Walka o konstytucjonalizm europejski w dobie Wiosny Ludów (ze szczególnym uwzględnieniem wybranych wypowiedzi Karola Marksa i Fryderyka Engelsa)

• Autorzy: Marcin Konarski

Warianty tytułu

Struggle for European Constitutionalism During the Spring of Nations (Particular Reference to Selected Contributions of Karl Marx and Friedrich Engels)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Przedmiot niniejszej analizy stanowią zagadnienia, związane z wydarzeniami o charakterze rewolucyjnym, jakie miały miejsce w Europie w latach 1848-1849, a które przyjęło się w historii określać mianem "Wiosny Ludów". Wydarzenia te, mimo że mające u swojego źródła wspólny dla Europy protest przeciwko dominującym autorytetom państwowym, układowi sił politycznych i niesprawiedliwości społecznej, w poszczególnych krajach europejskich charakteryzowały się różnymi celami i założeniami ideowymi w zależności od rodzaju i napięcia konfliktów. Poza tym jednak wydarzenia te w znaczący sposób wpłynęły na kształtowanie się idei liberalnych, republikańskich i socjalistycznych, wpływając bezpośrednio na konkretne projekty reform ustrojowych w duchu konstytucjonalizmu i parlamentaryzmu. To właśnie w konstytucjonalizmie Wiosny Ludów odnajdujemy pełną koncepcję państwa prawa, a więc idei państwa prawa opierającej się na zasadach uznawanych współcześnie za fundamentalne dla zachodnich demokracji. Analiza niniejsza została uzupełniona licznymi wybranymi wypowiedziami K. Marksa i F. Engelsa, którzy żywo zainteresowani wydarzeniami europejskimi tamtego okresu, w sposób niezwykle interesujący relacjonowali poszczególne zdarzenia rewolucyjne, jakie miały miejsce na kontynencie europejskim w latach 1848-1849. (abstrakt oryginalny)

EN

The subject of this analysis are the issues related to the revolutionary events which took place in Europe between 1848 and 1849, and which have been referred to in history as the "Spring of Nations". Although these events, which had their roots in a common European protest against dominant state authorities, political power balance and social injustice, characterised by different aims and ideological assumptions in individual European countries, depending on the type and tension level of the conflicts. In addition, however, these events significantly influenced the formation of liberal, republican and socialist ideas, directly influencing specific projects of political reforms in the spirit of constitutionalism and parliamentarianism. It is in the constitutionalism of the Spring of Nations that we find the full concept of the rule of law, i.e. the idea of the rule of law based on the principles nowadays considered fundamental for Western democracies. This analysis has been supplemented by a number of selected statements by K. Marx and F. Engels; they were keenly interested in European events of that period, reported in an extremely interesting way on the various revolutionary events that took place on the European continent in the years 1848-1849. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Konstytucja; Rewolucja; Państwo prawne; Ruchy społeczne; Historia polityczna

EN

Constitution; Revolution; State governed by the rule od law; Social movements; Political history

• Czasopismo: Studia Prawnicze i Administracyjne
• Rocznik: 2019
• Numer: nr 29 (3)
• Strony: 23-46

