Źródła i dynamika kapitału kulturowego Ślązaków

• Autorzy: Adam Bartoszek

Warianty tytułu

The Sources and Dynamics of the Silesians' Cultural Capital

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Za swoją akademicką powinność uważam staranne dyskutowanie społecznych i kulturowych źródeł zjawisk społecznych. Dlatego raz jeszcze przywołam kryteria determinujące formowanie się tożsamości regionalnej Ślązaków i spróbuję odpowiedzieć na pytanie wyprowadzone z refleksji E. Szramka. Rozważając kwestie tożsamości społecznej, poruszamy się zawsze w podwójnej przestrzeni: zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych, czyli wspólnotowych, identyfikacji. Każdy obywatel demokratycznego państwa ma i powinien mieć prawo do swobodnego definiowania swojej regionalnej oraz narodowej przynależności. Zakorzenienie całej wspólnoty regionalnej w wymiarze kulturowym jest jednak bardziej fundamentalne od aktu jednostkowej społecznej lub politycznej identyfikacji. Powstawanie narodowości jest przede wszystkim aktem kulturowym, a nie formalnoprawnym. Bez pogłębionej analizy i debaty nad strukturą kulturową, jaką wytwarza dana zbiorowość regionalna, nie można określić zasadności jej roszczeń do autonomii. Czy w tym, co autonomiczne i specyficzne dla atrybutów kulturowych rodzimej ludności Górnego Śląska, dla wzorców jej życia, źródeł edukacji, politycznych osiągnięć, gospodarczej samodzielności Ślązaków, znajdujemy potencjał suwerennej egzystencji symbolicznej i społeczno-politycznej? Czy debata o narodowości i autonomii śląskiej prowadzi do rozbudowy argumentów czy raczej do narastania uproszczeń w opisie stanu śląskiej kultury regionalnej? Jak wyrwać ją z kręgu zmitologizowanych obrazów przeszłości? Powracam więc do problematyki kapitału kulturowego Ślązaków, ażeby ukazać jego źródła oraz dynamikę rozwoju. Nie jest to bowiem kategoria zamknięta, obejmuje treści podlegające reprodukcji i modernizacji, a tym samym również zagrożeniom związanym z presją kultury późnej nowoczesności. W tym kontekście spory o narodowość śląską mogą się okazać łabędzim śpiewem rodzimej mniejszości regionalnej. Czy Ślązacy są w stanie tego uniknąć? (fragment tekstu)

EN

The article presents a dispute over Silesian cultural identity. The author indicates peasant and working-class roots of the Silesians' culture. They form a regional community sharing a sense of wrong following their cultural marginalization and economic exploitation. Silesian ethos has been mythologized and their social role has been marginalized. The complexity of the transformations within the contemporary Silesians' culture is being unnoticed. Their ethos and aspirations are constantly diversifying. Part of them aims for the recognition of a separate Silesian nationality and regional autonomy. The majority remains passive but certain part is subject to social pathologies. Changes of ethos are also connected with the increase in educational aspiration. Better educational qualifications among Silesians raise hope for modern activation beyond traditional industry. The rising acceptance of multicultural Silesians' identity and their right to develop a regional language (Silesian dialect) is a positive phenomenon. The result of Silesians' new aspirations and at the same time a cultural dilemma is a movement either towards a subculture or an autonomous regional culture which would create Silesian nationality. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Tożsamość lokalna; Socjologia kultury; Języki regionalne; Świadomość regionalna mieszkańców; Dziedzictwo kulturowe; Uwarunkowania społeczno-kulturowe

EN

Local identity; Sociology of culture; Regional languages; Regional awareness of residents; Cultural heritage; Social and cultural condition

• Czasopismo: Górnośląskie Studia Socjologiczne. Seria Nowa
• Rocznik: 2010
• Tom: 1
• Strony: 163-181

Twórcy

autor

Adam Bartoszek

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

Bibliografia

• Bartkowski J., 2003: Tradycja i polityka. Wpływ tradycji kulturowych polskich regionów na współczesne zachowania społeczne i polityczne. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie "Żak".
• Bartoszek A., 1994: Integracja narodowa na Śląsku Opolskim a instytucje lokalne i socjalistyczne państwo. W: W. Jacher, red.: Integracja społeczna ludności rodzimej Śląska po 1945 roku. Opole: PINIŚ.
• Bartoszek A., 2001: Czy istnieje narodowość śląska? Między regionalizmem a etnicznością. W: W. Jacher, red.: Eseje socjologiczne. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Bartoszek A., 2003: Kapitał społeczno-kulturowy młodej inteligencji wobec wymogów rynku. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Bernstein B., 1990: Odtwarzanie kultury. Warszawa: PIW.
• Bieniasz S., 2001: Losy Górnoślązaków w dwudziestym wieku. Gliwice (http://www. haus.pl/pl/publikacje. htlm).
• Błasiak W., 1990: Śląska zbiorowość regionalna i jej kultura w latach 1945-1956. W: M. Błaszczyk-Wacławik, W. Błasiak, T. Nawrocki: Górny Śląsk jako szczególny przypadek kulturowy. Kielce.
• Gorzelik J., 2004: Ruch śląski - między nacjonalizmem i regionalizmem. W: L.M. Nijakowski, red.: Nadciągają Ślązacy. Czy istnieje narodowość śląska? Warszawa: "Scholar".
• Gwarecki D., 2002: Zagadnienia identyfikacji etniczej, narodowej i kulturowej - przykład Pawłowiczek. W: H. Karczyńska, red.: Specyfika tożsamości regionalnej pogranicza Śląska na przykładzie historii lokalnej. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
• Karczyńska H., red., 2002: Specyfika tożsamości regionalnej pogranicza Śląska na przykładzie historii lokalnej. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
• Kociszewski J., 2002: Zarys historii gospodarczej (XIX i XX w.). Wrocław: Wydawnictwo AE.
• Krzyżanowski L., 1995: Kościół katolicki wobec regionalizmu śląskiego w okresie międzywojennym. W: M.W. Wanatowicz, red.: Regionalizm a separatyzm - historia i współczesność. Śląsk na tle innych obszarów. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Olechnicki K., Załęcki P., 1997: Słownik socjologiczny. Toruń: "Graffiti BC".
• Ossowski S., 1967: Z zagadnień psychologii społecznej. W: Te n ż e: Dzieła. T. 3. Warszawa: PWN.
• Skudrzykowa A. i in., 2001: Gwara śląska - świadectwo kultury, narzędzie komunikacji. Katowice: Wydawnictwo "Śląsk".
• Swadźba U., 2001: Śląski etos pracy. Studium socjologiczne. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Szramek E., 1934: Śląsk jako problem socjologiczny. W: "Roczniki Towarzystwa Przyjaciół na Śląsku". T. 4. Katowice.
• Wanatowicz M.W., red., 1995: Regionalizm a separatyzm - historia i współczesność. Śląsk na tle innych obszarów. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.