Uwarunkowania gospodarki energią, wodą i środowiskiem w wybranych branżach przemysłu rolno-spożywczego oraz zarys problematyki zrównoważonego rozwoju

• Autorzy: Janusz Wojdalski , Tomasz Żelaziński , Piotr Konieczny , Bogdan Drożdż , Adam Kupczyk , Ewa Golisz , Ewelina Mroczek , Remigiusz Mruk

Warianty tytułu

Factors Determining Energy, Water and Environmental Management in Selected Sectors of the Agro-Food Industry and Sustainable Development Challenges

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Przedstawiono powiązania pomiędzy rolnictwem, przetwórstwem spożywczym i podmiotami gospodarczymi w agroekosystemie oraz przedsiębiorstwami innych gałęzi przemysłu z uwzględnieniem przepływów surowców i energii. Przytoczono wyniki badań energochłonności produkcji oraz zużycia surowców i materiałów w cukrownictwie, gorzelnictwie, zakładach spirytusowych i mleczarskich. Przedstawiono uwarunkowania zrównoważonego rozwoju i wdrażania metod czystszej produkcji w przemyśle rolno-spożywczym. Wskazano przykłady wykorzystania odpadów biodegradowalnych na cele energetyczne w celu zwiększenia efektywności energetycznej zakładów produkcyjnych analizowanych branż przetwórstwa surowców biologicznych. Zamieszczono przegląd literatury przydatnej do analizy procesów technologicznych obejmującej zużycie surowców, nośników energii, ilości wytworzonych ścieków oraz odprowadzanych odpadów i zanieczyszczeń. (abstrakt oryginalny)

EN

This paper discusses the relationships between agriculture, the agro-food industry, agricultural companies and other sectors of the food industry in the area of raw materials and energy flows. The article presents the results of studies into the energy intensity of production processes and raw material consumption in the sugar industry, distilled spirits industry, distilleries and dairy plants. The requirements for sustainable development and implementation of cleaner production methods in the agro-food industry are presented. The paper discusses exemplary projects where biodegradable waste is used for power generation to increase the energy efficiency of production plants that process biological materials. The literature useful for analyses of technological processes, including material consumption, energy carriers, the volume of wastewater generated and the quantity of evacuated waste and pollutants, is reviewed. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Rozwój zrównoważony; Energia; Woda; Odpady; Czystsza Produkcja (CP); Przemysł rolno-spożywczy; Gospodarka odpadami

EN

Sustainable development; Energy; Water; Wastes; Cleaner Production; Agri-food industry; Waste management

• Czasopismo: Inżynieria Przetwórstwa Spożywczego
• Rocznik: 2015
• Tom: 1(13)
• Strony: 34-51

Twórcy

autor

Janusz Wojdalski

• Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie; Stowarzyszenie na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju Polski, Stowarzyszenie Naukowo-Techniczne ,,Energia i środowisko w mleczarstwie"

