Podróże Cystersów oraz idea, organizacja i promocja Szlaku Cysterskiego w Polsce

• Autorzy: Andrzej M. Wyrwa

Warianty tytułu

"Journeys" of the Cistercian Monks and the Idea Behind, Organization and Promotion of Cistercian Routes in Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Sięgając do najstarszych zapisów na temat kształtowania się monastycyzmu europejskiego zauważymy z łatwością, że jednym z elementów zachowań mnichów w pierwszym okresie było przemieszczanie się - podróżowanie celem szukania mistrza duchowego, nauki u niego lub znalezienia miejsca spokojnej kontemplacji pozwalającej na zbliżenie do Boga. W źródłach i historiografii zjawisko to określa się jako peregrinatio monastica. Owo podróżowanie mnichów, oprócz czysto pragmatycznych celów, bardzo ściśle było związane z duchowością. Wiązało się z oddaleniem mnicha od własnego środowiska i odrzucenia wszelkich ustabilizowanych form życia klasztornego. Reprezentantami tej formy byli m.in. wędrujący eremici, mnisi przemieszczający się od mistrza do mistrza, czy podróżujący od klasztoru do klasztoru dla ćwiczenia pobożności. Zdaniem wielu było ono jednak przeszkodą w kontakcie z Bogiem.[...] Podróże poszczególnych przedstawicieli klasztorów, tj. opata, mnichów czy konwersów wiązały się też z ich działalnością handlowo-gospodarczą: wymianą lub sprzedażą towarów na funkcjonujących w rejonach klasztorów jarmarkach i targach czy dowozem mięsa lub żywca do należących do klasztoru jatek mięsnych.[...]Trzeba też zaznaczyć, że charakter tych podróży zmieniał się od średniowiecza do czasów nowożytnych.(fragment tekstu)

EN

In this article founded on the grounds of standard documents and various source notations we present deliberations on the topic of the journeys by Cistercian monks during the medieval period and we raise the issue of the idea behind, the promotion and organization of Cistercian routes in Europe and Poland. In 1990 the Council of European undertook a decision to create a tourist path based upon "the foot steps of the Cistercian monks" under the auspices of the international programme "European Cultural Routes". This idea quickly spread in various European countries, becoming like many similar routes (e.g. the Viking routes, the Roman architectural routes, the baroque routes and the routes of St. Jacob), an element in learning our European cultural identity. These routes may be followed by believers and nonbelievers alike, i.e. those that follow the routes of the Cistercian monks looking for religious, religo-cultural and cultural experiences. Everyone is certain to find there a world where the present and the past intermingle. People can "enter places" where they can come face to face with the philosophy which became foundation for the formation of the Cistercian and other religious Orders (e.g. the Benedictine Order). Their philosophy, based upon the motto "ora et labora", which way of life for several centuries still existed (in the closed monasteries) and still exists (in the still existent monasteries) to this day within various Orders, building a deep reflection to the past revealing an eternal and on-going need for a balance between "spirit and body" which in today's busy and hectic times are just as relevant.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Ruch turystyczny; Religie chrześcijańskie; Turystyka religijna

EN

Tourist movement; Christian religions; Religious tourism

• Czasopismo: Studia Periegetica
• Rocznik: 2008
• Numer: nr 2 Podróże, drogi i szlaki kulturowe
• Strony: 87-129

Twórcy

autor

Andrzej M. Wyrwa

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; Wielkopolska Wyższa Szkoła Turystyki i Zarządzania w Poznaniu