Twórcy

autor

Marcin Konarski

• Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie

Bibliografia

• Amsterdamski S., Engels, Warszawa 1965.
• Aubert R., Kościół a Wiosna Ludów, w: Historia Kościoła: 1848 do czasów współczesnych, Tom V, tłum. T. Szafrański, Warszawa 1985.
• Banaszak M., Historia Kościoła Katolickiego, Tom III, Warszawa 1991.
• Bastid P., L'avenement du suffrage universel, Paris 1948.
• Baszkiewicz J., 1848: rewolucja niedoceniana, w: J. Baszkiewicz, Państwo. Rewolucja. Kultura polityczna, Poznań 2009.
• Baszkiewicz J., Historia Francji, Wrocław 1995.
• Baszkiewicz J., Władza, Wrocław 2009.
• Baszkiewicz J., Wolność. Równość. Własność. Rewolucje burżuazyjne, Warszawa 1981.
• Batowski A., Diariusz wypadków 1848 roku, Wrocław 1974.
• Batowski H., Legion Mickiewicza w kampanii włosko-austriackiej 1848 roku, Warszawa 1956.
• Bazylow L., Wieczorkiewicz P., Historia Rosji, Wrocław 2005.
• Berlin I., Karol Marks: jego życie i dzieło, tłum. W. Orliński, Warszawa 1999.
• Blanqui L.A., Wybór pism, tłum. I. Bibrowska, B. Wścieklica, Warszawa 1975.
• Bogatyński W., Udział Polaków w powstaniu w Palatynacie Nadreńskim i w Badenii w r. 1849: "Wiosna ludów", "Przegląd Historyczny" 1937-1938, nr 1.
• Brzeżański A., Pamiętnik z roku 1848, Kraków 1893.
• Bułharyn J., Rys wojny węgierskiej w latach 1848 i 1849, Paryż 1852.
• Buszko J., Polacy w parlamencie wiedeńskim 1848-1918, Warszawa 1996.
• Cetera B., Proletariacki nurt rewolucji krakowskiej 1848 roku, Kraków 1977.
• Chojecki E., Rewolucjoniści i stronnictwa wsteczne w 1848 r., Lipsk 1864.
• Ciepielewski J., Kostrowicka I., Landau Z., Tomaszewski J., Dzieje gospodarcze świata do roku 1970, Warszawa 1974.
• Czapliński W., Galos A., Korta W., Historia Niemiec, Wrocław 1990.
• Czapliński W., Gorski K., Historia Danii, Wrocław 1965.
• Czernyszewski M., Wybór pism historycznych, tłum. F. Borkowska, M. Wawrykowa, Wrocław 1959.
• Czubiński A., Rewolucja lat 1848-1849 w krajach niemieckich, w: Rok 1848: Wiosna Ludów w Galicji. Zbiór studiów, red. W. Wic, Kraków 1999.
• Deak I., The Lawful Revolution. Louis Kossuth and the Hungarians 1848-1849, New York 1979.
• Divéky A., Węgrzy a Polacy w XIX stuleciu, Warszawa 1919, s. 98.
• Dziadzio A., Koncepcja państwa prawa w XIX wieku - idea i rzeczywistość, "Czasopismo Prawno-Historyczne" 2005, nr 1.
• Dziadzio A., Ochrona konstytucyjności prawa w Europie XIX wieku, "Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego" 2008, nr 11.
• Engels F., Rząd Pfuela, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom V, Warszawa 1962.
• Engels F., "Rewolucja kolońska", w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom V, Warszawa 1962.
• Engels F., 23 czerwca, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom V, Warszawa 1962.
• Engels F., 24 czerwca, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom V, Warszawa 1962.
• Engels F., 25 czerwca, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom V, Warszawa 1962.
• Engels F., Armia pruska a rewolucyjne powstanie ludowe, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom VI, Warszawa 1963.
• Engels F., Berlińska debata o rewolucji, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom V, Warszawa 1962.
• Engels F., Debata polska we Frankfurcie, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom V, Warszawa 1962.
• Engels F., Klęska Piemontczyków, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom VI, Warszawa 1963.
• Engels F., Kolonia w niebezpieczeństwie, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom V, Warszawa 1962.