autor

Tomasz Żelaziński

• Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

autor

Piotr Konieczny

• Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

autor

Bogdan Drożdż

• Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

autor

Adam Kupczyk

• Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

autor

Ewa Golisz

• Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

autor

Ewelina Mroczek

• Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

autor

Remigiusz Mruk

• Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Bibliografia

• Adamski, M., Pilarski, K., Dach, J. (2009). Możliwości wykorzystania wywaru gorzelnianego jako substratu w biogazowni rolniczej. Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering, 54(3), 10 - 15.
• Antoszek, J. (2004). Przemysł spożywczy a rozwój zrównoważony obszarów wiejskich województwa lubelskiego. Annales Universitatis Mariae Curie - Skłodowska. Sectio B, Geographia, Geologia, Mineralogia et Petrographia, 59, 257 - 272.
• Augustus, L.M., Kumar, S., Bhattacharya, S.C. (2002). A comprehensive procedure for performance evaluation of solar food dryers. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 4(6), 367 - 393.
• Azadi, H., de Jong, S., Derudder, B., De Maeyer, P., Witlox, F. (2012). Bitter sweet: How sustainable is bio-ethanol production in Brazil? Renewable and Sustainable Energy Reviews, 6(16), 3599-3603. DOI:10.1016/j.rser.2012.03.015.
• Baumgartner, R.J. (2011). Critical perspectives of sustainable development research and practice. Journal of Cleaner Production, 8(19), 783 - 786. DOI:10.1016/j.jclepro.2011.01.005.
• Baumgartner, R. J., Zielowski, C., (2007). Analyzing zero emission strategies regarding impact on organizational culture and contribution to sustainable development. Journal of Cleaner Production, 13-14(15), 1321 - 1327. DOI:10.1016/j.jclepro.2006.07.016.
• Bednarski, W. (2003). Biotechnologia utylizacji tłuszczów z produktów ubocznych, odpadów i ścieków przemysłu spożywczego i gastronomicznego. Przemysł Spożywczy, 7, 9 - 10.
• Berlin, J. (2002). Environmental life cycle assessment (LCA) of Swedish semi-hard cheese. International Dairy Journal, 11(12), 939-953. DOI:10.1016/S0958-6946(02)00112-7.
• Bianchi, M., Cherubini, F., Pascale, A.,De., Peretto, A., Elmegaard, B. (2006). Cogeneration from poultry industry wastes: Indirectly fired gas turbine application. Energy, 31, 1417 - 1436. DOI:10.1016/j.energy.2005.05.028.
• Blottnitz, H. V., Curran, M. A. (2006). A review of assessments conducted on bio-ethanol as a transportation fuel from a net energy, greenhouse gas, and environmental life cycle perspective. Journal of Cleaner Production, 15, 607 - 19. doi:10.1016/j.jclepro.2006.03.002.
• Borowski, P., Gawron, J., Golisz, E., Kupczyk, A., Piechocki, J., Powałka, M., Redlarski, G., Samson-Bręk, I., Sikora, M., Szwarc, M., Tucki, K. (2014). Wpływ redukcji emisji CO2 na funkcjonowanie sektorów biopaliw transportowych. Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna ADAM. ISBN 978-83-7821-084-9.
• Borycka, B. (2009a). Ekologiczne aspekty współspalania biomasy z odpadów owocowo-warzywnych z węglem. Energetyka i Ekologia, 5, 386-390. http://elektroenergetyka.pl/upload/file/2009/6/elektroenergetyka_nr_09_06_e1.pdf
• Borycka, B. (2009b). Walory ekologiczne spalania biomasy z odpadów owocowo-warzywnych. Energetyka i Ekologia, 12, 847 - 851. http://elektroenergetyka.pl/upload/file/2009/12/elektroenergetyka_nr_09_12_e1.pdf
• Bosworth, M., Hummelsmose, B., Christiansen, K. (2000). Cleaner Production Assessment in Dairy Processing. Denmark: COWI Consulting Engineers and Planners AS, 17 - 21.
• Bożym, M., Florczak, I., Zdanowska, P., Wojdalski, J., Klimkiewicz, M. (2015). An analysis of metal concentrations in food wastes for biogas production. Renewable Energy, 77, 467 - 472. http://dx.doi.org/10.1016/j.renene.2014.11.010.
• Budny, J., Turowski, J. (2012). Oszczędzanie czy poszanowanie energii? Ekonomiczne, socjologiczne i etyczne aspekty gospodarki energią. Inżynieria Przetwórstwa Spożywczego, 4, 5 - 11.
• Burgess, P.J., Rivas, C.M., Gavu, J., Mead, A., Cockerill, T., Lord, R., van der Horst, D., Howard, D.C. (2012). A framework for reviewing the trade-offs between, renewable energy, food, feed and wood production at a local level. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 1(16), 129 - 142. DOI: 10.1016/j.rser.2011.07.142.