Bibliografia

• 1. Banasiak D. (2007): Cystersi polarnego dnia i polarnej nocy, [w:] Ingenio et Humilitate. Studia z dziejow zakonu cystersow i Kościoła na ziemiach polskich. Red. A.M. Wyrwa; Poznań, s. 457-464.
• 2. Canivez J.M. (1933-1941): Statuta Capitulorum Generalium Ordinis Cisterciensis ab anno 1116 ad annum 1768. Louvain, t. 1-8.
• 3. Charte Europeenne des Abbayes et Sites Cistercienses, Editions Gaud, Clairvaux [b. d. w], s. 3-4 inn. [biuletyn Karty]
• 4. Cysterki w dziejach i kulturze ziem polskich, dawnej Rzeczypospolitej i Europy Środkowej, (2004): red. A.M. Wyrwa, A. Kiełbasa, J. Swastek. Poznań (passim).
• 5. Cystersi w społeczeństwie Europy Środkowej.(2000): Materiały z konferencji naukowej odbytej w klasztorze oo. Cystersów w Krakowie Mogile z okazji 900 rocznicy powstania Zakonu Ojców Cystersów. Red. A.M. Wyrwa, J. Dobosz, Poznań
• 6. Cystersi łekneńscy w krajobrazie kulturowym ziem polskich, (2004): Red. A.M. Wyrwa. Łekno.
• 7. Dobosz J., Wyrwa A.M. (1999): Działalność gospodarcza cystersow na ziemiach polskich - zarys problemu. [w:] Monasticon Cisterciense Poloniae. Red. A.M. Wyrwa J. Strzelczyk, K. Kaczmarek, Poznań, t. I, s. 189-212
• 8. Documents Primitifs (1989): Citeaux. Documents Primitifs. Texte latin et traduction Francais, Intraduction et Bibliographie F. de Place, traduction G. Ghislain & J.-Ch. Christophe, Citeaux. Commentarii Cistercienses
• 9. Elm K. (2002): Die beteiligung der Zisterzienser an der Christianisierung des Baltikums; Altenberger Blatter 17, s. 40-53
• 10. EP (Exordium Parvum) (1989): Regina Mundi. Biuletyn Informacyjny Polskiej Kongregacji Cystersów, Mogiła, z. 2, s. 19-34 - tłum. W. Zarosły
• 11. Europejskie szlaki kulturowe (1992): Szlak Cystersów w Polsce, opracowanie na zlecenie Fundacji Kultury, autorzy opracowania: H. Bober Malinowska, O. Chmielewski, K. Janicka, konsultacja monastyczna A. Jackowski, Warszawa (mała poligrafia)
• 12. Flaga J. (1986): Działalność duszpasterska zakonów w drugiej połowie XVIII wieku. Lublin
• 13. Flaga J. (1987): Działalność duszpasterska cystersów na ziemiach Rzeczypospolitej w trzeciej ćwierci XVIII w. na tle działalności innych zakonów mniszych, [w:] Historia i kultura cystersów w dawnej Polsce i ich europejskie związki. Red. J. Strzelczyk; Poznań, s. 499-513.
• 14. Gach P.P. (1999): Cystersi na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska w latach 1772-1914, Monasticon Cisterciense Poloniae. T.1. Red. A.M. Wyrwa, J. Strzelczyk, K. Kaczmarek; Poznań, s. 74-93.
• 15. Galar A. (2005): Podróże opatów z ziem polskich na Kapitułę Generalną do Citeaux do końca XIII wieku, [w:] Historia Monastica I. Colloquia mediaevalia Pragensis 3, Praha, s. 239-254.
• 16. Gruger H. (1978): Heinrichau. Geschichte eines schlesischen Zisterzienserkloster 1227-1977; Koln-Wien.
• 17. Guzik R. (2007): Cysterskie domy rekolekcyjne opactwa wąchockiego-Marcinkow i Winniki, [w:] Ingenio et Humilitate. Studia z dziejow zakonu cystersow i Kościoła na ziemiach polskich. Red. A.M. Wyrwa; Poznań, s. 145-167.
• 18. Holzherr G. (1988): Reguła benedyktyńska w życiu chrześcijańskim. Komentarz do reguły św. Benedykta. Tyniec.
• 19. Janauschek L. (1877): Originum Cisterciensium, T.1. Vindobonae.
