Kontrola pobytu cudzoziemców na czas określony w Polsce a konstytucyjna zasada ochrony rodziny w świetle unormowań prawnych i aktualnego orzecznictwa sądów administracyjnych

• Autorzy: Rafał Kubik

Warianty tytułu

Supervision of Foreigners' Stay in Poland and the Constitutional Principle of Family Protection in the Light of Legal Regulations and Current Administrative Court Jurisdiction

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Wydanie zezwolenia na pobyt cudzoziemców na swoim terytorium jest od zawsze jedną z najważniejszych prerogatyw suwerennego państwa. Jednakże uprawnienie do kontrolowania ruchu osobowego nie jest uprawnieniem bezwarunkowym, musi bowiem uwzględniać normy praw człowieka wynikające z wiążących państwo traktatów międzynarodowych, a także norm konstytucyjnych. Niniejsze opracowanie podejmuje problem regulowania pobytu cudzoziemców z perspektywy zasady ochrony rodziny zawartej w Konstytucji RP, a także w wiążących Polskę umowach międzynarodowych. Zasada ta i jej wpływ na relacje między osobami fizycznymi a organami państwa ukazane są przez pryzmat najnowszych orzeczeń sądów administracyjnych wydawanych w sprawach skarg na decyzje pobytowe. Celem pracy jest ukazanie, w jaki sposób kontrola sądowoadministracyjna wpływa na przestrzeganie zasady ochrony rodziny przez organy administracji. Polskie sądownictwo administracyjne niewątpliwie stoi na straży zasady ochrony rodziny. Co do zasady organy administracji, prowadząc postępowanie w sprawach pozwolenia na pobyt, uwzględniają zasadę ochrony rodziny zawartą w Konstytucji RP. Wyjątkowo bywa jednak, że organy błędnie lub zbyt rygorystycznie interpretują zebrany materiał dowodowy i odmawiają stronom należnej im ochrony życia rodzinnego. Prowadzi to do uchylenia takich zbyt rygorystycznych decyzji przez kontrolujące je sądy administracyjne. (abstrakt oryginalny)

EN

The issuance of a residence permit to individuals entitled to reside on its territory tends to constitute a major prerogative of a sovereign country. Nevertheless, the right to control the flow of persons executed by the state is not unconditional since it should take account of the human rights resulting from the relevant binding international treaties as well as constitutional norms. The focus of this paper is on the problem of regulation of foreigners' stay in the light of the family protection principle contained in The Constitution of the Republic of Poland and the relevant binding international agreements. The aforementioned principle and its influence on relations between physical persons and organs of the state are analysed from the point of view of the latest administrative court jurisdiction in residence-related claims. The aim of this paper is to examine the influence of court and administrative supervision on the implementation of the family protection principle by administrative bodies. Undoubtedly, Polish administrative judicial system acts as the guardian of the family protection principle. As a rule, the administrative bodies issuing residence permits tend to respect the principle in question contained in The Constitution. Nevertheless, in isolated cases, the aforementioned bodies fail to interpret the evidence at their disposal correctly or they take an excessively strict approach, which results in their refusal to protect family life to a sufficient extent. Such particularly strict decisions tend to be overruled by the administrative courts executing control over those bodies. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Cudzoziemcy; Rodzina; Sądownictwo

EN

Foreigners; Family; Judicature

• Czasopismo: Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy
• Rocznik: 2017
• Numer: nr 22
• Strony: 197-221

Twórcy

autor

Rafał Kubik

• Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie

Bibliografia

• Adamczyk A., Społeczno-polityczne implikacje imigracji do Polski w latach 1989 -2007, Wydawnictwo Naukowe WNPiD UAM, Poznań 2012.
• Banaszak B., Bisztyga B., Complak K., Jabłoński M., Wieruszewski R., Wojtowicz K., System ochrony praw człowieka, wyd. II, Zakamycze, Kraków 2005.
• Banaszak B., Jabłoński M., Sądownictwo konstytucyjne i sądownictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, "Acta Universitatis Wratislaviensis" 2009, tom LXXIX.
• Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej; Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2009.
• Banaszak B., Prawo konstytucyjne, wydanie 3, C.H. Beck, Warszawa 2004.
• Banaszak B., Zalety i wady Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, "Przegląd Sejmowy" 2008, nr 2.
• Białocerkiewicz J., Cudzoziemcy w Rzeczypospolitej Polskiej, Dom Organizatora TNOiK, Toruń 1996. ^6 Białocerkiewicz J., Organizacje europejskie i ich standardy prawne, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna, Włocławek 2003.
• Białocerkiewicz J., Status prawny cudzoziemca w świetle standardów międzynarodowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 1999.
• Bierzanek R., Symonides J., Prawo międzynarodowe publiczne, wyd. VI, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 2001.
• Boć J. (red.), Konstytucje Rzeczypospolitej oraz komentarz do Konstytucji RP z 1997 roku, Kolonia Limited, Wrocław 1998.
• Brownlie I.,Goodwin-Gill G.S., Brownlie's Documents on Human Rights, 6th ed., Oxford University Press, New York 2010.
• Chlebny J. (red.), Ustawa o cudzoziemcach. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2015.
• Dudek D. (red.), Zasady ustroju III Rzeczypospolitej, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2009.
• Florczak A., Bolechów B. (red.), Prawa człowieka a stosunki międzynarodowe, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006.
• Garlicki L. (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej; Komentarz, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2003, tom III.
• Garlicki L. (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2007, tom V.
• Gomien D., Vademecum Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Ośrodek Informacji i Dokumentacji Rady Europy, Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1996.
• Góral J., Hauser R., Repel J., Zirk-Sadowski M. (red.), Ratio est anima legis, księga jubileuszowa ku czci profesora Janusza Trzcińskiego, Naczelny Sąd Administracyjny, Warszawa 2007.
• Góral J., Hauser R., Trzciński J. (red.), Sądownictwo administracyjne gwarantem wolności i praw obywatelskich 1980 -2005, Naczelny Sąd Administracyjny, Warszawa 2005.
• Góralczyk W., Sawicki S., Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie, wyd. 10, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2001.
• Górski D. (red.), Polskie Prawo Konstytucyjne w zarysie. Podręcznik dla studentów kierunków nieprawniczych, wydanie 3, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2009.
• Granat M., Prawo konstytucyjne w pytaniach i odpowiedziach, Lexis Nexis, Warszawa 2009.
• Hołda Z., Ochrona praw człowieka, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1996.
• Jagielski J. (red.), Status obywatela i cudzoziemca w orzecznictwie, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2001.
• Jasińska A., Europejska konwencja praw człowieka a prawo krajowe: Niemiecki Federalny Sąd Konstytucyjny o zakresie związania orzeczeniami Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, "Radca Prawny" 2005, z. 1.
• Jaskiernia J., Komisarz Praw Człowieka Rady Europy - nowa instytucja międzynarodowej ochrony praw, "Państwo i Prawo" 1999, z. 11.
• Jaskiernia J. Rada Praw Człowieka Narodów Zjednoczonych, "Państwo i Prawo" 2008, z. 1.
• Jaskiernia J. (red.), Problemy ochrony wolności i praw jednostki we współczesnym świecie, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego, Kielce 2008.
• Jaskiernia J. (red.), Rada Europy a przemiany demokratyczne w państwach Europy Środkowej i Wschodniej w latach 1989 -2009, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2010, s. 166.
• Jaskiernia J. (red.), Transformacja systemów wymiaru sprawiedliwości, tom I: Pozycja ustrojowa władzy sądowniczej i uwarunkowania transformacji, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011.
• Jaskiernia J. (red.), Transformacja systemów wymiaru sprawiedliwości, tom II: Proces transformacji i dylematy wymiaru sprawiedliwości, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011.
• Jasudowicz T., Administracja wobec praw człowieka, Dom Organizatora TNOiK, Toruń 1996.
