Miejsce Stepana Bandery w ukraińskiej polityce pamięci w latach 2014-2019

• Autorzy: Marek Wojnar

Warianty tytułu

The Place of Stepan Bandera in the Ukrainian Politics of Memory in 2014-2019

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Niniejszy artykuł dotyczy miejsca Stepana Bandery w ukraińskiej polityce pamięci w latach 2014-2019. Inspirując się najwęższą spośród definicji polityki pamięci zaproponowanych przez Lecha Nijakowskiego, przeprowadziłem analizę działań przedstawicieli ukraińskich władz centralnych i lokalnych odnoszących się do postaci Bandery. Wśród wykorzystanych źródeł znalazły się dokumenty rozmaitych ukraińskich organów władzy, m.in Rady Najwyższej, Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ministerstwa Oświaty i Nauki Ukrainy, Ukraińskiego Instytutu Pamięci Narodowej (UIPN), organów władzy samorządowej. Przeanalizowałem też publiczne wypowiedzi ukraińskich polityków, sprawujących w latach 2014-2019 funkcje prezydenta, premiera, przewodniczącego Rady Najwyższej lub ministrów pod kątem tego, czy odnosiły się one do postaci Bandery. W analogiczny sposób przeanalizowałem wypowiedzi prezesa UIPN Wołodymyra Wjatrowycza. Materiały ukraińskich mediów lokalnych pomogły prześledzić działania podejmowane wobec postaci Bandery na poziomie samorządowym. Przeprowadzona analiza jakościowa pokazała, że Bandera odgrywał zauważalną, lecz bynajmniej nie kluczową rolę w ukraińskiej polityce pamięci w badanym okresie. Lider nacjonalizmu opisywany był w kategorii etnocentryzmu, zarazem ilość działań odnoszących się do jego postaci, a podejmowanych przez organy państwa była stosunkowo niewielka. Za główną zmianę jakościową należy uznać wyjście polityki pamięci o Banderze poza Galicję i Wołyń. W badanym okresie na Ukrainie Centralnej, Bukowinie i Zakarpaciu pojawiło kilkadziesiąt ulic Bandery, a rok 2019 został ogłoszony "Rokiem Bandery" na terenie obwodu żytomierskiego.(abstrakt oryginalny)

EN

The following paper covers the topic of Stepan Bandera's place in the Ukrainian politics of memory in 2014-2019. Inspired by the narrowest of the definitions of the politics of memory proposed by Lech Nijakowski, I conducted a analysis of Ukrainian central and local authorities' actions relating to the figure of Stepan Bandera. Among the sources that were used there are documents of various Ukrainian authorities, including the Verkhovna Rada, the Ministry of Foreign Affairs, the Ministry of Education and Science of Ukraine, the Ukrainian Institute of National Remembrance (UINR) and local governments. I also analysed the public statements of Ukrainian politicians who held the positions of President, Prime Minister, Chairman of the Verkhovna Rada or ministers regarding how they referred to the figure of Bandera. I have analogously analysed the statements made by Volodymyr Viatrovych, President of the UINR. The materials from the Ukrainian local media helped to trace the actions taken towards the figure of Bandera at the local government level. The qualitative analysis showed that Bandera played a noticeable but not at all key role in the Ukrainian politics of memory in the period under study. The leader of nationalism was described in the category of ethnocentrism, but at the same time the number of actions relating to his figure taken by the authorities was relatively small. The main qualitative change is the fact that the Bandera's politics of memory went beyond Galicia and Volhynia. In the period under study, several dozen Bandera streets appeared in Central Ukraine, Bukovina and Transcarpathia, and 2019 was proclaimed the "Year of Bandera" in the Zhytomyr Region. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Nacjonalizm; Polityka historyczna; Historia

EN

Nationalism; Historical policy; History

• Czasopismo: Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej
• Rocznik: 2020
• Numer: Vol. 18, z. 2 Polityka pamięci i konflikty pamięci w Europie Środkowej i Wschodniej
• Strony: 187-210