• Calderan, R., Spiga, M., Vestrucci, P. (1992). Energy modelling of a cogeneration system for a food industry. Energy, 17(6), 609 - 616.
• Czyżyk, F., Strzelczyk, M., Steinhoff-Wrześniewska, A., Godzwon, J., Rajmund, A., Kołdras, J., Kaca, E. (2010). Wytyczne w zakresie wykorzystania produktów ubocznych oraz postępowania zalecanego postępowania w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym. Falenty-Warszawa: MR i RW, Instytut Technologiczno-Przyrodniczy, 74 - 89. ISBN 978-83-62416-06-6.
• Davis, J., Sonesson, U. (2008). Life cycle assessment of integrated food chains-a Swedish case study of two chicken meals. The International Journal of Life Cycle Assessment, 7(13), 574 - 584. DOI:10.1007/s11367-008-0031-y.
• Davis, J., Sonesson, U., Baumgartner, D.U., Nemeček, T. (2010). Environmental impact of four meals with different protein sources: Case studies in Spain and Sweden. Food Research International, 7(43), 1874 - 1884. DOI:10.1016/j.foodres.2009.08.017.
• Deja, A. (2001). Zadania przemysłu spożywczego z zakresu ochrony środowiska w świetle przepisów polskich i UE. Część II. Przemysł Spożywczy, 3, 54 - 56.
• De Menna, F., Vittuari, M., Molari, G. (2015). Impact evaluation of integrated food-bioenergy systems: A comparative LCA of peach nectar. Biomass and Bioenergy, 73, 48 - 61. DOI: 10.1016/j.biombioe.2014.12.004.
• De Monte, M., Padoano, E., Pozzetto, D. (2005). Alternative coffee packaging: an analysis from a life cycle point of view. Journal of Food Engineering, 4(66), 405 - 411. DOI:10.1016/j.jfoodeng.2004.04.006.
• De Neve, S., Sleutel, S., Hofman, G. (2003). Carbon mineralization from composts and food industry wastes added to soil. Nutrient Cycling in Agroecosystems, 1(67), 13 - 20. DOI:10.1023/A:1025113425069.
• Djekić, I., Miocinović, J., Tomasević I., Smigić N., Tomić N. (2014). Environmental life-cycle assessment of various dairy products. Journal of Cleaner Production, 68, 64 - 72. DOI:10.1016/j.jclepro.2013.12.054.
• Dodić, S.N., Popov, S.D., Dodić, J.M., Ranković, J.A., Zavargo, Z.Z. (2010). Biomass energy in Vojvodina: Market conditions, environment and food security. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 2(14), 862 - 867. DOI:10.1016/j.rser.2009.10.019.
• Drastig, K., Prochnow, A., Kraatz, S., Klauss, H., Plöchl, M. (2010). Water footprint analysis for the assessment of milk production in Brandenburg (Germany). Advances in Geosciences, 27, 65 - 70. DOI:10.5194/adgeo-27-65-2010.
• Dróżdż, B. (2011). Analysis of energy consumption in the small bakery. Annals of Warsaw University of Life Sciences - SGGW. Agriculture, 58, 57 - 66.
• Dvarionienė, J., Kruopienė, J., Stankevičienė, J. (2012). Application of cleaner technologies in milk processing industry to improve the environmental efficiency. Clean Technologies and Environmental Policy. DOI:10.1007/s10098-012-0518-x.
• Dyrektywa, (2009).28/EC, http://www.ekoefekt.pl/dokumenty/dokument_9.pdf.
• Energy Performance Indicator Report: Fluid Milk Plants. (2001). Prepared for the National Dairy Council of Canada. ISBN: 0-662-30820-4.
• Escobar, J.C., Lora, E.S., Venturini, O.J., Yáñez, E.E., Castillo, E.F., Almazan, O. (2009). Biofuels: Environment, technology and food security. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 6 - 7(13), 1275 - 1287. DOI:10.1016/j.rser.2008.08.014.
• Feng, X., Huang, L., Zhang, X., Liu, Y. (2009). Water system integration in a brewhouse. Energy Conversion and Management, 2(50), 354 - 359. DOI: 10.1016/j.enconman.2008.09.013.
• Fredga, K., Mäler, K-G. (2010). Life Cycle Analyses and Resource Assessments. Ambio, 1(39), 36 - 41. DOI:10.1007/s13280-010-0063-y.
• Flemmer, C. (2012). Environmental input-output analysis of the New Zealand dairy industry. International Journal of Sustainable Development, 15(4), 313 - 333. DOI: 10.1504/IJSD.2012.050030.
• Florowski, T., Pisula, A. (2009). Produkcja biogazu z organicznych odpadów przemysłu mięsnego. Przemysł Spożywczy, 63, 10 - 16.
• Flysjö, A., Cederberg, C., Henriksson, M. Ledgard, S. (2011). How does co-product handling affect the carbon footprint of milk? Case study of milk production in New Zealand and Sweden. The International Journal of Life Cycle Assessment, 5(16), 420 - 430. DOI:10.1007/s11367-011-0283-9.
