Opcje domyślne to nie wszystko. Emerytury w Polsce z perspektywy ekonomii behawioralnej

• Autorzy: Radosław Zyzik

Warianty tytułu

There are More than Just Default Options. Pensions in Poland from the Behavioral Economics Perspective

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Z przeprowadzonych badań empirycznych wynika, że Polacy nie zastanawiają się nad emeryturami, a ich poziom wiedzy finansowej o tym świadczeniu nie jest zadowalający. Przedstawiciele władzy publicznej zaczęli więc edukować społeczeństwo i popularyzować wiedzę finansową, a w szczególności wiedzę o systemie ubezpieczeń społecznych. Edukacja to jeden ze sposobów, w jaki władza może wpłynąć na sądy, decyzje i zachowania obywateli. Pojawił się jednak zupełnie nowy typ narzędzia, czyli interwencje behawioralne - działania uwzględniające osiągnięcia ekonomii behawioralnej i innych stosowanych nauk behawioralnych. Takie interwencje w nieinwazyjny sposób wpływają na decyzje i zachowania decydentów. W Polsce władza publiczna korzysta głównie z opcji domyślnych [np. otwarty fundusz emerytalny (OFE) vs Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), model automatycznego zapisu do pracowniczych planów kapitałowych (PPK), przeniesienie środków z OFE do ZUS], jednocześnie nie wykorzystując całego potencjału stosowanych nauk behawioralnych. W artykule zostały opisane dotychczasowe sposoby zastosowania ekonomii behawioralnej w Polsce, a także zaprezentowano inne, mniej inwazyjne rodzaje interwencji behawioralnych, które mogą zwiększyć odsetek oszczędzających Polaków. (abstrakt oryginalny)

EN

Empirical research shows that Poles do not think about old-age pensions and their level of financial knowledge is not satisfactory enough. Representatives of public authorities have started to educate society and popularize financial knowledge, especially knowledge about the social insurance system. Education is one of the ways in which a public authority can influence the judgments, decisions and behaviours of citizens. However, a completely new type of tool has appeared on the horizon, i.e., behavioural interventions. Actions that take into account the achievements of behavioural economics and other applied behavioural sciences. Such interventions have a non-invasive effect on decision-makers' decisions and behaviour. In Poland, public authorities mainly use default options (e.g. the Open Pension Funds [otwarte fundusze emerytalne, OFE] vs. Social Insurance Institution [Zakład Ubezpieczeń Społecznych, ZUS], model of automatic enrolment in Employee Capital Plans [pracownicze plany kapitałowe, PPK], transfer of funds from OFE to ZUS), but at the same time do not use the full potential of behavioural sciences themselves. The article describes the existing ways behavioural economics are used in Poland and presents other, less invasive types of behavioural interventions that may increase the percentage of Poles who save money. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Emerytury; Analiza behawioralna; Edukacja finansowa

EN

Pensions; Behaviour analysis; Financial education

• Czasopismo: Ubezpieczenia Społeczne. Teoria i praktyka
• Rocznik: 2020
• Numer: nr 3 (146)
• Strony: 37-56

