Upadek. Analiza problemu specyficznie (nie)obecnego w teorii socjologicznej

• Autorzy: Łukasz Trembaczowski

Warianty tytułu

The Fall. An Analysis of a Problem which is Peculiarly Present/Absent in Sociological Theory

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W niniejszym artykule starałem się wykazać, że na poziomie pojęć brakuje w socjologii pojęcia "upadku społecznego" stawianego explicite, dobrze zdefiniowanego i poddającego się operacjonalizacji. Istniejące terminy choć zbieżne, to jednak są niewystarczające w funkcji substytucyjnej. Na poziomie koncepcji w socjologii również brak przykładów, takich jak koncepcja państwa upadłego czy granic wzrostu, które pozwalałyby na podjęcie wysiłku budowania szerszej teorii upadku społecznego. Brak też modelowych przykładów, które nadają dynamikę zainteresowań dyscyplinom pokrewnym. Być może to jest właśnie przyczyna nieobecności tej problematyki w głównym nurcie rozważań socjologicznych. W sytuacji stwierdzonych już wcześniej deficytów nie zaskakuje ubóstwo teoretyczne w tym obszarze. Funkcjonujące w teorii społecznej przykłady konkretnych teorii upadku społecznego wywodzą się głównie bezpośrednio z historii (Arnold Toynbee, Joseph Tainter), a przypadek budowania teorii przez autora spoza nauk społecznych (Jared Diamond) trudno uznać za satysfakcjonujący. Oczywiście, uwzględniając poziomy budowania teorii, potrzeba najpierw pojęć, wokół których skrystalizować się mogą pewne konceptualizacje dające bazę do jej budowy. Tym samym chciałbym postulować obszerniejsze rozważania nad pojęciem "upadku społecznego". Jest to o tyle istotne, że kwestia upadku społecznego każe na nowo przemyśleć istotę spójności społecznej (jak bowiem wyjaśnić jej gwałtowny zanik), dialektykę wspólnoty i odosobnienia (która aktualizuje się w sytuacjach skrajnych) oraz problem rozwoju społecznego. Gruntowne przemyślenie i uteoretyzowanie upadku społecznego będzie musiało uwzględniać te kwestie i będzie stawiało je w nowym świetle. (fragment tekstu)

EN

The paper advocates for development of the theory of societal collapse. It consists of three main parts: analysis of related concepts already present in sociological vocabulary, conceptualizations in other social sciences' disciplines and already developed theories of societal collapse. The concepts near to societal collapse analyzed in the paper are social disorganization, anomy and crisis all of which overlap with collapse when extremal severity of phenomena described by those concepts occurs. Presence in other disciplines covers collapse of Roman Empire, Fallen States, Eastern Island and Neo-Malthusianism.The theories of societal collapse discussed in this paper include Arnold Toynbee's theory of civilizations' break down and disintegration, Oswald Spengler's decline of the west and similar conceptualization by Florian Znaniecki. Recent theories recalled in the paper cover Joseph Tainter's theory of diminishing marginal utility of social development and Jared Diamond's theory of societal collapse. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Socjologia; Teorie socjologiczne; Nauki społeczne; Historia społeczeństw

EN

Sociology; Sociological theories; Social sciences; Societies history

• Czasopismo: Górnośląskie Studia Socjologiczne. Seria Nowa
• Rocznik: 2017
• Tom: 8
• Strony: 128-157