Twórcy

autor

Marek Wojnar

• Instytut Studiów Politycznych PAN, Polska

Bibliografia

• Bernhard M., Kubik J., A Theory of the Politics of the Memory, [w:] Twenty Years after Communism. The Politics of Memory and Commemoration, red. M. Bernhard, J. Kubik, Oxford - New York 2014, s. 7-34, https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199375134.003.0002.
• Chervonenko V., Vid nenavysti do pidtrymky: chomu zminylosia stavlennia do UPA?, BBC, 13.10.2017, https://www.bbc.com/ukrainian/features-41597497 [20.03.2020].
• Czyżewski M., Debata na temat Jedwabnego oraz spór o "politykę historyczną" z punktu widzenia analizy dyskursu publicznego, [w:] Pamięć i polityka historyczna. Doświadczenia Polski i jej sąsiadów, red. S. Nowinowski, J. Pomorski, R. Stobiecki, Łódź 2008, s. 117-140.
• Derzhavnyi komitet telebachennia i radiomovlennia Ukraїny, "Perelik knyzhkovykh vydan', dopushchenykh na zdobuttia Premiї Prezydenta Ukraїny «Ukraїns'ka knyzhka roku» za 2015 rik", http://comin.kmu.gov.ua/control/uk/publish/article?art_id=126712&cat_id=88996 [20.03.2020].
• Derzhavnyi komitet telebachennia i radiomovlennia Ukraïny, "Spysok vydan' antyukraïns'kogo spriamuvannia", 09.07.2015, http://comin.kmu.gov.ua/control/uk/publish/article?art_id=125335&cat_id=99055 [20.03.2020].
• Fond "Demokratychni Initsiatyvy" imeni Il'ka Kucherova, "Shcho ob'iednuie ta roz'iednuie ukrayintsiv", https://dif.org.ua/article/shcho-obednue-ta-rozednue-ukraintsiv [20.03.2020].
• Kas'ianov H., Past continuos: Istorychna polityka 1980-h-2000-h rokiv: Ukraïna ta susidy, Kyïv 2018.
• Konieczna-Sałamatin J., Stryjek T., Otrischenko N., Wydarzenia. Ludzie. Historia. Raport z badań sondażowych o pamięci współczesnych Polaków i Ukraińców, Warszawa 2018.
• Ministerstvo osvity i nauky Ukraïny, "Z ts'oho navchal'noho roku starshoklasnyky navchatymut'sia za novymy prohramamy z istoriï Ukraïny", 11.08.2016, https://mon.gov.ua/ua/news/usi-novivni-novini-2016-08-11-z-czogo-navchalnogo-roku-starshoklasniki-navchatimutsya-za-novimi-programami-z-istoriyi-ukrayini [20.03.2020].
• Ministerstvo zakordonnych sprav, "Komentar MZS Ukraїny u zv'iazku z vyslovliuvanniamy ministra zakordonnykh sprav Respubliky Pol'shcha shchodo Ukraїny", 05.07.2017, https://mfa.gov.ua/news/58459-komentra-mzs-ukrajini-u-zvjazku-z-vislovlyuvannyami-ministra-zakordonnih-sprav-respubliki-polyshha-shhodo-ukrajini [20.03.2020].
• Ministerstvo zakordonnykh sprav Ukraïny, "Stenohrama brifinhu Rechnyka MZS Ukraïny Ie. Perebyinosa", 19.08.2014, https://mfa.gov.ua/news/1238-brifing-v-mzs [20.03.2020].
• Motyka G., Nieudana książka, "Nowa Europa Wschodnia" 2012, nr 2, s. 100-110.
• Motyka G., Od rzezi wołyńskiej do Akcji "Wisła": konflikt polsko-ukraiński 1943-1947, Kraków 2011, https://doi.org/10.15290/sp.2015.23.13.
• Natsional'na Akademiia Nauk Ukraїny. Instytut Sotsiolohiї, "Rezul'taty natsional'nykh shchorichnykh monitorinhovykh opytuvan' 1992-2015 rokiv (tablytsi pidhotovleni kandydatom sotsiolohichnykh nauk M. A. Parashchevinym)", https://i-soc.com.ua/assets/files/monitoring/dodatki2015.pdf [20.03.2020].
