfikatory

DOI

10.7366/020909613201803