• Engels F., Konstytucja pruska, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom IV, Warszawa 1986.
• Engels F., List do Marksa w Londynie z dnia 16 października 1862 r., w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom XXX, Warszawa 1974.
• Engels F., Listy z Wuppertalu, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom I, Warszawa 1960.
• Engels F., Marks i «Nowa Gazeta Reńska» (1848-1849), w: K. Marks, F. Engels, Dzieła wybrane, Tom II, Warszawa 1949.
• Engels F., Niemcy a panslawizm, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom XI, Warszawa 1966.
• Engels F., Niemiecka kampania o konstytucję Rzeszy, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom VII, Warszawa 1963.
• Engels F., Nowy rozbiór Polski, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom V, Warszawa 1962.
• Engels F., Ofensywa kontrrewolucji a zwycięstwo rewolucji, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom VI, Warszawa 1963.
• Engels F., Początek końca w Austrii, w: K. Marksa, F. Engels, Dzieła, Tom IV, Warszawa 1986.
• Engels F., Położenie klasy robotniczej w Anglii. Na podstawie własnych obserwacji i autentycznych źródeł, w: K. Marks, F. Engels,Dzieła, Tom II, Warszawa 1961.
• Engels F., Powstanie we Frankfurcie, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom V, Warszawa 1962.
• Engels F., Powstanie we Frankfurcie, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom V, Warszawa 1962.
• Engels F., Przedmowa do niemieckiego wydania "Położenia klasy robotniczej w Anglii" z 1892 r., w: K. Marks, F. Engels, Dzieła,Tom II, Warszawa 1961.
• Engels F., Przyczynek do historii Związku Komunistów (Wstęp do wydania z 1885 r.), w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom VIII, Warszawa 1964.
• Engels F., Rewolucja czerwcowa, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom V, Warszawa 1962.
• Engels F., Rewolucja i kontrrewolucja w Niemczech, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom VIII, Warszawa 1964.
• Engels F., Rewolucja w Paryżu, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom IV, Warszawa 1986.
• Engels F., Rosjanie, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom VI, Warszawa 1963.
• Engels F., Rozejm duńsko-pruski, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom V, Warszawa 1962.
• Engels F., Rozejm z Danią, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom V, Warszawa 1962.
• Engels F., Ruch rewolucyjny we Włoszech, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom VI, Warszawa 1963.
• Engels F., Rząd kontrrewolucji, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom V, Warszawa 1962.
• Engels F., Stan oblężenia w Kolonii, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom V, Warszawa 1962.
• Engels F., Trzy nowe konstytucje, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom IV, Warszawa 1986.
• Engels F., Walka o wyzwolenie Włoch i przyczyny jej obecnych niepowodzeń, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom V, Warszawa 1962.
• Engels F., Walki na Węgrzech, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom VI, Warszawa 1963.
• Engels F., Wojna we Włoszech i na Węgrzech, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom VI, Warszawa 1963.
• Engels F., Zasady komunizmu, w: K. Marksa, F. Engels, Dzieła, Tom IV, Warszawa 1986.
• Felczak W., Historia Węgier, Wrocław 1983.
• Feldman J., Sprawa polska w 1848 roku, Kraków 1933.
• Gąsiorowska N., Sytuacja gospodarczo-społeczna na zachodzie i wschodzie Europy w połowie XIX stulecia, w: Wiosna Ludów na ziemiach polskich, red. N. Gąsiorowska, Warszawa 1948.
• Gierowski J.A, Historia Włoch, Wrocław 1999.
• Głąbiński S., Historia ekonomiki, Tom I, Lwow 1939.
• Gorce de la, P., Histoire de la Seconde Republique, T. I, Paris 1919.
• Górski G., Salmonowicz S., Historia ustrojów państwa, Warszawa 2001.
• Grodziski S., Austria w epoce metternichowskiej, w: Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji 1815-1849,red. W. Zajewski, Tom I, Warszawa 1991.
• Grzybowski S., Demokracja francuska, Kraków 1947.
• Handelsman M., Rok 1848: przegląd zagadnień międzynarodowych, "Przegląd Historyczny" 1948, nr 38.
• Hayek F.A., Konstytucja wolności, tłum. J. Stawiński, Warszawa 2011.
• Heller M., Historia imperium rosyjskiego, tłum. E. Melech, T. Kaczmarek, Warszawa 2000.
• Hobsbawm E., Wiek rewolucji 1789-1848, tłum. M. Starnawski, K. Gawlicz, Warszawa 2013.
• Hołówka J., Wyważone streszczenie filozofii Marksa: prawda i poezja, "Przegląd Filozoficzny - Nowa Seria" 2018, nr 4.
• Hugo W., Rzeczy widziane, 1848-1849: z niewydanych rękopisów, tłum. J. Ochorowicz, Warszawa 1900.
• Jagodziński Z., Anglia wobec sprawy polskiej w okresie Wiosny Ludów 1848-1849, Warszawa 1997.
• Jakóbiec M., Stosunki wzajemne Polaków i innych Słowian w dobie Wiosny Ludów, w: Pamiętnik VII Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich we Wrocławiu 19-22 września 1948. Referaty, tom I, Warszawa 1948, s. 317.
• Jaworski I., Zarys powszechnej historii państwa i prawa, Warszawa 1996.
• Jedlicki M.Z., Powszechna historia państwa i prawa. Wybór tekstów źródłowych, Warszawa 1955.
• Jones E.M., Jałowy pieniądz: historia kapitalizmu jako konfliktu między pracą a lichwą. Tom III: od Wielkiego Głodu do krachu roku 2008, tłum. J. Morka, Wrocław 2015.
• Kaczyńska E., Piesowicz K., Wykłady z powszechnej historii gospodarczej (od schyłku średniowiecza do I wojny światowej), Warszawa 1977.
• Kalembka S., Wiosna Ludów w Europie, Warszawa 1991.
• Kann R.A., A history of the Habsburg empire 1526-1918, Berkeley 1974.
• Karwowski S., Historia Wielkiego Księstwa Poznańskiego, Tom I: 1815-1852, Poznań 1918.
• Kasznik-Christian A., Francuski abolicjonizm i zniesienie niewolnictwa w 1848 roku, w: Rok 1848: Wiosna Ludów w Galicji. Zbiór studiów, red. W. Wic, Kraków 1999.
• Katz H., Rok 1848 na wyspach brytyjskich, w: Wiosna Ludów w Europie, Tom II, red. N. Gąsiorowska, Łódź 1949.
• Kieniewicz S., Czyn polski w dobie Wiosny Ludów, Warszawa 1948.
• Kieniewicz S., Galicja w latach 1846-1848, w: Wiosna Ludów na ziemiach polskich, red. N. Gąsiorowska, Warszawa 1948.
• Kieniewicz S., Oblicze ideowe Wiosny Ludów, Warszawa 1948.
• Kinstler M., Ptak M., Powszechna historia państwa i prawa. Wybór tekstów źródłowych, Wrocław 1987.
• Klonowicz S., Karol Marks (1818-1918), Warszawa 1918.
• Knapowska W., Rok 1848 w Poznańskiem, w: Pamiętnik VII Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich we Wrocławiu 19-22 września 1948. Referaty, tom I, Warszawa 1948.
• Konarski M., Beetwen democracy and the rule of law, "TEKA Komisji Prawniczej Polskiej Akademii Nauk Oddział w Lublinie" 2016, vol. IX.
• Konarski M., Oblicza demokracji totalnej na przykładzie ustawodawstwa Wielkiej Rewolucji Francuskiej, w: Bezpieczeństwo. Prawo. Polityka, red. M. Jurgilewicz, red. T. Z. Leszczyński, red. N. Malec, Kraków 2017.
• Konarski M., Prawo i rewolucja: Rozważania jurysty o rewolucji francuskiej 1789-1794, "Studia Prawnicze i Administracyjne" 2016, nr 1.
• Konarski M., The year 1848 in France. A few remarks at the 170th anniversary of the adoption of the Constitution of the Second French Republic in 1848. Part I, "Review of Comparative and European Law" 2018, vol. 33, no. 2.
• Konarski M., The year 1848 in France. A few remarks at the 170th anniversary of the adoption of the Constitution of the Second French Republic in 1848. Part II, "Review of Comparative and European Law" 2018, vol. 33, no. 2.
• Koranyi K., Powszechna historia państwa i prawa, Tom IV, Warszawa 1967.
• Kosim J., Prusy i inne kraje niemieckie po kongresie wiedeńskim,w: Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji 1815-1849, red. W. Zajewski, Tom I, Warszawa 1991.
• Kość A., Historyczne modele relacji prawa, państwa i religii w niemieckiej filozofii prawa, Lublin 1995.
• Krasuski J., Historia Niemiec, Wrocław 2004.
• Kucharzewski J., Socjalizm prawniczy, Warszawa 1906.
• Kucharzewski J., Sprawa polska w parlamencie frankfurckim 1848 roku, Warszawa 1908.
• Kula W., Położenie gospodarcze Wiosny Ludów, w: Wiosna Ludów w Europie, Tom II, red. N. Gąsiorowska, Łódź 1949.
• Kuliszer J., Powszechna historia gospodarcza średniowiecza i czasów nowożytnych, Tom II, Warszawa 1961.
• Kumor B., Historia Kościoła, Tom VII, Lublin 2001.
• Kurt S., The Revolutions of 1848 and its reflections to modern political mentality, "Journal of History School" 2014, Year 7, Issue XVIII.
• Landecki T., Wiosna Ludów w krajach niemieckich i na Węgrzech, w: Wiosna Ludów w Europie, Tom II, red. N. Gąsiorowska,Łódź 1949.
• Lebiedziński W., Losy spuścizny teoretycznej Karola Marksa, "Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego" 1984, nr spec. "Karol Marks a współczesność". Sesja naukowa z okazji setnej rocznicy śmierci Karola Marksa, maj 1983, Gdańsk 1985.
• Lewak A., Emigracja Polska wobec rewolucji 1848/9 r., w: Pamiętnik VII Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich we Wrocławiu 19-22 września 1948. Referaty, Tom I, Warszawa 1948.
• Lida C.E., The Democratic and Social Republic of 1848 and its Repercussions in the Hispanic World, w: The European Revolutions of 1848 and the Americas, red. G. Thompson, London 2002.
• Lyon-Caen G., Pelissier J., Droit du travail, Paris 1988.
• Łoziński B., Legion awanturników: epizod z roku 1848, "Przegląd Historyczny" 1906, nr 1.
• Maciejewski T., Konstytucjonalizm habsbursko-niemiecki okresu Wiosny Ludów, "Gdańskie Studia Prawnicze. Studia z historii ustroju i prawa" 2006, nr XV.
• Maciejewski T., Konstytucjonalizm okresu Wiosny Ludów na obszarze Italii, "Gdańskie Studia Prawnicze. Studia z historii ustroju i prawa" 2006, nr XV.
• Marks K., Burżuazja i kontrrewolucja, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom VI, Warszawa 1963.
• Marks K., Engels F., Przegląd wydarzeń. Maj-październik 1850 r., w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom VII, Warszawa 1963.
• Marks K., Engels F., Żądania partii komunistycznej w Niemczech, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom V, Warszawa 1962.
• Marks K., Kapitał, Tom I, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom XXIII, Warszawa 1968.
• Marks K., Kapitał, Tom II, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom XXIV, Warszawa 1977.
• Marks K., Konflikt Marksa z poddaństwem pruskim, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom V, Warszawa 1962.
• Marks K., Konstytucja Republiki Francuskiej uchwalona 4 listopada 1848 r., w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom VII, Warszawa 1963.
• Marks K., Kontrrewolucyjny zamach stanu, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom VI, Warszawa 1963.
• Marks K., Kryzys gospodarczy w Europie, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom XII, Warszawa 1967.
• Marks K., Kryzys pieniężny w Europie, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom XII, Warszawa 1967.