• 20. Jurkiewicz J.L. (2006): Pomorski szlak cystersow. Ilustrowany przewodnik po 20 obiektach pocysterskich na Pomorzu, Kujawach i ziemi chełmińskiej. Gdynia.
• 21. Kaczmarek K. (1999): Szkoły i studia w polskich klasztorach cysterskich, [w:] Monasticon Cisterciense Poloniae. Poznań, T. I, s. 172-188.
• 22. Kaczmarek K. (2002): Studia uniwersyteckie cystersów z ziem polskich w okresie średniowiecza. Poznań.
• 23. Kanior M. (2002): Historia monastycyzmu chrześcijańskiego. Średniowiecze. Kraków.
• 24. Kinder T.N. (1997): L'Europe Cistercienne. Traduit de l'anglis par Divina Cato. Zodiaque.
• 25. Kinder T.N. (1998): L'Europe Cistercienne. Historie et architecture, Zodiaque
• 26. Kłoczowski J. (1972): Prowincja polska cystersów w świetle uchwał kapituł generalnych tego zakonu z XV wieku, [w:] Polska w świecie. Szkice z dziejów kultury polskiej. Warszawa, s. 179-198.
• 27. Kostrzański H. (1991): Dziedzictwo białych mnichów. Szczyrzyc.
• 28. Kujawa-Pawelczyk J. (1995): Próba rekonstrukcji flory opactwa cystersów w Bierzwniku, [w:] Dziedzictwo kulturowe cystersów na Pomorzu. Red. K. Kalita-Skwirzyńska, M. Lenczewska. Szczecin, s. 149-153.
• 29. Lanczewski J. (2003): Życie monastyczne i zakonne. Mały słownik. Warszawa.
• 30. Lekai L.M. (1989): The Cistercians. Ideal and Reality. Ohio.
• 31. Les itineraires (1990): Les itineraires Cisterciense. De la mise en oeuvre d'un type d'itinerance culturelle, Condeil de l'Europe ICE (90) 10. Strasburg.
• 32. Leszczyński H. (1981): Dzieje cystersów, [w:] Zakony benedyktyńskie w Polsce. Krotka historia. Tyniec, s. 79-102.
• 33. Litak S. (2006): Atlas Kościoła łacińskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodow w XVIII wieku. Lublin.
• 34. Łużyniecka E. (2002): Architektura klasztorów cysterskich. Filie lubiąskie i inne cenobia śląskie. Wrocław.
• 35. Manteuffel T. (1953): Ewolucja poglądów gospodarczych cystersów do połowy XIII wieku w świetle uchwał Kapituły Generalnej. Przegląd Historyczny, T. 43, s. 492-505.
• 36. Manteuffel T. (1955): Papiestwo i cystersi ze szczególnym uwzględnieniem ich roli w Polsce na przełomie XII i XIII wieku. Warszawa.
• 37. Matwiejuk K. (2004): Uczestnictwo średniowiecznych konwersów cysterskich w celebracji Eucharystii. Liturgia Sacra, 10 nr 2, s. 295-302.
• 38. Meer van der F. (1965): Atlas de la' Ordre Cistercien. Paris.
• 39. Miejsca Święte (2004): Szlak Cysterski, Miejsca Święte, nr 8(92)2004, passim.
• 40. Monasticon Cisterciense Poloniae (1999): Red. A.M. Wyrwa, J. Strzelczyk, K. Kaczmarek, Poznań, T. 1-2.
• 41. Norwid C. (1990): Vade-Mecum, oprac. J. Fert, Wrocław, s. 20, przy. do wersu 9.
• 42. Pawłowska B. (2007): Urbs sacra. Pielgrzymki i podroże do Rzymu w starożytności chrześcijańskiej (IV - VII w.). Kraków.
• 43. Peugniez B. (2001): Routier Cistercien. Abbayes et Sites. France-Belgique-Luxemburg - Suisse. Editions Gaud. Moiseny.
• 44. Pfister P. (1998): Klosterfuhrer aller Zisterzienserkloster im deutschsprachingen Raum. Strasburg.
• 45. Przybył M. (2004): Drogi "Szarych mnichów". Przyczynek do badań nad podrożami i kontaktami handlowymi cystersów łekneńsko-wągrowieckich w średniowieczu, [w:] Cystersi łekneńscy w krajobrazie kulturowym ziem polskich. Red. A.M. Wyrwa, Łekno, s. 55-68.