• Gaworski, M. (2002). Effects of transformation of raw milk management system (model study). Annals of Warsaw Agricultural University - SGGW, Agriculture - Agricultural Engineering, 42, 37 - 43.
• Głaszczka, A., Wardal, W. A. Romaniuk, W., Domasiewicz, T. (2010). Biogazownie rolnicze. Monografia. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, ISBN 978-83-7073-432-9.
• González-García, S., Gomez-Fernández, Z., Dias, A.C., Feijoo, G., Moreira, M.T., Arroja, L. (2014). Life Cycle Assessment of broiler chicken production: a Portuguese case study. Journal of Cleaner Production, 74, 125 - 134. DOI:10.1016/j.jclepro.2014.03.067.
• Graczyk, M. (1996). Od ekobilansów do eko-controllingu. Nowoczesne zarządzanie przedsiębiorstwem. Zielona Góra: 80 - 85.
• Groot, J.J.R., Penning de Vries, F.W.T., Uithol, P.W.J. (1998). Food supply capacity study at global scale. Nutrient Cycling in Agroecosystems, 1 - 3(50), 181 - 189. DOI: 10.1023/A:1009788211315.
• Grzesik, K. (2006). Wprowadzenie do oceny cyklu życia (LCA) - nowej techniki w ochronie środowiska. Inżynieria Środowiska, 11(1) , 101 - 113.
• Grzybek, A. (2003). Wpływ wybranych technologii na środowisko i energochłonność przetwórstwa owocowo-warzywnego. Warszawa: KTR, PTIR, IBMER, 2(44), 56 - 153.
• Hadryjańska, B. (2008). The implementation of the sustainable development concept in agri-food companies. Journal of Agribusiness and Rural Development, 1(7), 99 - 108.
• Henningsson, S., Hyde, K., Smith, A., Campbell, M. (2004). The value of resource efficiency in the food industry: a waste minimisation project in East Anglia, UK. Journal of Cleaner Production, 5, 12, 505 - 512. DOI:10.1016/S0959-6526(03)00104-5.
• Hospido, A., Davis, J., Berlin, J., Sonesson, U. (2010). A review of methodological issues affecting LCA of novel food products. The International Journal of Life Cycle Assessment, 1, 15, 44 - 52. DOI:10.1007/s11367-009-0130-4.
• Hospido, A., Moreira, M.T., Feijoo, G. (2003). Simplified life cycle assessment of galician milk production. International Dairy Journal, 10(13), 783 - 796. DOI:10.1016/S0958-6946(03)00100-6.
• Hufendiek, K., Klemeš, J. (1997). Integracja procesów produkcyjnych browaru metodą Pinch Point Technology. Gospodarka Paliwami i Energią, 9, 22 - 25.
• IFC - World Bank Group. (2007). Environmental, Health, and Safety Guidelines for Dairy Processing, 30, 1 - 15.
• Introna, V., Cesarotti, V., Benedetti, M., Biagiotti, S., Rotunno R. (2014). Energy Management Maturity Model: an organizational tool to foster the continuous reduction of energy consumption in companies. Journal of Cleaner Production, 83, 108 - 117. DOI:10.1016/j.jclepro.2014.07.001.
• Janosz-Rajczyk, M., Piotrowska, P. (2006). Biologiczna produkcja wodoru z odpadów. Inżynieria i Ochrona Środowiska, 9, 301 - 314.
• Jayasinghe, P., Hawboldt, K. (2012). A review of bio-oils from waste biomass: Focus on fish processing waste. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 1, 16, 798 - 821. DOI:10.1016/j.rser.2011.09.005.
• Jędrzejewska-Cicińska, M., Krzemieniewski, M., Kozak K. (2007). Innowacyjna technologia konwersji biodegradowalnych odpadów z przemysłu mleczarskiego (serwatka) do wysokoenergetycznych paliw gazowych (wodór, metan). Energetyka, 296 - 299.
• Jodkowski, W., Sitka, A., Wójs, K. (2010). Koncepcja poprawy bilansu energetycznego produkcji bioetanolu. Archiwum Energetyki, 10(3 - 4), 140-143.
• Kaleta A., Wojdalski J. (2008). Przetwórstwo rolno-spożywcze. Wybrane zagadnienia inżynieryjno-produkcyjne i energetyczne. Warszawa: Wyd. SGGW. 182 - 198. ISBN 978-83-7244-809-4.
• Karcz, H., Kantorek, M., Kozakiewicz, A., Grabowicz, M., Szczepaniak, S. (2009a). Mączka zwierzęca paliwem do produkcji energii. Recykling, 18 - 21.
• Karcz, H., Kantorek, M., Kozakiewicz, A., Folga K. (2009b). Proces spalania mączki zwierzęcej. Rynek Instalacyjny, 90 - 93.
• Karcz, H., Kozakiewicz A. (2007). Sposób termicznej utylizacji odpadów zwierzęcych. Energetyka, 11, 823 - 831.
• Keijzers, G. (2002). The transition to the sustainable enterprise. Journal of Cleaner Production, 4(10), 349 - 359. PII: S0959-6526(01)00051-8.
