Solidarism vs Marxism: "Legal Views of Slaves and Roman Proletarians" by Borys Łapicki Revisited

• Autorzy: Dariusz Słapek

Warianty tytułu

Solidaryzm vs marksizm, czyli o "Poglądach prawnych niewolników i proletariuszy rzymskich" Borysa Łapickiego raz jeszcze

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

W historii polskiej romanistyki epoki PRL postać Borysa Łapickiego budzi spore zainteresowanie głównie z racji jego kontrowersyjnej monografii Poglądy prawne niewolników i proletariuszy rzymskich z 1955 r. Wydaje się, że nie do końca słusznie traktuje się ją jako wyłom w dorobku łódzkiego romanisty. Powodów jej wyjątkowości poszukuje się zwykle w skomplikowanej biografii autora, którą traktuje się jako swego rodzaju "znak czasu". Tymczasem recenzje pracy opublikowane tuż po jej ukazaniu się jednoznacznie wykazały, że dogmatyczny marksizm Łapicki poddał swego rodzaju adaptacji, próbując godzić go z od dawna akceptowanymi przez siebie ideami solidaryzmu i wiarą w wartości etyczne prawa rzymskiego. Wierność tym ideom sprawiła, że ten amalgamat trudnych do pogodzenia ze sobą konceptów (walka klas wobec opartej na wolności i braterstwie harmonii) okazał się niemożliwy do zaakceptowania. Wydaje się, że tej eklektycznej formuły nikt Łapickiemu nie narzucał - nie była przejawem konformizmu lub koniunkturalizmu autora. Mimo niezwykle ostrej krytyki nie odszedł od niej nawet w czasach, gdy materializm historyczny wyszedł z dogmatycznej fazy swego rozwoju. Niniejszy artykuł stanowi rodzaj case study - przyczynek do studiów nad szerszą kwestią tożsamości i postaw polskich romanistów w okresie stalinizmu. (abstrakt oryginalny)

EN

In the history of Polish Romanist studies in the period of the Polish People's Republic, Borys Łapicki attracts considerable attention due to his controversial monograph Legal Views of Slaves and Roman Proletarians from 1955. It seems that the work is not quite rightly treated as a breach in the career of the Romanist from Lodz. Reasons for this uniqueness are usually sought in a complicated biography of the author which is treated as a kind of a "sign of the times". Meanwhile, reviews of the work published right after it had been issued unequivocally showed that the dogmatic Marxism was in a way assessed as an adaptation by Łapicki, trying to reconcile it with the ideas of solidarism he had long accepted and belief in ethical values of the Roman law. Loyalty to these ideas made this amalgam of barely reconcilable concepts (class struggle in the light of harmony based on freedom and brotherhood) impossible to be accepted. It seems that this eclectic formula was never imposed by anyone on Łapicki - it was not a manifestation of the author's conformism or opportunism. Despite very severe criticism, he did not abandon it even in the times when historical materialism left the dogmatic phase of its development. This article is a case study - a contribution to the studies on a broader problem of identity and attitude of Polish Romanists in the period of Stalinism. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Prawo rzymskie; Solidaryzm społeczny; Marksizm

EN

Roman law; Social solidarity; Marxism

• Czasopismo: Studia Iuridica Lublinensia
• Rocznik: 2021
• Numer: Vol. 30, nr 1
• Strony: 265-288