• 46. Powierski J. (2000): Aspekty terytorialne cysterskiej misji w Prusach, [w:] Cystersi w społeczeństwie Europy Środkowej. Red. A.M. Wyrwa, J. Dobosz; Poznań, s. 251-270.
• 47. Rogoziński K. (1999): Cysterskim szlakiem, [w:] Nie tylko Beatrycze. Niebieska i ziemska misja cystersów na kresach zachodnich. Red. S. Sterna-Wachowiak. Poznań, s. 240-252.
• 48. Romano C. (1999): Opactwa i klasztory Europy. Ilustrowany przewodnik po 480 zgromadzeniach benedyktyńskich. Warszawa.
• 49. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 13 lipca 2002 roku (Dz. U. nr 170, poz. 1393).
• 50. Słyszewska A., Dekański D. [bm, bd]: Szlak cysterski Pomorza Wschodniego. Żarnowiec, Gdańsk-Oliwa, Pelplin, Byszewo, Koronowo. Pelplin.
• 51. Staniszewski S. (2001): Trzynastowieczne napady mongolskie na klasztory cysterskie Małopolski i Śląska w świetle uchwał kapituły generalnej zakonu cystersow. Nasza Przeszłość 96, s. 493-514.
• 52. Stolpiak B. (2007): Bierzwnik na cysterskim szlaku, [w:] Ingenio et Humilitate. Studia z dziejów zakonu cystersow i Kościoła na ziemiach polskich. Red. A.M. Wyrwa. Poznań, s. 465-474.
• 53. Strzelczyk J. (1997): Apostołowie Europy. Warszawa.
• 54. Strzelczyk J. (2007): "Pielgrzymka nie zna granic". Pielgrzymki w Europie średniowiecznej, [w:] Mnisi i pielgrzymi w średniowieczu. Ląd na szlakach kulturowych Europy. Red. M. Brzostowicz, H. Mizerska, J. Wrzesiński. Poznań, s. 31- 40.
• 55. Szal cysterski na Dolnym Śląsku. Przewodnik - Informator 2005. Wrocław.
• 56. Świtała B., Dekański D.A., Słyszewska A. (2005): Cystersi na Pomorzu Wschodnim. Wśród ciszy, modlitwy i przestrzeni sztuki. Ząbki.
• 57. Williams D.H. (1990): Atlas of cistercianlands in Wales. Cardiff.
• 58. Witkowska A. (1974): Z zagadnień "peregrinationis religiosae" w średniowiecznej Europie. Roczniki Humanistyczne, t. 22, z. 2, s. 33-46.
• 59. Witkowska A. (1995): Peregrinatio religioza w średniowiecznej Europie, [w:] Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy. Warszawa, s. 9-16.
• 60. Wolnik F. (2002): Liturgia śląskich cystersów w średniowieczu. Opole.
• 61. Wyrwa A.M. (1990): Cystersi. Geneza, duchowość, organizacja życia w zakonie (do XV wieku) i początki fundacji na ziemiach polskich, [w:] Cystersi w Polsce w 850-lecie fundacji opactwa jędrzejowskiego. Red. D. Olszewski. Kielce, s. 11-39.
• 62. Wyrwa A.M. (1992): Rozprzestrzenianie się cystersów w Europie zachodniej i na ziemiach polskich, [w:] Cystersi w kulturze średniowiecznej Europy. Red. J. Strzelczyk. Poznań, s. 25-54.
• 63. Wyrwa A.M. (1993): Szlak cysterski w Wielkopolsce. Kronika Wielkopolski, 62, nr 3 Poznań, s. 65-74.
• 64. Wyrwa A.M.(1995): Procesy fundacyjne wielkopolskich klasztorów cysterskich linii altenberskiej. Łekno, Ląd, Obra. Poznań
• 65. Wyrwa A.M. (1998 a): Zakon cystersów i jego powstanie w świetle Exordium Parvum oraz dyskusja nad pierwszym klasztorem tego zakonu na ziemiach polskich. Ziemia Wągrowiecka 2, s. 9-18.
• 66. Wyrwa A.M. (1998 b): Powstanie zakonu cystersów w świetle Exordium Parvum i pierwszy klasztor tego zakonu na ziemiach polskich. Nasza Przeszłość 90, s. 3-34.