Twórcy

autor

Łukasz Trembaczowski

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

Bibliografia

• Bardi U., 2011: The Limits to Growth Revisited. New York: Springer.
• Becker H., Barnes H.E., 1964: Rozwój myśli społecznej od wiedzy ludowej do socjologii. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Bernard J., 1972: Community disorganization. In: D.L. Sills, ed.: International Encyclopedia of the Social Science. New York-London: Collier-Macmillan Publishers.
• Bieleń S., 2006: Państwa upadłe. W: J. Symonides, red.: Organizacja Narodów Zjednoczonych. Bilans perspektyw i zagrożeń. Warszawa: Scholar.
• Caudwell Ch., 1971: Further Studies in a Dying Culture. New York-London: Monthly Review Press.
• Childe V.G., 1942: What Happened in History. Baltimore: Penguin.
• Chomsky N., 2006: Failed States: The Abuse of Power and the Assault on Democracy. New York: Metropolitan Books.
• Diamond J., 2005: Upadek. Dlaczego niektóre społeczeństwa upadły, a innym się udało. Przeł. J. Lang i in. Warszawa: Prószyński i S-ka.
• Durkheim E., 1999: O podziale pracy społecznej. Przeł. K. Wakar. Warszawa: PWN.
• Durkheim E., 2011: Samobójstwo. Studium z socjologii. Przeł. K. Wakar. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Ehrlich P., 1968: The Population Bomb. Rivercity: Rivercity Press.
• Eisenstadt S.N., 2009: Utopia i nowoczesność. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Elwert G., 1997: Gewaltmarkte. "Kolner Zeitschrift fur Soziologie und Sozialpsychologie", Sonderheft 37: Soziologie der Gewalt. Hrsg. T. von Trotha.
• Erikson K., 1976: Collective Trauma at Buffalo Creek. "Society", Nr VIII-IX.
• Finley M.I., 1973: The Ancient Economy. Berkeley-Los Angeles: University of California Press.
• Flenley J.R., King S., 1984: Late Quaternary pollen records from Easter Island. "Nature" No. 307, s. 47-50.
• Gibbon E., 1960: Zmierzch cesarstwa rzymskiego. Przeł. S. Kryński. Warszawa: PIW.
• Gibbon E., 2000: Upadek Cesarstwa Rzymskiego na Zachodzie. Przeł. I. Szymańska, M. Szymański. Warszawa: PIW.
• Gil G., 2012: Sekurytyzacja upadania państwa po zimnej wojnie. W: R. Kłosowicz, A. Mania, red.: Problem upadku państwa w stosunkach międzynarodowych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Gilfallen S.C., 1970: Roman Culture and Dysgenic Lead Poisoning. In: M. Chambers, ed.: The Fall of Rome. Can It Be Explained. New York: Holt, Reinhart and Winston.
• Gray Ch.E., 1952: The Epicyclical Evolution of Greco-Roman Civilization. "American Anthropologist" No. 60, s. 13-31.
• Guha A.S., 1981: An Evolutionary View of Economic Growth. Oxford: Clarendon Press.
• Heather P., 2006: The Fall of the Roman Empire: A New History of Rome and the Barbarians. Oxford.
• Heitland W.E., 1962: The Roman Fate. In: D. Kagan, ed.: Decline and Fall of the Roman Empire: Why Did It Collapse? Boston: Heath.
• Helman G., Ratner S., 1992: Saving Failed States. "Foreign Policy", Vol. 89, s. 3-20.
• Heyerdahl T., 1963: Wyprawa Kon-Tiki. Przeł. J. Pański. Warszawa: Iskry.
• Heyerdahl T., 1995: Akuaku: tajemnice Wyspy Wielkanocnej. Przeł. J. Giebułtowicz. Warszawa: Muza.
• Hyerdahl T., Fedron E. Jr., 1961: Reports of the Norwegian Archeologic Expedition to Easter Island and the East Pacific. T. 1: The Archeology of Easter Island. London: Allen & Unwin.
• Hughes J.D., 1975: Ecology in Ancient Civilizations. Albuquerque: University of New Mexico Press.
• Huntington E., 1915: Civilization and Climate. New Haven: Yale University Press.
• Huntington E., 1917: Climatic Change and Agricultural Exhaustion as Elements in the Fall of Rome. "Quarterly Journal of Economics", No. 31, s. 173-208.
• Isaac J.P., 1971: Factors in the Ruin of Antiquity: a Criticism of Ancient Civilization. Toronto: Bryant Press.
• Jarosz M., 1998: Dezorganizacja społeczna. W: A. Kojder et al., red.: Encyklopedia socjologii. T. 1. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Jones A., 1964: The Later Roman Empire, 284-602: A Social, Economic and Administrative Survey. Norman: University of Oklahoma Press.
• Jones A., 1974: The Roman Economy: Studies in Ancient Economic and Administrative History. Oxford: Basil Blackwell.
• Jones W.H.S., 1907: Malaria: a Neglected Factor in the History of Greece and Rome. Cambridge: Macmillan and Bowes.
• Kaesler D., 2010: Weber. Życie i dzieło. Przeł. S. Lisiecka. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Kaplan R., 2008: Polityka wojowników. Przeł. G. Fik. Elbląg: Wydawnictwo Sprawy Polityczne.
• Kirch P., 2000: On the Road of the Winds: An Archeological History of the Pacific Is lands Before European Contact. Berkeley: University of California Press.
