The State National Council and the Polish Committee of National Liberation in a State Governed by the Rule of Law: Positions of Legal Scholarly Opinion

• Autorzy: Ewa Kozerska , Katarzyna Dziewulska

Warianty tytułu

Krajowa Rada Narodowa i Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego w państwie prawa. Stanowiska doktryny

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

Ustanowienie reżimu komunistycznego w 1944 r. w Polsce stanowi w doktrynie oraz w praktyce legislacyjnej i orzeczniczej aktualny przedmiot refleksji. Nie wypracowano bowiem jednolitego stanowiska wobec tych wydarzeń, co powoduje, że usankcjonowany wówczas porządek polityczno- -normatywny nadal skłania do kontrowersyjnych ocen i przede wszystkim wywołuje określone skutki prawne. Wynika to z faktu, że nowa ludowa władza, umocowana siłową, a nie prawną czy społeczną podstawą działania, sama nadała sobie kompetencje do stanowienia porządku normatywnego. Brak legitymacji do prawowitego panowania i działalności legislacyjnej w zasadzie - z punktu widzenia idei państwa prawa - podważa status ustrojowo-prawny organów władzy ludowej, tym bardziej że stworzony wówczas system jednolitej władzy i źródeł prawa świadczyły o budowaniu wzorowanego na Związku Radzieckim państwa totalitarnego. Ówczesne zdarzenia i zachowania prawne doprowadziły do licznych, często radykalnych zmian w wielu płaszczyznach życia prywatnego i publicznego. Ponadto wywołały określone, trudne dziś do odwrócenia skutki społeczne i materialne, z którymi wciąż mierzy się polskie społeczeństwo. Współczesne standardy państwa prawa stawiają zatem wymóg podjęcia kompleksowej i skutecznej aktywności przez władzę publiczną w zakresie słusznego i sprawiedliwego naprawienia szkód materialnych oraz zadośćuczynienia strat moralnych powstałych w wyniku panowania tego ustroju. Wydaje się to tym bardziej istotne, że niektóre regulacje władzy ludowej, zwłaszcza dotyczące zmian struktury własnościowej, nadal obowiązują oraz stanowią podstawę orzeczeń sądowych i Trybunału Konstytucyjnego. (abstrakt oryginalny)

EN

The establishment of the communist regime in Poland in 1944 is a current subject of reflection in the doctrine and practice of legislation and judiciary. There has been no uniform position on these events, which means that the then sanctioned political and normative order continues to produce controversial assessments and, above all, certain legal effects. This results from the fact that the new people's power, empowered by force, and not by legal or social basis, has given itself the competence to establish a normative order. The lack of legitimacy for the rightful rule and legislative activity, in principle - from the point of view of the idea of the rule of law - undermines the political and legal status of the people's authorities. This is all the more so because the system of unified power and sources of law created at that time was evidence of building a totalitarian state modelled on the Soviet Union. The events and legal behaviours of that time led to numerous, often radical changes in many areas of private and public life. They caused certain social and material effects, difficult to reverse today, which Polish society still faces. Therefore, modern standards of the rule of law require that public authorities undertake comprehensive and effective activity. They require that the principles of just and fair compensation for material damage and compensation for moral losses resulting from the rule of this system be implemented. This seems all the more important because some regulations of the people's power, especially those concerning changes in the ownership structure, are still in force and form the basis of court and Constitutional Tribunal decisions. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Komunizm; Prawo konstytucyjne; Ustrój państwa; Historia prawa; Historia polityczna

EN

Communism; Constitutional law; Political system of the state; Legal history; Political history

• Czasopismo: Studia Iuridica Lublinensia
• Rocznik: 2021
• Numer: Vol. 30, nr 1
• Strony: 121-144