• Marks K., Kwestie życia i śmierci, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom V, Warszawa 1962.
• Marks K., List do Engelsa w Manchesterze z dnia 16 kwietnia 1860 r., w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom XXX, Warszawa 1974.
• Marks K., Monteskiusz LVI, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom VI, Warszawa 1963.
• Marks K., Osiemnasty brumaire'a Ludwika Napoleona, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła wybrane, Tom I, Warszawa 1949.
• Marks K., Prześladowania cudzoziemców w Brukseli, w: K. Marksa, F. Engels, Dzieła, Tom IV, Warszawa 1986.
• Marks K., Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom I, Warszawa 1960.
• Marks K., Przyczyny kryzysu pieniężnego w Europie, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom XII, Warszawa 1967.
• Marks K., Rozwiązanie Zgromadzenia Narodowego, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom VI, Warszawa 1963.
• Marks K., Rząd Camphausena, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom V, Warszawa 1962.
• Marks K., Walki klasowe we Francji od 1848 r. do 1850 r., w: K. Marks, F. Engels, Dzieła wybrane, Tom I, Warszawa 1949.
• Marriot J.A.R., Robertson Ch.G., The evolution of Prussia, the making of an empire, Oxford 1915.
• Mączak A., Rządzący i rządzeni. Władza i społeczeństwo w Europie wczesnonowożytnej, Warszawa 1986.
• Mehring F., Historia socjaldemokracji niemieckiej, Tom I, tłum. E. Werfel, Warszawa 1963.
• Mehring F., Karol Marks: historia jego życia, tłum. M. Kwiatkowski, Warszawa 1923.
• Meller S., Czas utopii wymierzonej, w: J. Baszkiewicz, S. Meller, Rewolucja francuska 1789-1794. Społeczeństwo obywatelskie, Wrocław 1983.
• Midzio J., W takt marsza Rakoczego. Udział Polaków w węgierskiej Wiośnie Ludów 1848-1849, Warszawa 1988.
• Mierosławski L., Powstanie poznańskie w roku 1848, Paryż 1860.
• Mohl R., Encyklopedia umiejętności politycznych, Tom I-II, tłum. A. Białecki, Warszawa 2003.
• Namier L.B., 1848 - rewolucja intelektualistów, tłum. A. Ehrlich, Kraków 2013.
• Nifontow A.S., Rosja w 1848 roku, Warszawa 1953.
• Nowacki J., Studia z teorii prawa, Kraków 2003.
• Nowakowski Z., "Niech żyje Polska!", w: Stulecie Wiosny Ludów 1848-1948, red. Z. Kasprzycka, Londyn 1948.
• Peretiatkowicz A., Państwo współczesne, Poznań 1948.
• Pierwszy proces sądowy "Neue Rheinishe Zeitung", w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom VI, Warszawa 1963.
• Pietrzak-Pawłowska I., Trybuna Ludów, w: Wiosna Ludów w Europie, Tom II, red. N. Gąsiorowska, Łódź 1949.
• Polak B., Wiosna Ludów w Wielkopolsce 1848, Poznań 1981.
• Pouthas Ch. H., Od 1815 do 1878, w: G. Lefebvre, Ch. H. Pouthas, M. Baumont, Historia Francji, Tom II: od 1774 do czasów współczesnych, tłum. M. Derenicz, Warszawa 1969.
• Proces Reńskiego Komitetu Demokratów, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom VI, Warszawa 1963.
• Rainko S., Marks. Dwie filozofie, Warszawa 2015.
• Rusinowa I., Wituch T., Między rewolucją francuską a rewolucją październikową: wybór tekstów źródłowych, Warszawa 1980.
• Rusiński W., Zarys historii gospodarczej powszechnej. Czasy nowożytne i najnowsze (1500-1949), Warszawa 1973.
• Rynkowska A., Wiosna Ludów w Italii (1846-1849), w: Wiosna Ludów w Europie, Tom II, red. N. Gąsiorowska, Łódź 1949.
• Ryszka F., Wiosna Ludów, w: J. Baszkiewicz, F. Ryszka, Historia doktryn politycznych i prawnych, Warszawa 1974.
• Salmonowicz S., Prusy: dzieje państwa i społeczeństwa, Warszawa 2004.
• Schaff A., Historia i prawda, Warszawa 1970.
• Schaff A., Socjalizm utopijny i naukowy. Wykład wygłoszony na 3-cim kursie Centralnej Szkoły PPR w Łodzi 18-19 kwietnia 1945 r., Warszawa 1945.