• Kim, Y.S., Yoon, Y.M., Kim, C.H., Giersdorf, J. (2012). Status of biogas technologies and policies in South Korea. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 5(16), 3430 - 3438. DOI:10.1016/j.rser.2012.02.075.
• Klemeš, J.J., Varbanov, P.S., Alwi, S.R.W.W., Manan, Z.A. (2014). Process Integration and Intensification: Saving Energy, Water and Resources. Walter de Gruyter GmbH & Co KG
• Kłos, Z. (2013). Wykorzystanie ekobilansowych metod oceny oddziaływania na środowisko w odniesieniu do wybranych problemów sektora rolno-spożywczego. Inżynieria Przetwórstwa Spożywczego, 1/4(5), 18 - 24.
• Konieczny, P., Dobrucka, R. (2012). Chemia dla środowiska i zrównoważonego rozwoju: zastosowania wybranych ekowskaźników. Gaz, Woda, Technika Sanitarna, 4, 188 - 191.
• Konieczny, P., Mroczek, E., Kucharska, M. (2013). Ślad węglowy w zrównoważonym łańcuchu żywnościowym i jego znaczenie dla konsumenta żywności. Journal of Agribusiness and Rural Development, 3(29), 51 - 64.
• Konieczny P., Pikul J., (2011). Przetwórstwo i dystrybucja żywności w zrównoważonym rozwoju: wybrane zastosowania wskaźnika śladu węglowego. Gaz, Woda, Technika Sanitarna, 7 - 8, 300 - 303.
• Konieczny, P., Szymański, M. (2004). Ścieki przemysłu spożywczego - charakterystyka, zagrożenia, korzyści. Forum Eksploatatora, 3 - 4, 19 - 23.
• Konieczny, P., Uchman, W. (1997). Zakład mięsny a środowisko naturalne. Poznań: Wyd. AR. 31 - 52. ISBN 83-7160-077-1.
• Kopeć, M., Gondek, K., Orłowska, K., Kulpa, Z. (2014). Wykorzystanie odpadów z ubojni drobiu do produkcji kompostu. Inżynieria Ekologiczna, 37, 143 - 150; DOI: 10.12912/2081139X.25.
• Kowalczyk - Juśko, A., Sławińska M. (2011). Efekt środowiskowy i ekonomiczny zamiany nośnika energii cieplnej w wybranym przedsiębiorstwie Przedsiębiorstwa wobec zmian klimatu. Warszawa: Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 7 - 8 kwietnia 2011.
• Korotinsky, V., Tanas, W., Garkusha, K., Garkusha, K. (2013). Prospects of development of bioenergetics in Belarus. Teka. Commission Of Motorization And Energetics In Agriculture, 13(1), 71 - 76. http://www.pan-ol.lublin.pl/wydawnictwa/TMot13_1/Teka_13_1.pdf.
• Korzeń, Z. (2001). Ekologistyka. Poznań: 123 - 127.
• Kowalski, Z., Krupa-Żuczek, K. (2007). A model of the meat waste management. Polish Journal of Chemical Technology, 9(4), 91 - 97. DOI:10.2478/v10026-007-0098-4.
• Kozdrach, R., Stępień, A. (2014). Wykorzystanie odpadów organicznych z przemysłu spożywczego w procesach współspalania paliw w kotłach średniej mocy. Instal, 7(8) , 29 - 35.
• Krzywonos, M., Borowski, P., Kupczyk A., Zabochnicka - Świątek, M. (2014). Ograniczenie emisji CO2 poprzez stosowanie biopaliw motorowych. Przemysł Chemiczny,7(93), 1124 - 1127. DOI:10.12916/przemchem.2014.1124.
• Kubicki, M. (1998). Ochrona środowiska w przemyśle mleczarskim. Warszawa: Wyd. FAPA, 27 - 28, 44 - 46. ISBN 83-910082-1-5.
• Kubicki, M. (2000). Warunki sprostania wymogom prawnym w zakresie ochrony środowiska z uwzględnieniem branży owocowo-warzywnej. Przemysł Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny, 10, 38 - 39.
• Kumider, J. (1996). Utylizacja odpadów przemysłu rolno-spożywczego. Aspekty towaroznawcze i ekologiczne. Poznań: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, 9 - 33, ISBN 83-85530-63-0.
• Kumider, J., Zielnica J. (2006). Bioenergetyka szansą dla środowiska naturalnego-wybrane zagadnienia. Poznań: : Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, 28 - 58. ISBN 83-7417-145-6.
• Laudański, A. (2007). Analiza energochłonności produkcji cukru z krajanki buraczanej. Praca doktorska. Warszawa: WIP, SGGW.
• Ledakowicz, S., Krzystek, L. (2005). Wykorzystanie fermentacji metanowej w utylizacji odpadów przemysłu rolno-spożywczego. Biotechnologia, 3(70), 165 - 183. http://www.pfb.info.pl/files/kwartalnik/3_2005/Ledakowicz-Krzystek.pdf.
• Leszczyński, W. (2001). Materiały opakowaniowe z polimerów biodegradowalnych. Przemysł Spożywczy, 8, 81 - 84.
• Levidow, L., Lindgaard-Jørgensen, P., Nilsson, Å., Skenhall, S.A., Assimacopoulos, D. (2015). Process eco-innovation: assessing meso-level eco-efficiency in industrial water-service systems. Journal of Cleaner Production. (In Press) DOI.org/10.1016/j.jclepro.2014.12.086.
• Majoch, A., Jabłońska M.M. (2013). Bioodpady jako nowe źródło energii odnawialnej. Nafta-Gaz, 69, 673 - 682.