• Kołodko G., 2013: Dokąd zmierza świat. Ekonomia polityczna przyszłości. Warszawa: Prószyński i S-ka.
• Lukes S., 2012: Durkheim. Życie i dzieło. Przeł. E. Klekot i E. Szul-Skjoeldkrona. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Malinowski B., 2000: Antropologia. Przeł. S. Kapralski. W: B. Malinowski: Dzieła. T. 8. Warszawa: PWN.
• Mann M., 1984: The Autonomous Power of the State: Its Origins, Mechanisms and Results. "European Journal of Sociology", T. 2, s. 185-213.
• Marody M., Giza-Poleszczuk A., 2004: Przemiany więzi społecznych. Warszawa: Scholar.
• Mazzarino S., 1966: The End of the Ancient World. London: Faber and Faber.
• McNeill W.H., 1976: Plagues and Peoples. Gordon City: Anchor/Doubleday.
• Meadows D.H., Meadows D.L., Randers J., Behrens W.W., 1973: Granice wzrostu. Przeł. W. Rączkowska, S. Rączkowski. Warszawa: PWN.
• Meadows D.H., Randers J., Meadows D.L., 2004: Limits to Growth: The 30-Year Update. White River Junction, VT: Chelsea Green Publishing.
• Merton R.K., 2002: Teoria socjologiczna i struktura społeczna. Przeł. E. Morawska i J. Werenstein-Żuławski. Warszawa: PWN.
• Metraux A., 1971: Ethnology of Easter Island. "Bishop Museum Bulletin". Honolulu.
• Miłosz C., 2002: Upadek Cesarstwa Rzymskiego, czyli coś dla zwolenników śródziemnomorskiego mitu. "Tygodnik Powszechny", nr 48 (2786), s. 8-9.
• Peter-Wirski M., 2012: Wpływ czynników ponowoczesności na powstawanie fenomenu państw upadłych. W: R. Kłosowicz, A. Mania, red.: Problem upadku państwa w stosunkach międzynarodowych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Rotberg R.I., 2004: The Failure and Collapse of Nation-State. Breakdown, Prevention and Repair. In: R.I. Rotberg, ed.: When States Fail. Causes and Consequences. Princeton: Princeton University Press.
• Simkovitch V.G., 1916: Romes Fall Reconsidered. "Political Sciences Quarterly", Nr 31, s. 201-243.
• Simon J., 1981: The Ultimate Resource. Princeton: Princeton University Press.
• Spengler O., 2001: Zmierzch Zachodu. Zarys morfologii historii uniwersalnej. Przeł. J. Marzęcki. Warszawa: Wydawnictwo KR.
• Steadman D.W., Vargas Casanova P, Cristiono Fernando C., 1994: Stratigraphy, Chronology, and Cultural Context of An Early Faunal Assemblage from Easter Island. "Asian Perspectives", No. 33, s. 79-96.
• Stevenson Ch., 1995: Easter Island. Maunga Tari: An Upland Agriculture Complex. Los Osos, Calif.: Easter Island Foundation.
• Szpak A., 2014: Fenomen "państw upadłych" w świetle prawa międzynarodowego. Toruń: TONiK.
• Sztompka P., red., 1999: Imponderabilia wielkiej zmiany. Mentalność, wartości i więzi społeczne czasów transformacji. Warszawa: PWN.
• Tainter J.A., 1988: The Collapse of Complex Societies. Cambridge: Cambridge University Press.
• Thomas W.I., Znaniecki F., 1976: Chłop polski w Europie i Ameryce. T. 4: Dezorganizacja i reorganizacja w Polsce. Przeł. I. Wyrzykowska. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Tilburg J.A. Van, Ralston T., 2005: Megaliths and Mariners: Experimental Archaeology on Easter Island. In: K.L. Johnson, ed.: Onward and Upward: Papers in Honor of Clement W. Meighan. Chico, CA: Stansbury Publishing.
• Tocqueville A. de, 2005: Dawny ustrój i rewolucja. Przeł. H. Szumańska-Grossowa. Warszawa: Fundacja Aletheia.
• Toynbee A.J., 2000: Studium historii. Przeł. J. Marzęcki. Warszawa: PIW.
• Turner G., 2014: Is Global Collapse Imminent? Melbourne Sustainable Society Institute Research Paper No. 4. Melbourne: Melbourne University Press.
• Walbank F.W., 1967: Social Structure and Economy in the Roman Empire. In: S.N. Eisenstad, ed.: The Decline of Empires. Englewood Cliffs: Prentice Hall.
• Welzer H., 2010: Wojny klimatyczne. Za co będziemy zabijać w XXI wieku? Przeł. M. Sutowski. Warszawa: Krytyka Polityczna.
• West L.C., 1933: The Economic Basis of the Decline of Ancient Culture. "American Historical Review", No. 28, s. 96-106.
• Westermann W.L., 1915: The Economic Basis of the Decline of Ancient Culture. "Ancient Historical Review", No. 20, s. 723-743.
• Wielecki K., 2012: Kryzys i socjologia. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu War-szawskiego.
• Woodward E.L., 1916: Christianity and Nationalism in the Later Roman Empire. London: Longman's Green.
• Zajadło J., 2005: Prawo międzynarodowe wobec problemu "państwa upadłego". "Państwo i Prawo" Nr 2, s. 3-20.
• Znaniecki F., 1974: Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości. Warszawa: PWN.
• Znaniecki F., 2013: Upadek cywilizacji zachodniej. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego