Reparacje wojenne dla Polski od Niemiec w latach 1945-2020

• Autorzy: Mieczysław Stolarczyk

Warianty tytułu

War Reparations for Poland from Germany between 1945 and 2020

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Cechą charakterystyczną poszczególnych etapów stosunków polsko-niemieckich w ostatnich trzydziestu latach było to, że w każdym z nich występowały, choć z różną intensywnością, spory na tle zaszłości historycznych. Jednym z nich były formułowane po polskiej stronie żądania reparacji wojennych od Niemiec. Polska należała do państw, które poniosły największe straty materialne i niematerialne w związku z niemiecką agresją w dniu 1 września 1939 r., okupacją, ludobójstwem i zniszczeniami dokonanymi przez Niemcy w latach 1939-1945. Celem opracowania jest zarysowanie problemu reparacji wojennych dla Polski od Niemiec po II wojnie światowej, z wyeksponowaniem dwóch podstawowych okresów: lat 1945-1989 oraz 1990-2020. Jedną z najważniejszych cech reparacji przyznanych Polsce przez mocarstwa zwycięskie w drugiej wojnie światowej było to, że były one wypłacane za pośrednictwem ZSRR a nie bezpośrednio od Niemiec. W 1953 r. władze PRL zrzekły się z dniem 1 stycznia 1954 r. spłaty odszkodowań wojennych od Niemiec. Mimo to, w ostatnich trzydziestu latach w polskim dyskursie politycznym co pewien czas i z różną intensywnością, pojawiała się kwestia reparacji. Jednak niewielkie są szanse na wyegzekwowanie od Niemiec jakiejkolwiek ich kwoty czy formy, ponieważ kolejne rządy RFN uważają, że Polska nie ma podstaw prawnych do takich roszczeń i sprawa ta ostatecznie została zamknięta. (abstrakt oryginalny)

EN

Disputes between Poland and Germany over historical events have been a characteristic feature of the relations between the two countries in the last thirty years, though they have been present with varying intensity. One of the related issues pertains to the question of war reparations from Germany raised by the Polish government. Poland was one on the countries that incurred the largest tangible and intangible losses due to the German invasion on 1 September 1939, the followed occupation, genocide and destruction caused between 1939 and 1945. The aim of this publication is to indicate the problem related to the war reparations for Poland from Germany with an emphasize and distinction made between two periods of time, namely between 1945 and 1989 as well as between 1990 and 2020. One of the main characteristics of the war reparations for Poland, which were recognized and admitted by the winning countries in the aftermath of the Second World War, was that they were paid to Poland through the Union of Soviet Socialist Republics (USRR) and not directly by Germany. In 1953, the Polish People's Republic government renounced the reparations from Germany with the decision coming in force on 1 January 1954. In spite of the above, during the last thirty years, the issue of German reparations for Poland has been again present in Polish political discourse with altering intensity. There are little chances, however, that Poland could receive any further reparation from Germany. It is due to the fact that Germany's succeeding governments are of the opinion that Poland does not have any legal basis for these kind of claims and that the issue of war reparations for Poland has been already closed. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Stosunki międzynarodowe; Odszkodowania; Repatriacja

EN

International relations; Compensation; Repatriation

• Czasopismo: Krakowskie Studia Międzynarodowe
• Rocznik: 2020
• Numer: nr 2 Świat - Europa - Niemcy : historyczne i współczesne problemy stosunków międzynarodowych. Część 2, Europa - Niemcy
• Strony: 171-194

Twórcy

autor

Mieczysław Stolarczyk

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

Bibliografia

• amk, Mularczyk: Reparacje od Niemiec? 850 mld dolarów, https://www.rp.pl/Prawo-i-Sprawiedliwosc/180309839-Mularczyk-Reparacje-od-Niemiec-850-mld-dolarow.html [dostęp: 5.11.2020].
• Barcz J., Frowein J.A., Ekspertyza w sprawie roszczeń z Niemiec przeciwko Polsce w związku z drugą wojną światową, tłum. z niem. J. Barcz, "Sprawy Międzynarodowe" 2005, nr 1.
• Barcz J., Udział Polski w konferencji "2+4". Aspekty prawne i proceduralne, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 1994.
• Bielecki J., Nasza oferta dla Polski. Rozmowa z Rolfem Nikelem, ambasadorem Niemiec w Polsce, "Rzeczpospolita", 12.02.2018.
• Bingen D., Polityka Republiki Bońskiej wobec Polski. Od Adenauera do Kohla 1949-1991, red. nauk. i tłum. J.J. Węc, "Kwadrat", Kraków 1997.
• Biuro Analiz Sejmowych, Opinia prawna w sprawie możliwości dochodzenia przez Polskę od Niemiec odszkodowania za szkody spowodowane przez drugą wojnę światową w związku z umowami międzynarodowymi, Warszawa, 6.09.2017, http://www.sejm.gov.pl/media8.nsf/files/KKOI-AR4BMR/%24File/1455%20-%2017PL.pdf [dostęp: 5.11.2020].
• Blumenwitz D., Das Off enhalten der Vermögensfrage in den deutsch-polnischen Beziehungen, Kulturstiftung der deutschen Vertriebenen, Bonn 1992.
• Buras P., Fantazje o reparacjach, "Polityka" 2017, nr 38.
• Cziomer E., Historia Niemiec współczesnych 1945-2005, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2006.
• Cziomer E., Zarys historii Niemiec powojennych 1945-1995, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Kraków 1997.
• Góralski W.M., Niemieckie roszczenia restytucyjno-odszkodowawcze wobec Polski. Ostateczne zamknięcie sporu w świetle prawa międzynarodowego, [w:] Przełom i wyzwanie. XX lat polsko-niemieckiego Traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy 1991-2011, red. nauk. W.M. Góralski, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2011.
• Kalicki W., Sztuka zagrabiona i sztuka kompromisu, "Gazeta Wyborcza", 13-14.10.2001.
• Karnowski M., Nowy bilans ofiar II wojny światowej opublikowany przez Instytut Pamięci Narodowej, "Dziennik", 26.08.2009.
• Kranz J., Polsko-niemieckie cienie przeszłości, "Sprawy Międzynarodowe" 2005, nr 1.
• Kranz J., Polsko-niemieckie kontrowersje prawne - próba syntezy, [w:] Przełom i wyzwanie. XX lat polsko-niemieckiego Traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy 1991-2011, red. nauk. W.M. Góralski, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2011.
• Lepiarz J., Niemiecka prasa: Reparacje wojenne nie są problemem, "Deutsche Welle", 17.01.2018, https://www.dw.com/pl/niemiecka-prasa-reparacje-nie-są-problemem/0-421 [dostęp: 21.01.2018].
• List ministra spraw zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej Krzysztofa Skubiszewskiego do federalnego ministra spraw zagranicznych Republiki Federalnej Niemiec Hansa-Dietricha Genschera, Warszawa, 17 czerwca 1991 roku, [w:] Polska-Niemcy: dobre sąsiedztwo i przyjazna współpraca, red. J. Barcz, M. Tomala, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 1992.
• Łuczak Cz., Polska i Polacy w drugiej wojnie światowej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1993.
• Mąkosa J., Nierealne odszkodowania za wojnę, "Polityka", 8.08.2017, https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/swiat/17115304,1,nierealne-odszkodowania-za-wojenne.read [dostęp: 5.11.2020].
• Mielnik J., Ładunek hipokryzji. Rozmowa z prof. Stanisławem Żerko, "Wprost" 2017, nr 37.
• Minister Jacek Czaputowicz o priorytetach polskiej dyplomacji w 2018 roku - pełny tekst wystąpienia, Euractiv.pl, 21.03.2018, https://www.euractiv.pl/section/polityka-zagraniczna-ue/news/minister-jacek-czaputowicz-o-priorytetach-polskiej-dyplomacji-w-2018-roku-pelny-tekst-wystapienia/ [dostęp: 5.11.2020].
• Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Minister Jacek Czaputowicz o priorytetach polskiej dyplomacji w 2019 roku, 14.03.2019, https://www.gov.pl/web/dyplomacja/minister-jacek-czaputowicz-o-priorytetach-polskiej-dyplomacji-w-2019-roku [dostęp: 21.03.2019].
• MSZ: Polska w 1953 roku zrzekła się reparacji wojennych od Niemiec, "Do Rzeczy", 17.08.2017, https://dorzeczy.pl/kraj/38789/MSZ-Polska-w-1953-roku-zrzekla-siereparacji-wojennych-od-Niemiec [dostęp: 2.09.2017].
• Notatka informacyjna dotycząca konsultacji Ministerstw Spraw zagranicznych RP i ZSRR w sprawach stosunków bilateralnych z Niemcami (4-5 października 1990 r.), [w:] Polska wobec zjednoczenia Niemiec 1989-1991. Dokumenty dyplomatyczne, red. W. Borodziej, współpr. D. Pick, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2006.
