Symbol, czas, struktura. Fundamentalizm religijny jako odpowiedź na globalizację

• Autorzy: Tomasz Warczok

Warianty tytułu

Symbol, time and structure. Religious Fundamentalism as a Response to Globalization

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Celem niniejszego artykułu jest próba wyjaśnienia zjawiska fundamentalizmu religijnego w kontekście związków z procesami globalizacji. Z racji wysokiej złożoności fenomenu skoncentrujemy się na jednym, aczkolwiek bardzo wyrazistym jego przejawie - amerykańskim fundamentalizmie protestanckim. Szczególny nacisk położyć chcemy na praktyki symbolizacji, widziane w szerszym zakresie strategii (re)konstruowania ładu społecznego, naruszonego lub przynajmniej podanego w wątpliwość (w subiektywnym odbiorze określonych zbiorowości) w wyniku nasilenia efektów globalizowania się świata. Zaakcentujemy dynamikę strukturalnych przemian czasoprzestrzennych i ich ekwiwalentów symbolicznych, co w naszym przekonaniu jest głównym źródłem społecznego niepokoju, wywołującego z kolei postawy fundamentalistyczne. Prześledzimy specyfikę dyskursów fundamentalizmu, ich społeczne znaczenie oraz próby odbudowywania fundamentalistycznego porządku temporalnego. Do wyjaśnienia problematycznej relacji między globalizacją a fundamentalizmem wykorzystamy zarówno nowe teorie socjologiczne, przede wszystkim ujęcia Anthony'ego Giddensa i Manuela Castellsa, jak i koncepcje klasyczne, które po części poddane zostaną nowemu odczytaniu. Podstawowe znaczenie będzie tu miała antropologiczna perspektywa "struktury/liminalności" Victora Turnera oraz propozycje Mary Douglas i Émila Durkheima. (fragment tekstu)

EN

The article is an attempt to explain the phenomenon of religious fundamentalism that is perceived as a manifestation of globalization. The author shows that the key motive of the fundamentalism that is analysed here solely in the American, protestant version, is the reconstruction of the symbolic order that was violated by global detraditionalization and relativisation. The undermining of cultural norms and rules that have - until now - been taken for granted, calls into question the obviousness of "being-in-the-world". It violates the sense of ontological security and, as a result, causes anxiety. The author sees that process as Victor Turner's liminality, where the symbolic structure was scattered, identities were blurred and the temporal order was disrupted. Liminality turns into structure and the latter is reconstructed in a dichotomous mode, as Durkheim, Lévi-Strauss and Mary Douglas showed. Such an effect is clearly visible in multidimensional representations and discourses of the religious fundamentalism, for example in the opposition of "Us" versus "Them". A sense of security is also rebuilt through a ritual reconstruction of the symbolic, temporal order that is present on the individual (biographical) as well as the collective levels. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Religia; Protestantyzm; Globalizacja; Obrzędy religijne; Socjologia kultury

EN

Religion; Protestantism; Globalization; Religious ceremonies; Sociology of culture

• Czasopismo: Górnośląskie Studia Socjologiczne. Seria Nowa
• Rocznik: 2010
• Tom: 1
• Strony: 117-132