• Jasudowicz T., Mik C. (red.), O prawach człowieka w podwójną rocznicę paktów. Księga pamiątkowa w hołdzie Profesor Annie Michalskiej, Dom Organizatora TNOiK, Toruń 1996.
• Kędzia Z., Rost A., Współczesne wyzwania wobec praw człowieka w świetle polskiego prawa konstytucyjnego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2009.
• Klafkowski A., Prawo międzynarodowe publiczne, Wydawnictwa Prawnicze, Warszawa 1979.
• Kierek M., Prawa człowieka w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego, "Zamojskie Studia i Materiały" 2006, z. 2.
• Kmak M., Ochrona cudzoziemców przed wydaleniem na podstawie art. 8 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, "Palestra" 2004, z. 9 -10.
• Koba L., Wacławczyk W. (red.), Prawa cudzoziemców we współczesnym prawie międzynarodowym [w:] Prawa człowieka, wybrane zagadnienia i problemy, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2009.
• Kocot K., Wolfke K., Wybór dokumentów do nauki prawa międzynarodowego, wyd. 3, Wrocław - Warszawa 1976.
• Krakała A., Wydalenie cudzoziemców z terytorium RP, "Przegląd Prawa Publicznego", 2007, z. 7 - 8.
• Kuźniar R., Prawa człowieka. Prawo, instytucje, stosunki międzynarodowe, Wydawnictwo Naukowe "Scholar", Warszawa 2003.
• Leszczyński L., Liżewski B., Ochrona praw człowieka w Europie, szkic zagadnień podstawowych, Oficyna Wydawnicza VERBA, Lublin 2008.
• Łodziński S., Szonert M., Polityka uchodźcza w Polsce. Ewolucja "pola uchodźczego" w latach 1990 -2011, "Studia Migracyjne - Przegląd Polonijny" 2011, nr 37 (4).
• Machowicz K., Europejska Konwencja Praw Człowieka w krajowych porządkach prawnych, "Zamojskie Studia i Materiały" 2006, z. 2.
• Machowicz K., Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku a proces stosowania Konwencji Praw Człowieka, "Roczniki Nauk Społecznych" 2007, z. 3.
• Malinowska I., Ochrona Praw i Wolności w Polsce, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2009.
• Michalska A., Prawa człowieka w systemie norm międzynarodowych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982.
• Michałowska G., Ochrona praw człowieka w Radzie Europy i Unii Europejskiej, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007.
• Mioduszewska G. (red.), Ochrona Uchodźców. Dziesiąta rocznica przystąpienia Polski do Konwencji Genewskiej, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, UNHCR, Warszawa 2002.
• Morawska E., Prawa konstytucyjne człowieka i obywatela w Rzeczypospolitej Polskiej a prawa podstawowe Unii Europejskiej. Analiza porównawcza, "Przegląd Sejmowy" 2009, nr 1.
• Ogiegło L., Popiołek W., Szpunar W. (red.), Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa Profesora Maksymiliana Pazdana, Zakamycze, Kraków 2005.
• Posłuszny J., Buczkowski J., Eckhardt K. (red.), Studia z prawa konstytucyjnego. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Wiesławowi Skrzydle, Wyższa Szkoła Prawa i Administracji w Przemyślu, Przemyśl - Rzeszów 2009.
• Kędzia Z., Rost A., Współczesne wyzwania wobec praw człowieka w świetle polskiego prawa konstytucyjnego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2009.
• Klafkowski A., Prawo międzynarodowe publiczne, Wydawnictwa Prawnicze, Warszawa 1979.
• Kierek M., Prawa człowieka w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego, "Zamojskie Studia i Materiały" 2006, z. 2.
• Kmak M., Ochrona cudzoziemców przed wydaleniem na podstawie art. 8 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, "Palestra" 2004, z. 9 -10.
• Koba L., Wacławczyk W. (red.), Prawa cudzoziemców we współczesnym prawie międzynarodowym [w:] Prawa człowieka, wybrane zagadnienia i problemy, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2009.
• Kocot K., Wolfke K., Wybór dokumentów do nauki prawa międzynarodowego, wyd. 3, Wrocław - Warszawa 1976.
• Krakała A., Wydalenie cudzoziemców z terytorium RP, "Przegląd Prawa Publicznego", 2007, z. 7 - 8.
• Kuźniar R., Prawa człowieka. Prawo, instytucje, stosunki międzynarodowe, Wydawnictwo Naukowe "Scholar", Warszawa 2003.
• Leszczyński L., Liżewski B., Ochrona praw człowieka w Europie, szkic zagadnień podstawowych, Oficyna Wydawnicza VERBA, Lublin 2008.
• Łodziński S., Szonert M., Polityka uchodźcza w Polsce. Ewolucja "pola uchodźczego" w latach 1990 -2011, "Studia Migracyjne - Przegląd Polonijny" 2011, nr 37 (4).
• Machowicz K., Europejska Konwencja Praw Człowieka w krajowych porządkach prawnych, "Zamojskie Studia i Materiały" 2006, z. 2.
• Machowicz K., Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku a proces stosowania Konwencji Praw Człowieka, "Roczniki Nauk Społecznych" 2007, z. 3.