• Malińska, K. (2005). Problemy ochrony środowiska w przedsiębiorstwach przemysłu spożywczego. Środowisko a Zdrowie. VII Ogólnopolska Sesja Popularno-Naukowa. Częstochowa, 135 - 145.
• Maryniak, L. (2011). Kogeneracja w przemyśle spożywczym. Power Industry-Energetyka i Przemysł. Dodatek Konferencyjny, 2, 28 - 43.
• Maxime, D., Marcotte, M., Arcand, Y. (2006). Development of eco-efficiency indicators for the Canadian food and beverage industry. Journal of Cleaner Production, 14, 636 - 648. DOI: 10.1016/j.clepro.2005.07.015.
• Maxwell, D., Sheate, W., van der Vorst, R. (2006). Functional and systems aspects of the sustainable product and service development approach for industry. Journal of Cleaner Production, 17(14), 1466 - 1479. DOI:10.1016/j.jclepro.2006.01.
• Maxwell, D., van der Vorst, R. (2003). Developing sustainable products and services. Journal of Cleaner Production, 8(11), 883 - 895. DOI:http://dx.doi.org/10.1016/S0959-6526(02)00164-6.
• Merete, E. (2002). Life cycle assessment (LCA) of industrial milk production. The International Journal of Life Cycle Assessment, 7(2), 115 - 126. DOI :http://dx.doi.org/10.1065/lca2001.12.069.
• Milani, F.,X., Nutter, D., Thoma, G. (2011). Environmental impacts of dairy processing and products: A review. Journal of Dairy Science, 9(94), 4242 - 4254. DOI: 10.3168/jds.2010-3955.
• Mirabella, N., Castellani V., Sala S. (2014). Current options for the valorization of food manufacturing waste: a review. Journal of Cleaner Production, 65, 28 - 41. DOI:10.1016/j.jclepro.2013.10.051.
• Muller, C.J., Craig, I.K. (2014). Cooling Water System Modelling for Control and Energy Optimisation Purposes. In Proceedings of the 19th IFAC World Congress, Cape Town, IFAC 10, 3973 - 3978, http://scl.hanyang.ac.kr/scl/database/papers/IFAC/2014/media/files/1030.pdf.
• Myczko, A., Myczko, R., Kołodziejczyk, T., Golimowska, R., Lenarczyk, J., Janas, Z., Kliber, A., Karłowski, J., Dolska, M. (2011). Budowa i eksploatacja biogazowi rolniczych. Warszawa-Poznań: Instytut Technologiczno-Przyrodniczy. 57 - 73. ISBN 978-83-62416-23-3.
• Namyślak, Ł. (2012). Szacowanie wielkości emisji wybranych surowców energetycznych dla biogazowni z zastosowaniem metody LCA. Problemy Inżynierii Rolniczej, 4, 78, 183 - 193.
• Neryng, A., Wojdalski, J., Budny, J., Krasowski, E. (1990). Energia i woda w przemyśle rolno-spożywczym. Warszawa: WNT, 92 - 129, 168 - 217, 279 - 302. ISBN 83-204-1075-4.
• Nielsen, P.H., Høier, E. (2009). Environmental assessment of yield improvements obtained by the use of the enzyme phospholipase in mozzarella cheese production. The International Journal of Life Cycle Assessment, 2(14), 137 - 143. DOI: 10.1007/s11367-008-0048-2.
• Nilsson, K., Flysjö, A., Davis, J., Sim, S., Unger, N., Bell, S. (2010). Comparative life cycle assessment of margarine and butter consumed in the UK, Germany and France. The International Journal of Life Cycle Assessment, 9(15), 916 - 926. DOI:10.1007/s11367-010-0220-3.
• Nonhebel, S. (2005). Renewable energy and food supply: will there be enough land? Renewable and Sustainable Energy Reviews, 2(9), 191 - 201. DOI:10.1016/j.rser.2004.02.003.
• Orszulik, E., Lenkiewicz, D. (2007). Mączki mięsno-kostne jako paliwo w kotłach rusztowych. Archiwum Spalania, 7(1-2), 1 - 12.
• Panno, D., Messineo, A., Dispenza, A. (2007). Cogeneration plant in a pasta factory: Energy saving and environmental benefit. Energy, 32, 746 - 754. DOI:10.1016/j.energy.2006.06.004.
• Pawłowski, A. (2006). Wielowymiarowość rozwoju zrównoważonego. Problemy Ekorozwoju, 1(1), 23 - 32.
• Peters, G.M., Wiedemann, S.G., Rowley H.V., Tucker, R.W. (2010). Accounting for water use in Australian red meat production. The International Journal of Life Cycle Assessment, 3(15), 311 - 320. DOI:10.1007/s11367-010-0161-x.
• Perry, C. (2011). Accounting for water use: Terminology and implications for saving water and increasing production. Agricultural Water Management, 98, 1840 - 1846.
• Pezacki, W. (1991). Przetwarzanie surowców rzeźnych. Warszawa: PWN, 17 - 26, 107 - 145. ISBN 83-01-10287-X.
• Piacentino, A., Cardona, F. (2008). EABOT - Energetic analysis as a basis for robust optimization of trigeneration systems by linear programming. Energy Conversion and Management, 49, 3006 - 3016. DOI: 10.1016/j.enconman.2008.06.015.