Twórcy

autor

Radosław Zyzik

• Akademia Ignatianum w Krakowie

Bibliografia

• Allcott H., Social Norms and Energy Conservation, "Journal of Public Economics" 2011, Vol. 9/10, No. 95.
• Ando A., Modigliani F., The Life Cycle Hypothesis of Saving: Aggregate Implications and Tests, "The American Economic Review" 1963, Vol. 53, No. 1.
• Arrondel L., Debbich M., Savignac F., Financial Literacy and Financial Planning in France, "Numeracy" 2013, Vol. 6, No. 2.
• Behavioural Public Policy, ed. A. Oliver, Cambridge 2013.
• Boisclair D., Lusardi A., Michaud P.C., Financial Literacy and Retirement Planning in Canada, "Journal of Pension Economics & Finance" 2017, Vol. 16, No. 3.
• Centrum Badania Opinii Społecznej, Ocena działalności instytucji publicznych, Warszawa 2019, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2019/K_044_19.PDF (1.09.2019).
• Cieślak-Wróblewska A., Płace rosną w PKB. Na tle UE ciągle wypadamy blado, "Rzeczpospolita" 24.04.2018, https://www.rp.pl/Dane-gospodarcze/304259894-Placerosna- w-PKB-Na-tle-UE-ciagle-wypadamy-blado.html (12.09.2019).
• Czapiński J., Góra M., Świadomość emerytalna Polaków, Warszawa 2016, https:// www.efcongress.com/sites/default/files/analizy/raport.pdf (11.09.2019).
• Fornero E., Prete A.L., Voting in the Aftermath of a Pension Reform: the Role of Financial Literacy, "Journal of Pension Economics & Finance" 2019, Vol. 18, No. 1.
• Główny Urząd Statystyczny, Sytuacja demograficzna Polski do 2018 roku. Tworzenie i rozpad rodzin, Warszawa 2019, https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/ pl/defaultaktualnosci/5468/33/2/1/sytuacja_demograficzna_polski_do_2018_roku_ tworzenie_i_rozpad_rodzin.pdf (18.01.2020).
• Grupa ING, Finansowy Barometr ING, 2012.
• Habyarimana J., Jack W., Heckle and Chide: Results of a Randomized Road Safety Intervention in Kenya, "Journal of Public Economics" 2011, Vol. 95, No. 11.
• Hernandez M., Jamison J., Korczyc E., Mazar N., Sormani R., Zastosowanie technik behawioralnych w celu poprawy ściągalności podatków. Wyniki badań empirycznych przeprowadzonych w Polsce, Washington DC 2017.
• Jedynak T., How to Effectively Encourage Poles to Save for Retirement? The Use of Achievements of Behavioural Economics in the Construction of Employee Capital Plans, "Problemy Polityki Społecznej" 2019, nr 2.
• Johnson E., Goldstein D., Decisions by Default [w:] The Behavioral Foundations of Public Policy, ed. E. Shafir, Princeton 2013.
• Kahneman D., Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym, Poznań 2012.
• Kahneman D., Tversky A., Prospect Theory: An Analysis of Decision Under Risk, "Econometrica: Journal of the Econometric Society" 1979, Vol. 47, No. 2.
• Kalmi P., Ruuskanen O.P., Financial Literacy and Retirement Planning in Finland, "Journal of Pension Economics & Finance" 2018, Vol. 17, No. 3.
• Luca M., Bazerman M.H., The Power of Experiments: Decision Making in a Data-Driven World, Cambridge, Massachusetts 2020.
• Lusardi A., Mitchell O.S., Financial Literacy and Retirement Preparedness: Evidence and Implications for Financial Education, "Business Economics" 2007, Vol. 42, No. 1.
• Lusardi A., Mitchell O.S., Financial Literacy Around the World: An Overview, "Journal of Pension Economics & Finance" 2011, Vol. 10, No. 4.
• Mandell L., Klein L.S., The Impact of Financial Literacy Education on Subsequent Financial Behavior, "Journal of Financial Counseling and Planning" 2009, Vol. 20, No. 1.
• Matyjaszczyk K., Koncepcje zmian systemu emerytalnego w latach 1999-2015 w kontekście sytuacji demograficznej w Polsce, "Rozprawy Ubezpieczeniowe. Konsument na rynku usług finansowych" 2016, t. 4, nr 22.
• Olechnowicz A., Podejmowanie decyzji o oszczędzaniu długookresowym - perspektywa ekonomiczna i behawioralna, "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu" 2018, nr 528.
• Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), Behavioural Insights and Public Policy: Lessons from Around the World, Paris 2017, https://people.kth.se/~gryne/ papers/OECD_2017.pdf (10.03.2020).
• Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), Delivering Better Policies Through Behavioural Insights, Paris 2019, https://www.oecd-ilibrary.org/sites/6c9291e2- en/index.html?itemId=/content/publication/6c9291e2-en (10.03.2020).
• Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), Outlook 2018, Paris 2018, http://www.oecd.org/pensions/oecd-pensions-outlook-23137649.htm (10.03.2020).
• Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), Regulatory Policy and Behavioural Economics, Paris 2014, https://read.oecd-ilibrary.org/governance/regulatorypolicy- and-behavioural-economics_9789264207851-en (10.03.2020).
• Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), Tools and Ethics for Applied Behavioural Insights: The BASIC Toolkit, Paris 2019, https://www.oecd.org/ gov/regulatory-policy/BASIC-Toolkit-web.pdf (10.03.2020).
• Pieńkowska-Kamieniecka S., Wybrane aspekty dodatkowego oszczędzania emerytalnego perspektywa behawioralna, "Studia Oeconomica Posnaniensia" 2017, t. 5, nr 10.
• Polski Instytut Ekonomiczny, Prościej, taniej i skuteczniej, czyli jak ekonomia behawioralna wspiera polityki publiczne w Polsce, Warszawa 2019, http://pie.net.pl/ wp-content/uploads/2019/06/PIE-Raport_Behawioralna.pdf (10.03.2020).
• Russel P., Wpływ zmian demograficznych na system emerytalny w Polsce, "Infos. Zagadnienia społeczno-gospodarcze" 2016, nr 3.
• Shafir E., Diamond P., Tversky A., Money Illusion, "The Quarterly Journal of Economics" 1997, Vol. 112, No. 7.
• Shafir E., Mullainathan S., Scarcity, New York 2013.
• Shefrin H.M., Thaler R.H., The Behavioral Life-Cycle Hypothesis, "Economic Inquiry" 1988, Vol. 26, No. 4.
• Sieczkowski W., Behawioralne aspekty decyzji dotyczących dodatkowego zabezpieczenia emerytalnego (wnioski dla Polski), "Wiadomości Ubezpieczeniowe" 2017, nr 4.
• Standerski D., Konopczyński F., Jak uniknąć katastrofy? Perspektywy polskiego systemu emerytalnego, Warszawa 2017, http://kalecki.org/pl/p/d/raport-9 (10.03.2020).
• Sunstein C.R., Thaler R.H., Nudge. Improving Decisions About Health, Wealth, and Happiness, Yale 2008.
• Szczepański M., Badanie możliwości wykorzystania ekonomii behawioralnej w reformowaniu systemów emerytalnych, "Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia" 2017, t. 89, nr 5.
• Thaler R.H., Anomalies: Saving, Fungibility, and Mental Accounts, "Journal of Economic Perspectives" 1990, Vol. 4, No. 1.
• Thaler R.H., Mental Accounting and Consumer Choice, "Marketing Science" 1985, Vol. 4, No. 3.
• Thaler R.H., Benartzi S., Save More TomorrowTM: Using Behavioral Economics to Increase Employee Saving, "Journal of Political Economy" 2004, Vol. 112.
• Tversky A., Kahneman D., Rational Choice and the Framing of Decisions, "The Journal of Business" 1986, Vol. 59, No. 4.
• Tversky A., Kahneman D., The Framing of Decisions and the Psychology of Choice, "Science" 1981, Vol. 211, No. 4481.
• Warneryd K.E., Oszczędzanie [w:] Psychologia ekonomiczna, red. T. Tyszka, Gdańsk 2004.
• Wiedza i postawy wobec ubezpieczeń społecznych. Raport z badań, Warszawa 2016, https://www.zus.pl/documents/10182/44573/Raport+wiedza+system+emerytalny/04 0bd2a1-094a-4d97-9d77-e0bddc19e845 (17.01.2020).
• Xiao J., Olson G.I., Mental Accounting and Saving Behavior, "Home Economics Research Journal" 1993, Vol. 22, No. 1.
• Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kalkulator emerytalny ZUS, https://www.zus.pl/ swiadczenia/emerytury/kalkulatory-emerytalne/emerytura-na-nowych-zasadach/ kalkulator-emerytalny-prognozowana-emerytura (7.01.2020).
• Zakład Ubezpieczeń Społecznych, ZUS wysyła ponad 20 mln listów, https://www.zus.pl/ o-zus/aktualnosci/-/publisher/aktualnosc/1/zus-wysyla-ponad-20-mln-listow/2688572 (1.10.2019).
• Zaleśkiewicz T., Psychologia ekonomiczna, Warszawa 2013.
• Zielonka P., Framing, czyli efekt sformułowania, "Decyzje" 2017, nr 27.

Identyfikatory

DOI

10.32088/0000_32