• Nycz M., Szef MSZ Niemiec o reparacjach wojennych: Sprawa jest zamknięta, RMF, 31.7.2019, https://www.rmf24.pl/fakty/polska/news-szef-msz-niemiec-oreparacjach-wojennych-sprawa-jest-zamknie,nId,3124180 [dostęp: 5.11.2020].
• Polityka i dyplomacja polska wobec Niemiec, t. I: 1945-1970, wstęp, wybór i oprac. Dokumentów M. Tomala, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2005.
• Problem reparacji, odszkodowań i świadczeń w stosunkach polsko-niemieckich 1944-2004, t. I.: Studia, red. nauk. W.M. Góralski, PISM, Warszawa 2004.
• Problem reparacji, odszkodowań i świadczeń w stosunkach polsko-niemieckich 1944-2004, t. II: Dokumenty, red. S. Dębski, W.M. Góralski, PISM, Warszawa 2004.
• Problemy prawne w stosunkach polsko-niemieckich u progu XXI wieku, red. W. Czapliński, B. Łukańko, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2009.
• Raport Służb Naukowych Bundestagu w sprawie reparacji wojennych dla Polski i odszkodowań dla polskich obywateli, oprac. i komentarz M. Bainczyk, Instytut Zachodni, Poznań 2018.
• Stolarczyk M., Dilemmas of Poland's foreign and security policies in the post-Cold war period in the context of its geopolitical location between Russia and Germany, "Studia Politicae Universitatis Silesiensis" 2019, t. 26.
• Stolarczyk M., Dylematy polityki niemieckiej Polski związane z zakresem wpływu obciążeń historycznych na międzypaństwowe stosunki polsko-niemieckie, [w:] Bezpieczeństwo międzynarodowe Polska - Europa - Świat. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Ryszardowi Ziębie z okazji czterdziestolecia pracy naukowej, red. J. Zając, A. Włodkowska-Bagan, M. Kaczmarski, Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych. Uniwersytet Warszawski, Warszawa [cop. 2015].
• Stolarczyk M., Główne obszary rozbieżnych interesów Polski i Niemiec w połowie drugiej dekady XXI wieku, [w:] Stosunki polsko-niemieckie w ćwierćwiecze od podpisania Traktatu o dobrym sąsiedztwie. Polityka - historia - nauka / Die deutsch-polnischen Beziehungen ein Vierteljahrhundert nach der Unterzeichnung des Vertrags über gute Nachbarschaft : Politik, Geschichte, Wissenschaft / Polish-German relations in a quarter of a century from the signing of the Treaty on good neighborhood: politics, history, science, red. nauk. K. Gładkowski, E. Gładkowska, T. Gajowniczek, Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2018.
• Stolarczyk M., Podział i zjednoczenie Niemiec jako elementy ładów europejskich po drugiej wojnie światowej, Wydawnictwo UŚ, Katowice 1990.
• Stolarczyk M., Zbieżność i różnice interesów w stosunkach polsko-niemieckich w latach 1989-2009, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2010.
• Sułek J., Od odszkodowań indywidualnych do pomocy humanitarnej i świadczeń finansowych. Bilans wypłat z Niemiec z lat 1991-2011 dla ofiar nazizmu w Polsce, [w:] Przełom i wyzwanie. XX lat polsko-niemieckiego Traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy 1991-2011, red. nauk. W.M. Góralski, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2011.
• Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy, Bonn, 17 czerwca 1991 roku, [w:] Polska-Niemcy: dobre sąsiedztwo i przyjazna współpraca, red. J. Barcz, M. Tomala, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 1992.
• Uchwała Sejmu RP z 11 marca 2004 roku, "Gazeta Wyborcza", 13-14 marca 2004.
• Uchwały Poczdamskie. Sprawozdanie z Trójstronnej Konferencji w Berlinie (Berlin, 2 VIII 1945), [w:] Wybór dokumentów do nauki prawa międzynarodowego, oprac. K. Kocot, K. Wolfke, wyd. 4 uzup., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Wrocław-Warszawa 1978.
• Uwagi ambasady w Berlinie odnośnie stosunków z Niemcami i traktatu o dobrym sąsiedztwie, [w:] Polska wobec zjednoczenia Niemiec 1989-1991. Dokumenty dyplomatyczne, red. W. Borodziej, współpr. D. Pick, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2006.
• Wroński P., Jak obalić Poczdam? Tego rząd nie wie. Rozmowa z prof. Władysławem Czaplińskim, "Gazeta Wyborcza", 13.09.2017.
• Wystąpienie kanclerza Gerharda Schrödera podczas koncertu zamykającego obchody 60. Rocznicy wybuchu powstania warszawskiego, [w:] Polska-Niemcy 1945-2007. Od konfrontacji do współpracy i partnerstwa w Europie. Studia i dokumenty, red. nauk. W.M. Góralski, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2007.

Identyfikatory

DOI

10.48269/2451-0610-ksm-2020-2-009