• Nijakowski L., Polska polityka pamięci. Esej socjologiczny, Warszawa 2008.
• Omelyan V., Wpis na Facebooku z 25 października 2017 r., https://www.facebook.com/volodymyr.omelyan/posts/10155291977163439 [20.03.2020].
• P'ietsukh M., Volodymyr V'iatrovych: Nazyvaiuchy vulytsi Banderoiu, my ne povynni povtoriuvaty radians'kyi dosvid z Leninym, Ukraïns'ka Pravda, 21.07.2016, https://www.pravda.com.ua/articles/2016/07/21/7115252/ [20.03.2020].
• Pechenyk M., Ulynets' N., Drapak M., Bandera na piedestali: skil'ky naspravdi v Ukraїni pam'iatnykiv providnyku OUN (infohrafika), Dyvys'.info, 15.10.2016, https://dyvys.info/2016/10/15/bandera-na-pyedestali-skilky-naspravdi/ [20.03.2020].
• Prezes PiS: Powiedziałem prezydentowi Poroszence wprost, z Banderą do Europy nie wejdziecie, Dziennik.pl, 07.02.2017, https://wiadomosci.dziennik.pl/polityka/artykuly/542073,jaroslaw-kaczynski-ukraina-usa-parasol-atomowy.html [20.03.2020].
• Pro vidznachennia pam'iatnykh dat i iuvileïv u 2019 rotsi». Postanova Verkhovnoï Rady Ukraïny vid 18.12.2018, no. 2654-VIII, Zakonodatstvo Ukraïny, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/2654-19 [20.03.2020].
• Pro zvernennia do Prezydenta Ukraïny shchodo prysvoiennia zvannia Heroia Ukraïny Banderi Stepanu Andriiovichu (posmertno)». Proekt postanovy Verkhovnoï Rady Ukraïny, 05.12.2018, http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_1?pf3511=65070 [20.03.2020].
• Reitinh, "Dynamika stavlennia do Holodomoru", 20.11.2018, http://ratinggroup.ua/research/ukraine/dinamika_otnosheniya_k_golodomoru_1932-33_gg_noyabr_2018.html [20.03.2020].
• Reitinh, "Nostalhiia za SRSR ta stavlennia do okremykh postatei", 05.05.2014, http://ratinggroup.ua/research/ukraine/nostalgiya_po_sssr_i_otnoshenie_k_otdelnym_lichnostyam.html [20.03.2020].
• Reitinh, "Stavlennia do okremykh istorychnykh postatei ta protsesu dekomunizatsiï v Ukraïni", 16.11.2016, http://ratinggroup.ua/research/ukraine/otnoshenie_k_otdelnym_istoricheskim_lichnostyam_i_processu_dekommunizacii_v_ukraine.html [20.03.2020].
• Rossoliński-Liebe G., Bandera. Faszyzm, ludobójstwo, kult. Życie i mit ukraińskiego nacjonalisty, Warszawa 2018, https://doi.org/10.32927/zzsim.111.
• Shurkhalo D., Volodymyr V'iatrovych pro Brezhnieva, Banderu ta zvannia Heroia Ukraïny, Radio Svoboda, https://www.radiosvoboda.org/a/29645278.html [20.03.2020].
• Stryjek T., Hipertrofia polityki pamięci w III RP i jej konsekwencje od roku 2015, "Zoon Politikon" 2017, nr 8, s. 87-125, https://doi.org/10.4467/2543408xzop.17.004.9263.
• Stryjek T., Konieczna-Sałamatin J., Zacharuk K., Ukraińcy o historii, kulturze i stosunkach polsko-ukraińskich. Raport z badania ilościowego i jakościowego, Warszawa 2017.
• Telekanal NTA, "Volodymyr Omelian - hist' «Aktsentu» iz Tetianoiu Iurkevych", 17.07.2018, dhttps://www.facebook.com/NTAchannel/videos/728312300840281/?v=728312300840281 [20.03.2020].