• 67. Wyrwa A.M. (1999 a): Powstanie zakonu cystersow i jego rozwój na ziemiach polskich w średniowieczu, [w:] Monasticon Cisterciense Poloniae. Red. A.M. Wyrwa, J. Strzelczyk, K. Kaczmarek, Poznań; T. I, s. 27-54.
• 68. Wyrwa A.M. (1999 b): Opactwa cysterskie na Pomorzu. Zarys dziejow i kultury; Poznań.
• 69. Wyrwa A.M. (2000 a): Ogólne założenia promocji szlaku cysterskiego w Polsce. Ziemia Wągrowiecka 1(9), s. 41-51
• 70. Wyrwa A.M. (2000 b): Stan i potrzeby badań archeologiczno-architektonicznych klasztorów cysterskich (linia męska i żeńska) w Polsce. Archaeologia Historica Polona 10, s. 19-62.
• 71. Wyrwa A.M. (2000): "Klasztory kolońskie" z linii altenberskiej w Wielkopolsce, [w:] Nihil Superfluum esse. Prace z dziejów średniowiecza ofiarowane Profesor Jadwidze Krzyżaniakowej. Red. J. Strzelczyk, J. Dobosz. Poznań, s. 521-543.
• 72. Wyrwa A.M. (2002): Biskup Chrystian i jego próba fundacji klasztoru cysterskiego w Prusach, [w:] Pelplin-725 rocznica powstania opactwa cysterskiego. Kulturotworcza rola cystersów na Kociewiu. Pelplin, s. 303-330.
• 73. Wyrwa A.M. (2004): W kuchni i przy stole "szarych mnichów", czyli o wyżywieniu cystersów w świetle źrodeł normatywnych zakonu oraz wybranych źródeł pisanych, archeologicznych i przyrodniczych. Archaeologia Historica Polona 14, s. 51-113.
• 74. Wyrwa A.M. (2006): O potrzebie dalszych kompleksowych badań archeologicznoarchitektonicznych i historycznych klasztorow cysterskich w Polsce. Wielkopolski Biuletyn Konserwatorski 3. Poznań, s. 70-95.
• 75. Wyrwa, A.M. (2005 a): Tożsamość kulturowa Europy w świetle organizacji wewnętrznej i powiązań filiacyjnych w zakonie cystersow w średniowieczu. Nasza Przeszłość 103, s. 225- 246.
• 76. Wyrwa A.M. (2005 b): Kto i jak długo budował klasztory w średniowieczu. Od mitu do rzeczywistości w świetle działalności budowlanej Cystersow. Wielkopolskie Sprawozdania Archeolohiczne, t. 7, s. 105-124.
• 77. Wyrwa A.M. (2007 a): "Ad limina apostolorum". Patron pielgrzymów św. Jakub Starszy, apostoł i pielgrzymki do "jego grobu" w Santiago de Compostela. Szkice do problemu. Studia Periegetica, t. 1, s. 7-32.
• 78. Wyrwa A.M. (2007 b): Święty Jakub Apostoł i ślady pielgrzymowania pątnikow z ziem polskich do jego "grobu" w Santiago de Compostela, [w:] Mnisi i pielgrzymi w średniowieczu. Ląd na szlakach kulturowych Europy. Red. M. Brzostowicz, H. Mizerska, J. Wrzesiński. Poznań, s. 61-102.
• 79. Wyrwa A.M. (2007 c): Polska Kongregacja Cystersów i jej opaci prezesi, [w:] Ingenio et Humilitate. Studia z dziejów zakonu cystersów i Kościoła na ziemiach polskich. Red. A.M. Wyrwa. Poznań, s. 71-112.
• 80. Wyrwa A.M., Kucharski B. (1996): Szlak cysterski w Wielkopolsce. Poznań.
• 81 Wyrwa A.M., Miłosz E. (2006): Pochowek w prezbiterium kościoła cysterskiego w Łeknie (grob Ł3/30/86). Grob opata?. Studia i materiały do dziejów Pałuk. Red. A.M. Wyrwa. Warszawa, t. 6, s. 207-225.
• 82. Zawol Z. (2006): Festyny Archeologiczne "Na Zbylutowym Grodzie" w Łeknie. Studia i materiały do dziejow Pałuk. Red. A.M. Wyrwa, Warszawa, s. 295-302.
• 83. Die Zisterzienser. Geschichte und Architektur (1998): Fotos von H. Gaud, text von J.-F. Leroux- Dhuys. Paris.
• 84. Die Zisterzienser an Nord- und Ostsee"(2004): Aurich. strony internetowe (oficjalna strona szlaku): www.szlakcysterski.org