Twórcy

autor

Dariusz Słapek

• Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, Poland

Bibliografia

• Ad laudem magistri nostri. Mistrzowie dzieła polskiej romanistyki, ed. E. Gajda, Toruń 2018.
• Banach T., Prawo rzymskie i etyka w poglądach Borysa Łapickiego, "Studia Iuridica Lublinensia" 2007, vol. 10.
• Banach T., Prawo rzymskie w poglądach wybranych przedstawicieli młodego pokolenia Narodowej Demokracji w okresie międzywojennym, [in:] Quid leges sine moribus? Studia nad prawem rzymskim dedykowane Profesorowi Markowi Kuryłowiczowi w 65. rocznicę urodzin oraz 40-lecie pracy naukowej, ed. K. Amielańczyk, Lublin 2009.
• Banyś T.A.J., Korporowicz Ł.J., Borys Łapicki, [in:] 70 lat Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego, eds. A. Liszewska, A. Pikulska-Radomska, Łódź 2015.
• Borys Łapicki, "ŁTN. Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń 1948" 1949, no 1.
• Bromboszcz M., Romanista w czasach stalinizmu - Borys Łapicki o powstaniach oraz walce niewolników z panami, [in:] Wojna i pokój. Wybrane zagadnienia prawno-historyczne, eds. E. Kozerska, P. Sadowski, A. Szymański, Opole 2013.
• Brzeziński S., Fudalej K., Pracownicy naukowo-dydaktyczni Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego 1930-2010. Słownik biograficzny, Warszawa 2012.
• Cywiński Z., Tradycja petrażycjańska w polskiej socjologii prawa albo o tym, co zyskaliśmy, nie odwołując się do Ehrlicha, "Studia Iuridica" 2018, vol. 74, DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0012.2293.
• Czech-Jezierska B., Ius publicum i ius privatum w poglądach tzw. romanistyki marksistowskiej (przykład Czechosłowacji), "Studia Prawno-Ekonomiczne" 2018, no. 108.
• Czech-Jezierska B., Okres dwudziestolecia międzywojennego a rozwój nauki prawa rzymskiego w Polsce, "Zeszyty Prawnicze UKSW" 2011, vol. 11(4), DOI: https://doi.org/10.21697/zp.2011.11.4.07.
• Czech-Jezierska B., Polscy romaniści w czasie II wojny światowej, "Studia z Dziejów Państwa i Prawa" 2018, vol. 21.
• Czech-Jezierska B., Prawo rzymskie w edukacji prawniczej w pierwszych latach Polski Ludowej (1944-1949), "Annales UMCS sectio G (Ius)" 2014, vol. 61(2), DOI: https://doi.org/10.17951/g.2014.61.2.31.
• Czech-Jezierska B., Wolność i godność w starożytnym Rzymie - dobra osobiste czy społeczne? Kilka uwag na tle poglądów Borysa Łapickiego, [in:] Naruszenie dobra osobistego i zadośćuczynienie, Olsztyn (in print).
• Czech-Jezierska B., Dębiński A., Prawo rzymskie w Polsce w latach 1939-1945, "Zeszyty Prawnicze" 2017, vol. 17(3), DOI: https://doi.org/10.21697/zp.2017.17.3.01.
• Češka J., Łapicki, Borys. Poglądy prawne niewolników i proletariuszy rzymskich, "Sborník prací Filozofické fakulty brněnské univerzity. E-Řada archeologicko-klasická" 1956, vol. 5(E1).
• Dembiński H., Teorie Duguita i Kelsena, Wilno 1931.
• Duguit L., Kierunki rozwoju prawa cywilnego od początku XIX wieku, Warszawa-Kraków 1938.
• Dzikowski A., Nauczanie prawa rzymskiego na studiach prawniczych w Polsce w latach 1918-1989. Konflikt ideologiczny o znaczeniu praktycznym, "Kortowski Przegląd Prawniczy" 2017, no. 4.
• Fertacz S., Przyczynek do powstania i działalności Kongresu Słowian Amerykańskich w latach drugiej wojny światowej, "Kwartalnik Historyczny" 1993, no. 2.
• Fiktus P., Prawo w doktrynie solidaryzmu na przykładzie myśli prawnej Leopolda Caro, [in:] Pozytywizm prawniczy i szkoła prawa natury - tradycje sporu i jego współczesne implikacje, eds. P. Kaczmarek, Ł. Machaj, Wrocław 2010.
• Geremek B., Łoposzko T., rec. Borys Łapicki, Poglądy prawne niewolników i proletariuszy rzymskich. Studium historyczne na tle bazy gospodarczej i antagonizmów klasowych, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź 1955, s. 241, "Przegląd Historyczny" 1956, vol. 47(2).
• Gide Ch., Miłosierdzie, sprawiedliwość i dobór naturalny, Warszawa 1900.