• Piecuch, T. (1998). Termiczna utylizacja odpadów i ochrona powietrza przed szkodliwymi składnikami spalin. Koszalin: Wydawnictwo Politechniki Koszalińskiej, 63 - 119.
• Popp, J., Lakner, Z., Harangi-Rákos, M., Fári, M. (2014). The effect of bioenergy expansion: Food, energy, and environment. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 32, 559 - 578. DOI:10.1016/j.rser.2014.01.056.
• Prasad, P., Pagan, R., Kauter, M., Price, N. (2004). Eco-efficiency for the Dairy Processing Industry. St Lucia: The University of Queensland, Environmental Management Centre, 43 - 48, 57 - 66.
• Premalatha, M., Abbasi, T., Abbasi, T., Abbasi, S.,A. (2011). Energy-efficient food production to reduce global warming and ecodegradation: The use of edible insects. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 9(15), 4357 - 4360. DOI:10.1016/j.rser.2011.07.115.
• Rad, S.J., Lewis M.J. (2014). Water utilisation, energy utilisation and waste water management in the dairy industry: A review. International Journal of Dairy Technology, 67, 1 - 20. DOI:10.1111/1471-0307.12096.
• Reap, J., Roman, F., Duncan, S., Bras, B. (2008). A survey of unresolved problems in life cycle assessment. The International Journal of Life Cycle Assessment, 5(13), 374 - 388. DOI: 10.1007/s11367-008-0009-9.
• Renó, M.L.G., Lora, E.S., Palacio, J.C.E., Venturini, O.J., Buchgeister J., Almazan O. (2011). A LCA (life cycle assessment) of the methanol production from sugarcane bagasse. Energy, 6(36), 3716 - 3726. DOI: 10.1016/j.energy.2010.12.010.
• Report, (1987). Report of the World Commission on Environment and Development. General Assembly Resolution 42/187, 11 December.
• Roy, P., Nei, D., Orikasa, T., Xu, Q., Okadome, H., Nakamura, N., Shiina, T. (2009). A review of life cycle assessment (LCA) on some food products. Journal of Food Engineering, 1(90), 1 - 10. DOI:10.1016/j.jfoodeng.2008.06.016.
• Roy, P., Shimizu, N., Okadome, H., Shiina, T., Kimura, T. (2007). Life cycle of rice: Challenges and choices for Bangladesh. Journal of Food Engineering, 4(79), 1250 - 1255. DOI:10.1016/j.jfoodeng.2006.04.017.
• Seroka-Stolka, O. (2013). Attitudes of students towards corporate social and environmental responsibility. Teka. Commission Of Motorization And Energetics In Agriculture, 13(1), 155 - 160. http://www.pan-ol.lublin.pl/wydawnictwa/TMot13_1/Teka_13_1.pdf.
• Siebert, L.C., Yamakawa, E.K., Aoki, A.R., Ferreira, L.R., Santos, P.A., Silva, E.J., Filipini, F.A. (2014). Energy efficiency indicators assessment tool for the industry sector. In Transmission & Distribution Conference and Exposition-Latin America (PES T&D-LA), 2014 IEEE PES. 1 - 6. http://ieeexplore.ieee.org/xpl/login.jsp?tp=&arnumber=6955242&url=http%3A%2F%2Fieeexplore.ieee.org%2Fxpls%2Fabs_all.jsp%3Farnumber%3D6955242.
• Skowron-Grabowska, B. (2014). Strategiczne uwarunkowania zrównoważonego transportu przedsiębiorstw. Gospodarka Materiałowa i Logistyka, 3, 24 - 32.
• Sobański R. (1998). Prawa człowieka w państwie ekologicznym. Warszawa: Wyd. Akademii Teologii-Katolickiej. ISBN 83-7072-116-8.
• Staroń, A., Kowalski, Z., Banach, M., Wzorek, Z. (2010). Sposoby termicznej utylizacji odpadów z przemysłu mięsnego. Czasopismo Techniczne. Chemia, 107, 323 - 332.
• Steinhoff-Wrześniewska, A., Strzelczyk, M., Czyżyk, F. (2011). Gospodarka materiałowo-odpadowa w przemyśle piwowarskim. Nauka Przyroda Technologia, 5(4), 1 - 7, http://www.npt.up-poznan.net/pub/art_5_47.pdf.
• Steinhoff-Wrześniewska, A., Rajmund, A., Godzwon, J. (2013). Water consumption in selected branches of food industry. Inżynieria Ekologiczna, 32, 164 - 171. http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.baztech-a0e4fa8e-8815-4ff5-aaf7-aa4e7520af6e.
• Strzelczyk, M., Steinhoff-Wrześniewska, A., Rajmund, A. (2010). Indicators of water consumption and the quantity of wastewater formed in selected branches of food industry. Polish Journal of Chemical Technology, 12(4), 6 - 10. DOI:10.2478/v10026-010-0040-z.
• Tassou, S.A., Chaer, I., Sugiartha, N., Ge, Y.T., Marriott D., (2007). Application of tri-generation systems to the food retail industry. Energy Conversion and Management, 48, 2988 - 2995. DOI: 10.1016/j.enconman.2007.06.049.