Twórcy

autor

Ewa Kozerska

• University of Opole, Poland

autor

Katarzyna Dziewulska

• University of Opole, Poland

Bibliografia

• Banaszak B., Prawo konstytucyjne, Warszawa 2017.
• Bardach J., Leśnodorski B., Pietrzak M., Historia państwa i prawa polskiego, Warszawa 1979.
• Biernat T., Legitymizacja władzy politycznej. Elementy teorii, Toruń 1999.
• Biskupski K., Rady narodowe. Wykład o ustroju i komentarz do ustawy, compiled by K. Biskupski, J. Starościak, Warszawa 1948.
• Burda A., Polskie prawo państwowe, Warszawa 1969.
• Dworakowski W., Klasa robotnicza-awangarda narodu, [in:] O Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Zbiór materiałów, Warszawa 1953.
• Działocha K., Rola konstytucji marcowej w prawie państwowym Polski Ludowej, "Przegląd Prawa i Administracji" 1976, vol. 8, [in:] Prawo konstytucyjne na przestrzeni lat. Wybór publikacji profesora Kazimierza Działochy z okazji jubileuszu 85 urodzin i 60-lecia pracy naukowej, ed. A. Łukaszczuk, Warszawa 2018.
• Działocha K., Trzciński J., Zagadnienie obowiązywania konstytucji marcowej w Polsce Ludowej. 1944-1952, Wrocław 1977.
• Fenichel Z., Próba charakterystyki ustawodawstwa polskiego za okres 1944-1946, "Demokratyczny Przegląd Prawniczy" 1947, no. 1-2.
• Friszke A., PKWN - próba oceny, "Pamięć i Sprawiedliwość" 2005, no. 2.
• Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2016.
• Grzybowski K., Ustrój Polski współczesnej 1944-1948, Kraków 1948.
• Hobbes T., Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego, Warszawa 2005.
• Jarosz Z., Zakrzewska J., Krajowa Rada Narodowa. Z dziejów kształtowania się ludowego parlamentu, "Czasopismo Prawno-Historyczne" 1964, vol. 16(1).
• Jastrzębski R., Powstanie i działalność Prezydium Krajowej Rady Narodowej (1944-1947), [in:] Z historii ustroju i konstytucjonalizmu Polski. Księga jubileuszowa dedykowana w osiemdziesiątą rocznicę urodzin Profesora Mariana Kallasa, ed. D. Makiłła, collaboration M. Wilczek-Karczewska, Warszawa 1918.
• Kallas M., Lityński A., Historia ustroju i prawa Polski Ludowej, Warszawa 2003.
• Kersten K., Narodziny systemu władzy. Polska 1944-1948, Paryż 1986.
• Kozerska E., Scheffler T., Retoryka ciągłości: o dziedzictwie prawnym II Rzeczypospolitej i rządów komunistycznych, "Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem" 2017, vol. 39(2), DOI: https://doi.org/10.19195/2300-7249.39.2.4.
• Lane Ch., Socjalistyczny rytuał a legitymacja władzy, [in:] Władza i polityka. Wybór tekstów ze współczesnej politologii zachodniej, ed. A. Ankwicz, Warszawa 1986.
• Lassalle F., O istocie konstytucji, Warszawa 1907.
• Lipska M., Aparat administracyjny PKWN, "Czasy Nowożytne" 2005, vol. 18-19.
• Litwin J., W sprawie mocy obowiązującej niektórych ustaw przedwojennych, "Palestra" 1957, no. 1/3.
• Lityński A., Początki resortu sprawiedliwości PKWN. W 70. rocznicę, "Roczniki Administracji i Prawa" 2014, vol. 14(1).
• Machiavelli N., Książę, Warszawa 1969.
• Mycielski A., Polskie prawo polityczne, Kraków 1947.
• Paczkowski A., PKWN - próba oceny, "Pamięć i Sprawiedliwość" 2005, no. 2.
• Peretiatkowicz A., Konstytucja Marcowa a Konstytucja Lutowa, "Państwo i Prawo" 1947, no. 11.
• Polskie prawo konstytucyjne, ed. W. Skrzydło, Lublin 2005.
• Rotschild J., Legitymizacja polityczna we współczesnej Europie, [in:] Władza i polityka. Wybór tekstów ze współczesnej politologii zachodniej, ed. A. Ankwicz, Warszawa 1986.
• Rozmaryn S., Polskie prawo państwowe, Warszawa 1951.
• Scheffler T., Recepcja doktryny prawnej Hansa Kelsena w Niemczech, [in:] Normatywizm Hansa Kelsena a współczesna nauka prawa, ed. A. Bosiacki, Warszawa 2017.
• Siemieński F., Prawo konstytucyjne, Warszawa-Poznań 1976.
• Skrzydło W., Kształtowanie się aparatu państwowego w okresie PKWN, "Roczniki Lubelskie" 1964, vol. 7.
• Skrzydło W., Ustrój polityczny RP w świetle Konstytucji z 1997 roku, Kraków 2000.
• Stawarska-Rippel A., Prawo sądowe Polski Ludowej 1944-1950 a prawo Drugiej Rzeczypospolitej, Katowice 2006.
• Trzciński J., Zagadnienie obowiązywania konstytucji z 17 marca 1921 w latach 1944-52, "Przegląd Prawa i Administracji" 1974, no. 5.
• Wawak Z., Legitymacja prawna KRN, "Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny" 1993, no. 4.
• Wendel A., KRN i PKWN - pierwsze władze Polski Ludowej, "Rocznik Lubelski" 1959, vol. 2.
• Wiącek M., Znaczenie zastosowania konstytucji marcowej w Polsce Ludowej dla orzecznictwa sądów i Trybunału Konstytucyjnej III RP, Warszawa 2012.
• Winczorek P., Legitymizacja władzy politycznej, "Państwo i Prawo" 1985, no. 11-12.
• Wrona J., System polityczny w Polsce w latach 1944-1948, "Pamięć i Sprawiedliwość" 2005, no. 2.
• Żenczykowski T., Polska Lubelska 1944, Warszawa 1990.
• Manifest demokratycznych organizacji społeczno-politycznych i wojskowych w Polsce, https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/410102/edition/420906/content [access: 12.10.2019].
• Szulc M., Prezydium Krajowej Rady Narodowej w systemie ustrojowym państwa polskiego (1944-1947), https://depotuw.ceon.pl/bitstream/handle/item/1681/2200-DR-PR-30809.pdf?sequence=1 [access: 22.11.2019].
• Constitutional Act of 19 February 1947 on the organization and scope of activities of the highest organs of the Republic of Poland (Journal of Laws 1947, no. 18, item 71).
• Decision of the Constitutional Tribunal of 13 March 2013, SK 38/12.
• Judgement of the Supreme Court of 5 December 1950, C 323/50.

Identyfikatory

DOI

10.17951/sil.2021.30.1.121-144