• Gide Ch., Znaczenie idei solidarności w programie ekonomicznym, Warszawa 1907.
• Główka J., Pobudki utylitarystyczne i krytyka pozytywizmu prawniczego w ujęciu autorytetu L. Petrażyckiego i G. Radbrucha, [in:] Prawo i nauka w poglądach Leona Petrażyckiego, eds. D. Gil, Ł. Pikuła, Lublin 2013.
• Górka S., Wolność, równość, solidarność. Myśl społeczno-polityczna Maksyma Kowalewskiego, Kraków 2006.
• Górnicki L., Prawo Trzeciej Rzeszy w nauce i publicystyce prawniczej Polski międzywojennej (1933-1939), Bielsko-Biała 1993.
• Gruszczyk M., Przyczynek do powstania i działalności Komitetu Słowiańskiego w Polsce w pierwszych latach po zakończeniu II wojny światowej, [in:] Władza a społeczeństwo, eds. A. Bryłka, T. Kałuski, M. Korbaś, Katowice 2016.
• Guglielmonti P., Varanini G.-M., Wywiad z Karolem Modzelewskim, "Przegląd Historyczny" 2011, no. 1.
• Habrat A., Ideał człowieka i społeczeństwa w teorii Leona Petrażyckiego, Rzeszów 2006.
• Jakubowski I., Pikulska-Radomska A., Rau Z., Jan Kodrębski (1936-1997), [in:] 70 lat Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego, eds. A. Liszewska, A. Pikulska-Radomska, Łódź 2015.
• Jaskiernia J., Prawo zwyczajowe w poglądach Leona Petrażyckiego, [in:] Prawo i nauka w poglądach Leona Petrażyckiego, eds. D. Gil, Ł. Pikuła, Lublin 2013.
• Jońca M., Działalność Borysa Łapickiego w latach okupacji hitlerowskiej, [in:] Ad laudem magistri nostri. Mistrzowie dzieła polskiej romanistyki, ed. E. Gajda, Toruń 2018.
• Kalinowski J., Teoria reguły społecznej i reguły prawnej Leona Duguita. Problem podstaw mocy obowiązującej prawa. Studium filozoficzno-prawne, Lublin 1949.
• Kik M., Leona Petrażyckiego filozofia prawa, "Czasopismo Filozoficzne" 2006, no. 1.
• Kita J., Pytlas S., Profesorowie Uniwersytetu Łódzkiego w latach 1945-1994. Pro memoria, Łódź 1995.
• Klima J., rev., "Rivista internazionale di diritto romano e antico" 1957, vol. 8.
• Kodrębski J., Borys Łapicki, "ŁTN. Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń 1924-1977" 1979.
• Kodrębski J., Borys Łapicki (1889-1974), [in:] Profesorowi Janowi Kodrębskiemu in memoriam, ed. A. Pikulska-Robaszkiewicz, Łódź 2000.
• Kodrębski J., Borys Łapicki (1889-1974), "Czasopismo Prawno-Historyczne" 1974, vol. 26(2).
• Kodrębski J., Borys Łapicki (1889-1974), "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki Humanistyczno-Społeczne" 1976, no. 26.
• Kodrębski J., Dzieje Katedry Prawa Rzymskiego, "Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica" 1997, no. 64.
• Kodrębski J., Wydział Prawa i Administracji UŁ w l. 1945-1995. Szkic do historii, "Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica" 1997, no. 64.
• Kowalski H., Słapek D., Prof. dr hab. Tadeusz Łoposzko (1929-1994). Uczony, Nauczyciel, Człowiek, Lublin 2019 (manuscript).
• Kowalski J., Psychologiczna teoria prawa i państwa Leona Petrażyckiego, Warszawa 1963.
• Leon Petrażycki i jego dzieło, eds. M. Zubik, K. Koźmiński, K. Szczucki, "Studia Iuridica" 2018, vol. 74.
• Leszczyna H., Petrażycki, Warszawa 1974.
• Litewski W., s.v. Łapicki Borys, [in:] idem, Słownik encyklopedyczny prawa rzymskiego, Kraków 2008.
• Łapicki B., Etyczna kultura starożytnego Rzymu a wczesne chrześcijaństwo, Wrocław-Łódź 1958.
• Łapicki B., Ideologiczna obrona i krytyka własności jednostkowej w starożytnym Rzymie, "Przegląd Socjologiczny" 1958, no. 12.
• Łapicki B., Jednostka i państwo w Rzymie starożytnym. Rozważania historyczne na tle przeobrażeń prawa i państwa i prawa w dobie obecnej, Warszawa 1939.
• Łapicki B., O humanistycznym wychowaniu prawnika, "Państwo i Prawo" 1948, no. 5-6.
• Łapicki B., O spadkobiercach ideologii rzymskiej. Okres chrystianizacji cesarstwa rzymskiego, Łódź 1962.
• Łapicki B., Odpowiedź na recenzję R. Taubenschlaga, "Myśl Współczesna" 1949, no. 10.
• Łapicki B., Poglądy prawne niewolników i proletariuszy rzymskich. Studium historyczne na tle bazy gospodarczej i antagonizmów klasowych, Łódź 1955.
