Makroekonomiczne uwarunkowania gospodarki terenowej i finansowe narzędzia ich realizacji

• Autorzy: Zbigniew Pirożyński
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Przesłanki i podstawy działalności rad narodowych i ich uprawnienia są od ponad trzydziestu lat przedmiotem żywego zainteresowania działaczy terenowych, praktyki gospodarczej i środowisk naukowych. Towarzyszyło ono wszystkim dokonanym w przeszłości podstawowym regulacjom ustawowym zakresu działania i zasad funkcjonowania rad narodowych (1950, 1958 i 1975) oraz ich gospodarki budżetowej (1952, 1958 i 1970) i towarzyszy nadal prowadzonym od 1980 r. pracom nad nowym uregulowaniem zakresu działania i uprawnień rad narodowych. W pierwszej fazie prace nad zakresem działania i uprawnieniami rad narodowych wyprzedziły prace nad reformę gospodarczą. Już w listopadzie 1980 r. Rada Państwa i Rada Ministrów akceptowały "Ramowe kierunki rozszerzenia uprawnień terenowych organów władzy i administracji państwowej" i ustaliły harmonogram ich realizacji. Nie uwzględniały one jednak i nie mogły oczywiście uwzględniać założeń reformy gospodarczej, których pierwszy zarys Komisja do Spraw Reformy Gospodarczej opublikowała w styczniu 1981 r. Dlatego w ramach tej Komisji (Zespół IX do spraw Administracji i Gospodarki Terenowej) podjęto również prace nad zakresem i zasadami funkcjonowania gospodarki terenowej. Prace te były prowadzone równolegle do postępującej z dużymi oporami realizacji wspomnianej uchwały Rady Państwa i Rady Ministrów. Już w początkowym ich etapie rozpatrywano zagadnienie samodzielności finansowej rad narodowych i funkcjonowania budżetów terenowych, traktując je jako kluczowe dla rozwiązania problemu gospodarki terenowej i rozszerzenia uprawnień rad narodowych jako organów przedstawicielskich społeczności lokalnej. Równolegle do prac Komisji do Spraw Reformy Gospodarczej rozpoczęto prace nad przygotowaniami nowej ustawy ustrojowej. Powołany przez Radę Państwa w końcu 1980 r. zespół złożony z przedstawicieli praktyki gospodarczej i nauki opracował i poddał szerokiej społecznej dyskusji w lipcu 1981 r. "Założenia do projektu ustawy", a następnie przygotował "Projekt ustawy o radach narodowych i samorządzie terytorialnym", poddany w maju 1982 r. społecznej konsultacji przez odpowiednie komisje Rady Państwa, ostateczny projekt ustawy przedłożyła Rada Państwa Sejmowi we wrześniu 1982 r. Jak wynika z przebiegu prac nad nową ustawę ustrojową o radach narodowych i samorządzie terytorialnym, regulacje ustawowe reformy gospodarczej uchwalone przez Sejm we wrześniu 1981 r. i w lutym 1982 r. wyprzedziły znacznie unormowanie zakresu działania i uprawnień rad narodowych. Jedną z wielu przyczyn znacznego przesunięcia w czasie opracowania projektu ustawy o radach narodowych i samorządzie terytorialnym, a także licznych krytycznych ocen i uwag we wszystkich etapach jego powstawania, są trudności w opracowaniu i uzgodnieniu zwartego, jednoznacznego, zharmonizowanego kształtu reformy i realizującego założenia samorządności lokalnej systemu funkcjonowania gospodarki terenowej. Dla rozwiązania tego problemu kluczowe znaczenie mają makroekonomiczne uwarunkowania gospodarki terenowej i ich wpływ na samodzielność rad narodowych. Odnosi się wrażenie, że w dotychczasowych opracowaniach, ocenach i dyskusjach makroekonomiczne uwarunkowania gospodarki terenowej są z jednej strony niedoceniane, z drugiej zaś - przeceniane. Niedocenienie uwarunkowań prowadzi do nadania radom narodowym uprawnień w takich dziedzinach, w których w praktyce nie mogą być realizowane. Wówczas uprawnienia nabierają charakteru uprawnień formalnych, stwarzając tylko pozory samodzielności. Przecenianie z kolei uwarunkowań makroekonomicznych skłania do wprowadzania ograniczeń krępujących samodzielność rad narodowych, prowadząc w wielu przypadkach do rozwiązań o charakterze biurokratycznym. Uwarunkowania makroekonomiczne samodzielności rad narodowych są pochodną ich zakresu działalności gospodarczej (gospodarka terenowa) oraz proporcji ekonomicznych (uwarunkowania bilansowe), założeń rozwoju społeczno-gospodarczego kraju (uwarunkowania strukturalne), a także systemu gospodarczego (uwarunkowania systemowe). Dostosowanie skali i struktury działalności objętej zakresem gospodarki terenowej do proporcji ekonomicznych i do założeń rozwoju realizowane jest przez system centralnego kierowania gospodarką narodową. W systemie tym rozróżniamy planowanie, sterowanie (normy), zasilanie i organizowanie działalności. Koncentrując się w opracowaniu na uwarunkowaniach makroekonomicznych gospodarki terenowej, które wiążą się przede wszystkim z planowaniem, nie możemy jednak pominąć wynikających z nich kierunków i metod centralnego sterowania i zasilania, w szczególności tych, które bezpośrednio wiążą się z finansowymi aspektami gospodarki terenowej. (fragment tekstu)