• Schmidt Ch., Des ateliers nationaux aux barricades de juin, Paris 1948.
• Schmitt C., Teologia polityczna i inne pisma, tłum. M.A. Cichocki, Warszawa 2012.
• Schulze H., Państwo i naród w dziejach Europy, tłum. D. Lachowska, Warszawa 2012.
• Schwann S., Z dziejów wydawnictw dzieł zbiorowych Karola Marksa, "Kwartalnik Historii Nauki i Techniki"1958, nr 2.
• Sczaniecki M., Powszechna historia państwa i prawa, Warszawa 1994.
• Seignobos Ch., Dzieje polityczne Europy współczesnej. Rozwój stronnictw i form politycznych 1814-1899, red. J. Stecki, Warszawa 1900.
• Seignobos, La Révolution de 1848 - Le Second Empire (1848-1859), w: E. Lavisse, Histoire de France contemporaine: depuis la Révolution jusqu'a la paix de 1919, Tom VI, Paris 1921.
• Sewell W.H., Corporations Républicaines: The Revolutionary Idiom of Parisian Workers in 1848, "Comparative Studies in Society and History" 1979, no. 2.
• Sojka-Zielińska K., Drogi i bezdroża prawa. Szkice z dziejów kultury prawnej Europy, Wrocław 2010.
• Staniszkis J., Karol Marks o administracji państwowej, w: J. Staniszkis, Patologie struktur organizacyjnych, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1972.
• Starkel J., Rok 1848, Lwow 1899.
• Stolarczyk M., Udział duchowieństwa rzymskokatolickiego w galicyjskiej Wiośnie Ludów. Próba charakterystyki, w: Rok 1848: Wiosna Ludów w Galicji. Zbiór studiów, red. W. Wic, Kraków 1999.
• Szabo P., Dzieje Węgier pod względem historycznym, artystycznym, literackim i społecznym, Warszawa 1863.
• Szacki J., Ojczyzna, naród, rewolucja: problematyka narodowa w polskiej myśli szlacheckorewolucyjnej, Warszawa 1962.
• Śreniowski S., Niemieckie zagadnienia ustrojowe w dobie Wiosny Ludów, w: Wiosna Ludów w Europie, Tom II, red. N. Gąsiorowska,Łódź 1949.
• Tersen E., Le gouvernement provisoire et l'Europe, Paris 1948.
• Tocqueville A., Dawny ustrój i rewolucja, Warszawa 2009.
• Tocqueville A., Wspomnienia, tłum. A.W. Labuda. Wrocław 1987.
• Vigier P., La Seconde République, Paris 1970.
• Walentynowicz H., Społeczne prognozy Marksa, "Przegląd Filozoficzny - Nowa Seria" 2018, nr 4.
• Wawrykowa M., Dzieje Niemiec 1789-1871, Warszawa 1980.
• Wąsicki J., Związek Niemiecki i państwa niemieckie 1815-1848, Poznań 1986.
• Wąsowicz M., Między tronem, giełdą i barykadą. Francja 1830-1848, Warszawa 1994.
• Weber M., Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, tłum. D. Lachowska, Warszawa 2002.
• Weill G., La France sous la monarche constitutionnelle (1814-1848), Paris 1912.
• Wereszycki H., Historia Austrii, Wrocław 1986.
• Wereszycki H., Pod berłem Habsburgów. Zagadnienia narodowościowe, Kraków 1975.
• Wergeland A.M., History of the Working Classes in France 1789-1870, "Journal of Political Economy" 1905, no. 3.
• Wheen F., Karol Marks. Biografia, tłum. D. Cieśla, Warszawa 2005.
• Widmann K., Franciszek Smolka: jego życie i zawód publiczny. Od roku 1810 do 1849, Lwów 1886.
• Zahorski A., Francja w latach 1815-1848. Restauracja i Monarchia Lipcowa, w: Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji 1815-1849, red. W. Zajewski, Tom I, Warszawa 1991.
• Zakrzewski B., Wiosna Ludów w polskiej poezji romantycznej, "Acta Universitatis Wratislaviensis. Germanica Wratislaviensia L" 1986, no 657.
• Zieliński Z., Kościół Katolicki w Wielkim Księstwie Poznańskim w latach 1848-1865, Lublin 1973.
• Zienkowicz L., Wizerunki polityczne dziejów państwa polskiego. Tom 4. Polska w kraju w 1848 roku. Sprawy poznańskie, krakowskie i galicyjskie. Zbiór dokumentów z tych czasów jako materyałów do historyi politycznej państwa polskiego, Lipsk 1865.