• Łapicki B., Teoria prawa według wykładów na UŁ, Łódź 1947.
• Łapicki B., Władza ojcowska w starożytnym Rzymie. Okres królewski i republikański, Warszawa 1935.
• Motyka K., Wpływ Leona Petrażyckiego na polską teorię i socjologię prawa, Lublin 1993.
• Ożarowska-Sobieraj J., Bromboszcz M., Ideologia warstwy oświeconej - inteligencji rzymskiej okresu pryncypatu w poglądach Borysa Łapickiego, [in:] Egalitaryzm i elitaryzm. Tradycja i przyszłość Europy, eds. E. Kozerska, P. Sadowski, A. Szymański, Opole 2012.
• Petrażycki L., O pobudkach postępowania i o istocie moralności i prawa, Warszawa 1904.
• Petrażycki L., Teoria prawa i państwa w związku z teorią moralności, vol. 1-2. Warszawa 1959-1960.
• Petrażycki L., Wstęp do nauki prawa i moralności. Podstawy psychologii emocjonalnej, Warszawa 1959.
• Pikulska-Radomska A., Sylwetki łódzkich uczonych. Prof. Jan Kodrębski, Łódź 2008.
• Pikuła Ł.J., Ideał społeczny i odrodzenie prawa naturalnego w świetle polemiki między Rudolfem Stammlerem a Leonem Petrażyckim, [in:] Prawo i nauka w poglądach Leona Petrażyckiego, eds. D. Gil, Ł. Pikuła, Lublin 2013.
• Prof. dr Borys Łapicki, "Prawo i Życie" 1974, no. 8.
• Przeciszewska M., Dyskusje o rosyjskiej polityce liberalnej. Środowisko Partii Konstytucyjno-Demokratycznej, 1905-1914, Warszawa 2013 (doctoral dissertation written under the supervision of T. Kizwalter).
• Report on the American Slav Congress and Associated Organizations, June 26, 1949, Washington 1950.
• Rutkowski T., Nauki historyczne w Polsce 1944-1970. Zagadnienia polityczne i organizacyjne, Warszawa 2007.
• Siewierski T., Inspiracje marksistowskie w twórczości Mariana Małowista, [in:] Zimowa szkoła historii najnowszej 2012, eds. Ł. Kamiński, G. Wołk, Warszawa 2012.
• Sitek R., Warszawska szkoła historii idei. Między historią a teraźniejszością, Warszawa 2000.
• Staszków M., W sprawie "Poglądów prawnych niewolników i proletariuszy rzymskich" (uwagi na tle pracy prof. Borysa Łapickiego), "Czasopismo Prawno-Historyczne" 1956, vol. 8(2).
• Szymoszek E., Michał Staszków jako romanista (1929-1992), "Z Dziejów Prawa" 2005, part 6.
• Taubenschlag R., "Prawo rzymskie", Borys Łapicki, Warszawa 1948 [rec.], "Czasopismo Prawno-Historyczne" 1949, vol. 2.
• Tokarczyk R., Antologia anegdoty akademickiej, Warszawa 2006.
• Tyrchan M., Nauki historycznoprawne w latach 60 XX wieku, "Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa" 2012, no. 5.
• Wierzbowski B., Treść władzy ojcowskiej w rzymskim prawie poklasycznym - władza nad osobami dzieci, Toruń 1977.
• Wituch T., Stolarczyk B., Studenci Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego 1945-2000, Kraków 2010.
• Zabłocka M., Badania romanistów polskich w latach 2011-2013, "Zeszyty Prawnicze UKSW" 2015, vol. 15(2), DOI: https://doi.org/10.21697/zp.2015.15.2.10.
• Zabłocka M., Borys Łapicki (1889-1974), [in:] Profesorowie Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego 1808-2008, ed. G. Bałtruszajtys, Warszawa 2008.
• Zabłocka M., Gorsze lata polskiej romanistyki, "Zeszyty Prawnicze UKSW" 2017, vol. 17(4), DOI: https://doi.org/10.21697/zp.2017.17.4.07.
• Zabłocka M., Romanistyka polska w pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku, Warszawa 2013.
• Zoll F., Z zagadnień funkcjonalizmu własności na tle spuścizny po Leonie Duguit, "Przegląd Notarialny" 1947, no. 1.
• Zysiak A., Punkty za pochodzenie. Powojenna modernizacja i uniwersytet w robotniczym mieście, Kraków 2016.
• Zyzik R., Czy Leon Petrażycki był prekursorem behawioralnej ekonomicznej analizy prawa?, "Forum Prawnicze" 2016.
• Bielas K., Szczerba J., Nie zabiliby panowie królika. Cz. 1. Rozmowa z Andrzejem Łapickim, "Gazeta Wyborcza", 5.03.1999, http://niniwa22.cba.pl/lapicki_wywiad_1.htm [access: 10.12.2020].

Identyfikatory

DOI

10.17951/sil.2021.30.1.265-288