Twórcy

autor

Tomasz Warczok

• Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie

Bibliografia

• Adam B., 2003: Reflexive Modernization Temporalized. "Theory, Culture and Society" Vol. 20(2).
• Alexander J.C., 2003: The Meanings of Sociological Life: A Cultural Sociology. Oxford: Oxford University Press.
• Armstrong K., 2005: W imię Boga. Fundamentalizm w judaizmie, chrześcijaństwie i islamie. Przeł. J. Kolczyńska. Warszawa: WAB.
• Barney D., 2008: Społeczeństwo sieci. Przeł. M. Fronia. Warszawa: Sic!
• Baudrillard J., 2005: Symulakry i symulacja. Przeł. S. Króla k. Warszawa: Sic!
• Bauman Z., 2006: Płynna nowoczesność. Przeł. T. Kunz. Kraków: WL.
• Beck U., 2001: Losing Traditional. Individualization and 'Precarious Freedoms'. In: U. Beck, E. Beck-Gernsheim: Individualization. New Delhi: Sage, London, Thousand Oaks.
• Berger P.L., 2002: The Cultural Dynamics of Globalization. In: P.L. Berger, S.P. Huntington red.: Many Globalizations. New York: Oxford University Press.
• Beyer P., 2005: Religia i globalizacja. Przeł. T. Kunz. Kraków: Nomos.
• Bourdieu P., 1990: In Other Words. Essays Towards a Reflexive Sociology. Oxford: Polity Press, Blackwell.
• Bourdieu P., 1991: Genesis and Structure of the Religious Field. "Comparative Social Research", Vol. 13.
• Bruce S., 2006: Fundamentalizm. Przeł. S. Króla k. Warszawa: Sic!
• Casanova J., 2005: Religie publiczne w nowoczesnym świecie. Przeł. T. Kunz. Kraków: Nomos.
• Castells M., 2007: Społeczeństwo sieci. Przeł. M. Ma rody. Warszawa: PWN.
• Castells M., 2008: Siła tożsamości. Przeł. S. Szymański. Warszawa: PWN.
• Douglas M., 2004: Symbole naturalne. Rozważania o kosmologii. Przeł. E. Durak. Kraków: Wydawnictwo UJ.
• Douglas M., 2007: Czystość i zmaza. Przeł. M. Bucholc. Warszawa: PIW.
• Durkheim É., 1980: Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii. Przeł. A. Zadrożańska. Warszawa: PWN.
• Eriksen T.H., 2003: Tyrania chwili. Szybko i wolno płynący czas w erze informacji. Przeł. G. Sokół. Warszawa: PIW.
• Fukuyama F., 2000: Wielki wstrząs. Przeł. H. Komorowska, K. Dorosz. Warszawa: Politeja.
• Giddens A., 1979: Central Problems in Social Theory. Action, Structure and Contradiction in Social Analysis. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
• Giddens A., 1990: The Consequences of Modernity. Stanford: Stanford University Press.
• Giddens A., 2002: Nowoczesność i tożsamość. "Ja" i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności. Przeł. A. Szulżycka. Warszawa: PWN.
• Giddens A., 2003a: Runway World. How Globalization is Reshaping Our Lives. London: Taylor & Francis.
• Giddens A., 2003b: Stanowienie społeczeństwa. Zarys teorii strukturacji. Przeł. S. Amsterdamski. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
• Giddens A., 2005: Życie w społeczeństwie posttradycyjnym. "Krytyka Polityczna", nr 9/10.
• Gray J., 2002: False Dawn. The Delusions of Global Capitalism. London: Granta Books.
• Harvey D., 1990: The Conditions of Postmodernity. Oxford: Blackwell.
• Hobsbaw m E., 1999: Wiek skrajności. Spojrzenie na krótkie dwudzieste stulecie. Przeł. J. Kalinowska-Król, M. K ról. Warszawa: Politeja.
• Judt T., 2008: Powojnie. Historia Europy od roku 1945. Przeł. R. Bartold. Poznań.
• Kowalik T., 2002: Kapitał globalny a tendencje egalitarne i antyegalitarne. W: B. Liberska, red.: Globalizacja. Mechanizmy i wyzwania. Warszawa: PWN.
• Kundera M., 1997: Powolność. Przeł. M. Bieńczyk. Warszawa: PIW.
• Lash S., 1999: Informationcritique. London, http://virtualsociety.sbs.ox.ac.uk/nordic/ cbslash.htm.
• Lash S., Urry J., 1994: Economies of Signs and Space. London: Sage; New Delhi: Thousand Oaks.
• Norris P., Inglehart R., 2006: Sacrum i profanum. Religia i polityka na świecie. Przeł. R. Babińska. Kraków: Nomos.
• Ritzer G., 1999: McDonaldyzacja społeczeństwa. Przeł S. Magala. Warszawa: Muza S.A.
• Robertson R., 1992: Globalization. Social Theory and Global Culture. London: Sage; New Delhi: Thousand Oaks.
• Sassen S., 2006: Territory, Authority, Rights: From Medieval to Global Assemblages. Princetone: Princeton University Press.
• Turner V., 2004: Liminalność i communitas. W: M. Kempny, E. Nowicka, red.: Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Warszawa: PWN.
• Turner V., 2005: Gry społeczne, pola i metafory. Symboliczne działanie w społeczeństwie. Przeł. W. Usakiewicz. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Urry J., 2000: Sociology beyond Societies. London and New York: Routledge.
• Wallerstein I., 2007: Analiza systemów-światów. Wprowadzenie. Przeł. K. Gawlicz, M. Starnawski. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog.
• Wallerstein I., 2006: Czyje będzie obecne stulecie? Binghamton, http://fbc.binghamton.edu/186-pl.htm.
• Wilkinson I., 2008: W stronę socjologicznej konceptualizacji problemu lęku. W: P. Sztompka, M. Bogunia-Borowska, red.: Socjologia codzienności. Kraków: Znak.
• Wnuk-Lipiński E., 2004: Świat międzyepoki. Kraków: Znak.