• Thomassen, M.A., Dalgaard, R., Heijungs, R., Boer, I. (2008). Attributional and consequential LCA of milk production. The International Journal of Life Cycle Assessment, 13(4), 339 - 349. DOI:10.1007/s11367-008-0007-y.
• Urban, R. (2002). Problemy modernizacji i restrukturyzacji przemysłu utylizacyjnego. Przemysł Spożywczy, 3, 33 - 35.
• Van Dyk, J.S., Gama, R., Morrison, D., Swart, S., Pletschke, B.I. (2013). Food processing waste: Problems, current management and prospects for utilisation of the lignocellulose component through enzyme synergistic degradation. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 26, 521 - 531. DOI:10.1016/j.rser.2013.06.016.
• Veleva, V., Hart, M., Greiner, T., Crumbley, C. (2001). Indicators of sustainable production. Journal of Cleaner Production, 5(9), 447 - 452. DOI:10.1016/S0959-6526(01)00004-X.
• Vikhorev, K., Greenough, R., Brown, N. (2012). An Advanced Energy Management Framework to Promote Energy Awareness; http://www.iesd.dmu.ac.uk/~kvikho/papers/Vikhorev12Advanced.pdf.
• Virtanen, Y., Kurppa, S., Saarinen, M., Katajajuuri, J.M., Usva, K., Mäenpää, I., Mäkelä, J., Grönroos, J., Nissinen, A. (2011). Carbon footprint of food - approaches from national input-output statistics and a LCA of a food portion. Journal of Cleaner Production, 16(19), 1849 - 1856.DOI:10.1016/j.jclepro.2011.07.001.
• Vourch, M., Balannec, B., Chaufer, B., Dorange, G. (2008). Treatment of dairy industry wastewater by reverse osmosis for water reuse. Desalination, 219, 190 - 202. DOI:10.1016/j.desal.2007.05.013.
• Waas, T., Verbruggen, A., Wright, T. (2010). University research for sustainable development: Definition and characteristics explored. Journal of Cleaner Production, 7(18,), 629 - 636. DOI:10.1016/j.jclepro.2009.09.017.
• Wang, L. (2013). Energy Consumption and Reduction Strategies in Food Processing, in Sustainable Food Processing, UK: John Wiley & Sons, Ltd, Chichester, (eds B. K. Tiwari, T. Norton and N. M. Holden), DOI:10.1002/9781118634301.ch16.
• Wang, L. (2014). Energy efficiency technologies for sustainable food processing. Energy Efficiency, 7(5), 791 - 810. DOI:10.1007/s12053-014-9256-8.
• Wasilewski, R., Stelmach, S. (2009). Przetwarzanie odpadów innych niż niebezpieczne w celu odzysku energii w województwie śląskim. Problemy Ekologii, 4, 190.
• Wojdalski, J., Dróżdż, B. (2014). Audyt energetyczny i zmniejszanie energochłonności produkcji (rozdział 6. w monografii: Postęp technologiczny, żywieniowy i jakościowy w produkcji pasz i karm. Wybrane zagadnienia - monografia pod red. K. Zawiślaka i P. Sobczaka). Lublin: Polskie Stowarzyszenie Producentów i Dystrybutorów Karmy dla Zwierząt Towarzyszących, 63 - 91. ISBN 978-83-63761-44-8.
• Wojdalski, J., Dróżdż B. (2004). Podstawy analizy oddziaływania zakładu przemysłu rolno-spożywczego na środowisko. Inżynieria Rolnicza, 5(60), 363 - 371.
• Wojdalski, J., Dróżdż, B. (2008). Ekoefektywność przemysłu mleczarskiego. Postępy Techniki Przetwórstwa Spożywczego, 1, 89 - 92.
• Wojdalski, J., Dróżdż, B., Piechocki, J., Gaworski, M., Zander, Z., Marjanowski, J. (2013). Determinants of Water Consumption in the Dairy Industry. Polish Journal of Chemical Technology, 2, 61 - 72. DOI: 10.2478/pjct-2013-0025.
• Wojdalski, J., Dróżdż, B., Żelaziński, T. (2012). Zrównoważona gospodarka energią i środowiskiem w przetwórstwie rolno-spożywczym. Mierzęcin: Materiały XXXI Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej pt. "Problemy gospodarki energią i środowiskiem w mleczarstwie". Stowarzyszenie Naukowo-Techniczne ,,Energia i środowisko w mleczarstwie" - UW-M w Olsztynie. 4 - 7; 31 - 49.
• Wojdalski, J., (2010). Użytkowanie maszyn i aparatury w przetwórstwie rolno-spożywczym. Warszawa: Wydawnictwo SGGW, 334 - 341. ISBN 978-83-7583-166-5.
• WS Atkins International (1998). Ochrona środowiska w przemyśle rolno-spożywczym. Standardy środowiskowe. Warszawa: FAPA, 46 - 49; 62 - 65; 77; 80; 86 - 87.
• WS Atkins - Polska (2005). Najlepsze Dostępne Techniki (BAT) wytyczne dla branży mleczarskiej. Warszawa: Ministerstwo Ochrony Środowiska, 23-27.
• Wzorek, M. (2008). Paliwo na bazie mączki mięsno - kostnej - właściwości i możliwości zastosowania. Archiwum Spalania, 8(1-2), 1 - 8. http://pl.wikipedia.org/wiki/Zr%C3%B3wnowa%C5%BCony_rozw%C3%B3j.
• Zander, Z., Dajnowiec, F., Zander, L. (2010). Water in food industry. Przemysł Spożywczy, 64(11), 27 - 31.