• Malinowska I., Ochrona Praw i Wolności w Polsce, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2009.
• Michalska A., Prawa człowieka w systemie norm międzynarodowych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982.
• Michałowska G., Ochrona praw człowieka w Radzie Europy i Unii Europejskiej, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007.
• Mioduszewska G. (red.), Ochrona Uchodźców. Dziesiąta rocznica przystąpienia Polski do Konwencji Genewskiej, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, UNHCR, Warszawa 2002.
• Morawska E., Prawa konstytucyjne człowieka i obywatela w Rzeczypospolitej Polskiej a prawa podstawowe Unii Europejskiej. Analiza porównawcza, "Przegląd Sejmowy" 2009, nr 1.
• Ogiegło L., Popiołek W., Szpunar W. (red.), Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa Profesora Maksymiliana Pazdana, Zakamycze, Kraków 2005.
• Posłuszny J., Buczkowski J., Eckhardt K. (red.), Studia z prawa konstytucyjnego. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Wiesławowi Skrzydle, Wyższa Szkoła Prawa i Administracji w Przemyślu, Przemyśl - Rzeszów 2009.
• A/RES/217A(III) Universal Declaration of Human Rights, UN Doc A/810, s. 71.
• Dyrektywa 96/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 1996 r. dotycząca delegowania pracowników w ramach świadczenia usług (Dz.U. L 18 z 21 stycznia 1997, s. 1- 6; polskie wydanie specjalne rozdz. 5, t. 2, s. 431).
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/36/UE z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar, zastępująca decyzję ramową Rady 2002/629/WSiSW (Dz.U. L 101 z 15 kwietnia 2011, str. 1).
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/98/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie procedury jednego wniosku o jedno zezwolenie dla obywateli państw trzecichna pobyt i pracę na terytorium państwa członkowskiego oraz w sprawie wspólnego zbioru praw dla pracowników z państw trzecich przebywających legalnie w państwie członkowskim (Dz.U. L 343 z 23 grudnia 2011 r., s. 1).
• Dyrektywa Rady 2003/109/WE z dnia 25 listopada 2003 r. dotycząca statusu obywatelipaństw trzecich będących rezydentami długoterminowymi (Dz.U. L 16 z 23 stycznia 2004 r., s. 44; polskie wydanie specjalne, rozdz. 19, t. 6, s. 272).
• Dyrektywa Rady 2004/114/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. w sprawie warunków przyjmowania obywateli państw trzecich w celu odbywania studiów, udziału w wymianie młodzieży szkolnej, szkoleniu bez wynagrodzenia lub wolontariacie (Dz.U. L 375 z 23 grudnia 2004 r., s. 12).
• Dyrektywa Rady 2004/81/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie dokumentu pobytowego wydawanego obywatelom państw trzecich, którzy są ofiarami handlu ludźmi lub wcześniej byli przedmiotem działań ułatwiających nielegalną imigrację, którzy współpracują z właściwymi organami (Dz.U. L 261 z 6 sierpnia 2004 r., s. 19; Dz.U. UE Polskie wydanie specjalne rozdz. 19, t. 7, s. 69).
• Dyrektywa Rady 2009/50/WE z dnia 25 maja 2009 r. w sprawie warunków wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich w celu podjęcia pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji (Dz.U. L 155 z 18 czerwca 2009 r., s. 17).
• Karta Narodów Zjednoczonych (Dz.U. 1947 nr 23 poz. 90); UN Treaty Series vol. 1 s. 16. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Dz.U. C 326 z 26 października 2012 r., s. 391.
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r. (Dz.U, nr 78, poz. 483 z późn. zm.).
• Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz.U. 93, nr 61 poz. 284 z późn. zm.); CETS No.: 005.
• Konwencja o prawach dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonychdnia 20 listopada 1989 r. (Dz.U. 1991 nr 120 poz. 526); UN Treaty Series, vol. 1577, s. 3.
• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz.U. 1977 nr 38 poz. 167); UN Treaty Series, vol. 999, s. 171.
• Rozporządzenie (WE) nr 1987/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie utworzenia, funkcjonowania i użytkowania Systemu Informacyjnego Schengen drugiej generacji (SIS II), (Dz.U. L 381 z 28 grudnia 2006 r., s. 4).
• Rządowy projekt ustawy o cudzoziemcach, Sejm IV Kadencji (druk nr 1300, wpłynął 3 lutego 2003 r.).
• Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską podpisany w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r. (Dz.U. C 306 z 17 grudnia 2007 r., s. 1).
• Ustawa z dnia 11 kwietnia 2001 r. o zmianie ustawy o cudzoziemcach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 2001, nr 42, poz. 475).
• Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz.U. poz. 1650 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (Tekst pierwotny: Dz.U. z 2003, nr 128,poz. 1175; ostatni tekst ujednolicony Dz.U. z 2011 r., nr 264, poz. 1573 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U z 2012 r., poz. 680 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2016 r., poz.23, z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 25 czerwca 1997 r. o cudzoziemcach (tekst pierwotny: Dz.U. z 1997 nr 114 poz. 739; ostatni tekst ujednolicony Dz.U. z 2001 r., nr 127, poz. 1400 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. z 2014 r., poz. 1647, z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 29 marca 1963 r. o cudzoziemcach (tekst pierwotny: Dz.U. z 1963, nr 15, poz. 77; ostatni tekst ujednolicony Dz.U. z 1992, nr 7, poz. 30 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2012 r., poz. 270, z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. 2013 poz. 947 z późn. zm.).
• Orzeczenie Abdulaziz, Cabales and Balkandali v. The United Kingdom, 28 Maja 1985 r., aplikacje nr 9214/80; 9473/81; 9474/81.
• Orzeczenie ETPC Amrolahi v. Denmark, 11 lipca 2002 r., aplikacja 56811/00.
• Orzeczenie ETPC Beoultif v. Switzerland, 2 listopada 2001 r., aplikacja nr 54273/00.
• Orzeczenie ETPC Berrehab v. Netherlands, 21 czerwca 1988 r., aplikacja nr 10730/84.
• Orzeczenie ETPC Dalia v. France, 19 luty 1998 r., nr 154/1996/773/974.
• Orzeczenie ETPC Gül v. Switzerland, 19 lutego 1996 r., aplikacja nr 23218/94.
• Orzeczenie ETPC Keles v. Niemcy z 27 października 2005 r., aplikacja nr 32231/02.
• Orzeczenie ETPC Maestri v. Italy, 17 lutego 2004 r., aplikacja nr 39748/98.
• Orzeczenie ETPC Mehemi v. France, 26 września 1997 r., aplikacja nr 53470/99.
• Orzeczenie ETPC Moustaquim v. Belgium, 18 lutego 1991 r., aplikacja nr 12313/86.
• Orzeczenie ETPC Slivenko v. Latvia, 9 października 2003 r., skarga 48321/99.
• Orzeczenie ETPC Vilvarajaha and others v. The United Kingdom, 30 października 1991 r., aplikacje nr 13163/87; 13164/87; 13165/87; 13447/87; 13448/87.
• Orzeczenie ETPC w sprawie Al.-Nashif v. Bułgaria z 20 czerwca 2002 r., aplikacja nr 50963/99.
• Orzeczenie ETPC z 22 kwietnia 1997 r. w sprawie X, Y and Z v. The United Kingdom, aplikacja nr 21830/93.
• Orzeczenie ETPC z 27 października 1994 r. Kroon and others vs. Niderlands, aplikacja nr 18535/91.
• Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 14 września 1999 r., sygn. akt V SA 346/99; glosa R. Hliwa, "Państwo i Prawo" 2000, nr 6.
• Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 2 grudnia 1997 r., sygn. akt V SA 1360/97.
• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 10 sierpnia 1992 r., sygn. akt V SA 78/92, OSP 1993, z. 5, poz. 112.
• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 12 kwietnia 2016 r., sygn. akt II OSK 2000/14.
• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 12 kwietnia 2016 r., sygn. akt II OSK 2000/14.
• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 19 czerwca 1997 r., sygn. akt V SA 1512/96, OSP 1998, z. 2, poz. 29, glosa J. Zimmermann, OSP 1998, z. 2.
• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 2 lutego 2016 r., sygn. akt II OSK 1328/14.
• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 22 grudnia 2015 r., sygn. akt II OSK 994/14.
• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 23 marca 2016 r., sygn. akt II OSK 2639/14.
• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 30 stycznia 2015 r., sygn. akt II OSK 1581/13.
• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 5 stycznia 2016 r., sygn. akt II OSK 1066/14.
• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 6 lutego 2016 r., sygn. akt II OSK 2194/14.
• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 8 października 2015 r., sygn. akt II OSK 325/14.
• Wyrok Sądu Najwyższego z 2 grudnia 1998 r., sygn. akt III RN 163/98, OSNAPiUS 1999, nr 19, poz. 600, Wokanda 1999, nr 5.
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 15 listopada 2000 r., sygn. akt P 12/99, OTK 2000, nr 7, poz. 260.
• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 16 lutego 2016 r., sygn. akt IV SA/Wa 3613/15.
• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 2 marca 2016 r., sygn. akt IV SA/Wa 3132/15.
• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 22 stycznia 2016 r., sygn. akt IV SA/Wa 2987/15.
• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 26 marca 2014 r., sygn. akt IV SA/Wa 2994/13.
• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 4 marca 2016 r., sygn. akt IV SA/Wa 3379/15.
• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 8 marca 2016 r., sygn. akt IV SA/Wa 3315/15.
• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 9 marca 2011 r., sygn. akt: V SA/Wa 2692/10.