• Ukraïns'kyi instytut natsional'noï pam'iati, "Metodychni rekomendatsiï dlia zahal'oosvitnykh navchal'nykh zakladiv do vidznachennia pam'iatnykh dat u roku derzhavnosti Ukraïny", https://old.uinp.gov.ua/methodicmaterial/metodichni-rekomendatsii-dlya-zagalnoosvitnikh-navchalnikh-zakladiv-do-vidznachenny [20.03.2020].
• Ukraїns'kyj instytut natsional'noї pam'iati, "V istorychnomu muzeї vidkrylasia vystavka do 90-richchia OUN", https://old.uinp.gov.ua/news/v-istorichnomu-muzei-vidkrilasya-vistavka-do-90-richchya-oun [20.03.2020].
• Ukraïns'kyi instytut natsional'noï pam'iati, "Zvit holovy Ukraïns'koho instytutu natsional'noï pam'iati za 2018 rik", https://old.uinp.gov.ua/sites/default/files/zvit_golovi_2018_skan.pdf [20.03.2020].
• Ukrinform, Ukraïni treba stvoryty Panteon heroïv, de perepohovaiut' prah Bandery - Klimkin, Suspil's'tvo, 17.10.2018, https://www.ukrinform.ua/rubric-society/2560427-v-ukraini-treba-stvoriti-panteon-geroiv-de-perepohovaut-prah-banderi-klimkin.html [20.03.2020].
• UNIAN, Rozenko prokomentuvav isnuvannia pytan' pro Banderu dlia otrymannia ukraïntsiamy «karty poliaka», Polityka, 23.02.2018, https://www.unian.ua/politics/10018199-rozenko-prokomentuvav-isnuvannya-pitan-pro-banderu-dlya-otrimannya-ukrajincyami-karti-polyakza.html [20.03.2020].
• V'iatrovych V., "Bandera iak mirylo samodostatnosti", 12.02.2019, https://www.unian.ua/society/10443264-bandera-yak-mirilo-samodostatnosti.html [20.03.2020].
• V'iatrovych V., Stepan Bandera: mify stari ta novi, [w:] Strasti za Banderoiu, Ia. Hrytsak, red. T. S. Amar, Kyїv 2010, s. 50-64.
• Verkhovna Rada Ukraїny, Holova Verkhovnoї Rady Ukraїny A. Parubii vidkryv ekspozytsiiu «Tyzhden' Plastu - ukraїns'koho skautynhu» z nahody 105-ї richnytsi Natsional'noї skauts'koї orhanizatsiї Ukraїny, Novyny, https://rada.gov.ua/news/Top-novyna/143132.html [20.03.2020].
• Viatrovych V., Wpis na Facebooku z 26 czerwca 2019 r., https://www.facebook.com/volodymyr.viatrovych/posts/10214536268219935 [20.03.2020].
• Viina i mif. Nevidoma druha svitova, red. O. Zinchenko, V. V'iatrovych, M. Maiorov, Kharkiv 2016.
• Volyns'ki novyny, Znyshchyty «sovok» u medycyni: Uliana Suprun na «Bandershtati», Novyny, 05.08.2017, https://www.volynnews.com/news/health/znyshchyty-sovok-u-medytsyni-uliana-suprun-na-bandershtati/ [20.03.2020].
• Waszczykowski dla "wSieci" o stosunkach polsko-ukraińskich: Nasz przekaz jest bardzo jasny: z Banderą do Europy nie wejdziecie, wPolityce.pl, 03.07.2017, https://wpolityce.pl/polityka/347083-waszczykowski-dla-wsieci-o-stosunkach-polsko-ukrainskich-nasz-przekaz-jest-bardzo-jasny-z-bandera-do-europy-nie-wejdziecie [20.03.2020], https://doi.org/10.35757/rpn.2017.25.08.
• Wojnar M., "Wywiad z Wołodymyrem Wjatrowyczem przeprowadzony w ramach projektu «Kultury historyczne w procesie przemian: uzgadnianie pamięci historii i tożsamości we współczesnej Europie Środkowej i Wschodniej» (NCN, kierownik projektu - dr. hab. Tomasz Stryjek, prof. ISP PAN), 09.04.2018 [w zbiorach autora].
• Zinchenko O., "Liknep dlia Kachynskoho: «kul't Bandery» u tsyfrakh. INFOHRAFIKA", 24.02.2017, https://www.istpravda.com.ua/articles/2017/02/24/149570/ [20.03.2020].

Identyfikatory

DOI

10.36874/RIESW.2020.2.9