Słowa kluczowe

PL

Gospodarka terytorialna; Samorząd terytorialny; Uwarunkowania makroekonomiczne; Finansowanie samorządu terytorialnego; Budżet samorządu terytorialnego; Instrumenty finansowe; Gospodarka scentralizowana; Planowanie centralne

EN

Territorial economy; Local government; Macroeconomic conditions; Local government financing; Local government budget; Financial instruments; Centralized economy; Central planning

• Czasopismo: Zeszyty Naukowe. Seria 1 / Akademia Ekonomiczna w Poznaniu
• Rocznik: 1985
• Numer: nr 130 Finansowe podstawy rozwoju samorządności terytorialnej
• Strony: 81-100

Twórcy

autor

Zbigniew Pirożyński

Bibliografia

• Informacja z posiedzenia IX Zespołu, Trybuna Ludu z dnia 3 kwietnia 1981 r.
• J. Kaleta: Kierunki reformy prawa budżetowego. Finanse 1981 nr 12.
• J. Wierzbicki: Budżety terenowe w systemie wieloletniego planowania budżetowego (II), Finanse 1973 nr 8.
• J. Wierzbicki: Mechanizm planistyczno-finansowy gospodarki terenowej (analiza funkcjonowania systemu). W: Planowanie i finansowanie działalności organów terenowych. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu. Zeszyty Naukowe, seria I, z. 27. Poznań 1980.
• P. Sulmicki: Planowanie i zarządzanie gospodarcze, Wyd. III Warszawa 1978.
• Planowanie budżetowe. Warszawa 1982.
• Rocznik Statystyczny 1976.
• Rocznik Statystyczny 1982.
• Rocznik Statystyczny Finansów 1982.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1981 r. w sprawie wykonania ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. nr 31, poz. 170).
• Ustawa z dnia 18 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz.U. nr 30, poz. 210).
• Ustawa z dnia 25 września 1980 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. nr 24, poz. 122).
• Ustawa z dnia 25 września 1980 r. o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego (Dz.U. nr 24, poz. 123).
• Ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. nr 24, poz. 122).
• Ustawa z dnia 26 lutego 1982 r. o cenach (Dz.U. nr 7, poz. 52).
• Ustawa z dnia 26 lutego 1982 r. o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. nr 7, poz. 54).
• Ustawa z dnia 26 lutego 1982 r. o opodatkowaniu jednostek gospodarki uspołecznionej (Dz.U. nr 7, poz. 55).
• Ustawa z dnia 26 lutego 1982 r. o planowaniu społeczno-gospodarczym (Dz.U. nr 7, poz. 51).
• Ustawa z dnia 29 grudnia 1982 r. o urzędzie Ministra Finansów oraz urzędach i izbach skarbowych (Dz.U. nr 45, poz. 289).
• Z. Pirożyński: Budżet a gospodarka terenowa, Finanse 1981 nr 3.
• Z. Pirożyński: Budżet a gospodarka terenowa, Finanse 1981 nr 4.
• Z. Pirożyński: Budżet i planowanie finansowe w województwie, "RNGA" 1981 nr 13.
• Z. Pirożyński: Finansowe narzędzia i metody sterowania działalnością terenową, Studia finansowe 1978 z. 26.
• Z. Pirożyński: Kierowanie centralne działalnością terenową, Finanse 1977 nr 4.