Polskie słowa-wartości w perspektywie porównawczej. Część II. Prawość i odwaga

• Autorzy: Wierzbicka Anna

Warianty tytułu

EN

Polish value terms in comparative perspective. II. Prawość and odwaga

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Pierwsza część rozprawy Anny Wierzbickiej na temat polskich słów-wartości na tle porównawczym ukazała się w „Etnolingwistyce” 23, jej tematem była dobroć. Autorka w drugiej części rozprawy w podobny sposób analizuje pojęcia prawości i odwagi. Prawość jest specyficznie polska i do dziś aktualna jako wartość w polskim kręgu językowo-kulturowym. Jest związana z dziejami kraju i cechami przypisywanymi wielkim postaciom historycznym. Bycie prawym zakłada do dziś, co może być dziedzictwem etosu rycerskiego, wrażliwość na innych ludzi oraz uznawanie wysokich norm etycznych. Pseudoodpowiednikami polskiej prawości są angielskie słowa upright, righteous i righteousness oraz integrity. Z tym, że słowo upright odbierane jest przez użytkowników języka angielskiego jako przestarzałe i nieadektwatne do współczesnego świata; righteous i righteousness mają wyraźne inklinacje biblijne i weszły do angielszczyzny za sprawą moralności purytańskiej, stąd ich zasięg jest bardzo ograniczony; najbliższym odpowiednikiem polskiej prawości jest integrity, choć słowo to wiąże się bardziej z działalnością społeczną człowieka niż moralnością. Odwaga również wiąże się z wyborami moralnymi (por. odwaga cywilna), jednak nie jest tym samym co courage, ponieważ odważny czyn może mieć złe konsekwencje dla jego wykonawcy, czego courage nie presuponuje. W tym samym polu semantycznym co odwaga, znajdują się też śmiałość, dzielność i męstwo, jednakże również te słowa nie pokrywają się z angielskim courage. Podobnie jest z bravery, pozornym odpowiednikiem śmiałości, i mužestvem, które przypomina męstwo. Zrekonstruowane przez autorkę skrypty kognitywne polskich słów-wartości pokazują wyraźnie, że użytkownicy polszczyzny w każdym z tych przypadków umieszczają komponenty świadomościowe („świadomość obowiązku moralnego, żeby działać tak, jak trzeba”).

EN

The first part of Anna Wierzbicka’s comparative work on Polish value terms appeared in volume 23 of Etnolingwistyka: it dealt with dobroć ‘goodness’. In this second part, the author analyzes the concepts prawość ‘rightenousness’ and odwaga ‘courage’. Prawość is a specifically Polish concept, very much present in the Polish linguistic and cultural contemporary sphere. It is connected with the history of the country and the qualities attributed to major historical figures. Being prawy means being sensitive to others and following high ethical standards, which perhaps derives from the knightly ethos. English pseudo-equivalents of the Polish prawy/prawość are the words upright, righteous/righteousness and integrity. However, the word upright is now perceived by native speakers of English as dated and inadequate in contemporary world; righteous and righteousness have clear biblical connocations and have entered the English language through Puritan morality – hence their range is limited. The closest equivalent is integrity, although the word is more readily connected with one’s social activity than with morality. Odwaga is also connected with moral choices (cf. odwaga cywilna ‘moral courage’) but is not the same as courage: if someone is odważny, the deed may have negative consequences for the doer, which courage does not presuppose. The same semantic field contains words like śmiałość, dzielność and męstwo ‘boldness, bravery, valour’, but these also differ in their semantics from the English courage. Bravery is only an approximate to śmiałość, as is the Russian mužestvo, which merely resembles męstwo. The cognitive scripts of the Polish value terms show clearly that speakers of Polish in each case operate with elements of awareness („being aware of the moral obligation to act as one should”).

Słowa kluczowe

PL

polskie słowa-wartości; prawość; odwaga; semantyka słowa; perspektywa porównawcza; język polski; język angielski; język rosyjski

EN

Polish value-words; prawość ‘righteousness’; odwaga ‘courage’; word’s semantics; comparative perspective; Polish; English; Russian

• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Czasopismo: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Rocznik: 2012
• Tom: 24
• Strony: 19-46

Twórcy

autor

Wierzbicka Anna

• Australijski Uniwersytet Narodowy w Canberze

Bibliografia

• Apresjan Jurij (ed.), 2004, Novyj ob’jasnitel’nyj slovar’ sinonimov russkogo jazyka, Moskva–Vienna: Jazyki Slavjanskoj Kul’tury, Wiener Slavistischer Almanach.
• Benet Sula, 1953, Courage: cumulative effects of sacrifice, [w:] Margaret Mead, Rhoda Metraux (eds.), The study of culture at a distance, Chicago: Chicago UP, s. 415–421.
• Besemeres Mary, 2002, Translating one’s self. Language and selfhood in cross-cultural autobiography, Oxford–Bern: Peter Lang.
• Boguslavskaja V. Ju., 2004, Chrabryj, smelyj, otvažnyj, mužestvennyj, [w:] Apresjan (ed.), s. 1263–1268.
• Bulgakov Sergius, 1976, A Bulgakov anthology, Philadelphia: Winchester Press.
• COBUILD Corpus, Bank of English, http://www.collins.co.uk/books.aspx?group=153.
• Collins Cobuild English Language Dictionary, 1991, London: HarperCollins.
• Fedorowicz Janina, Konopińska Joanna, 2009, Marianna i róże, Poznań: Zysk i S-ka.
• Fisiak Jacek, 1996, Collins. Słownik angielsko-polski, Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza.
• Ford Boris, 1962, Introduction, [w:] Boris Ford (ed.), From Donne to Marvell, London: Cassell.
• Geneva Bible, 1599, http://www.genevabible.org/Geneva.html.
• Gorer Geoffrey, 1949, Some aspects of the psychology of the people of Great Russia, „The American Slavic and East European Review”, nr 8.3, s. 155–166.
• Hachette Dictionnaire du Français, 1987, n.p. Hachette.
• Harman Oren, 2010, The price of altruism. George Price and the search for the origins of kindness, New York: Norton.
• Hatzfeld Adolphe et al., 1964, Dictionaire Général de la Langue Français, n.p.: Delagrave.
• Hoffman Eva, 1989/1995, Lost in translation. A life in a new language, New York: Dutton.
• Hopkins Gerald Manley, 1995, Hopkins poems and prose, London: David Campbell.
• Hume David, 1739/1978, A treatise of human nature, Oxford: Clarendon.
• Kulski Julian Eugeniusz, 1984, Umierając żyjemy, Warszawa.
• Le Grand Robert, 1986, Paris: Dictionnaires Le Robert.
• Levontina Irina B., 2004, Zchalost’, [w:] Apresjan (ed.), s. 327–331.
• Longman Dictionary of the English Language, 1984, Harlow: Longman.
• Maurois André, 1937, A history of England, transl. by H. Miles, London: J. Cape.
• McKim Donald (ed.), 2004, The Cambridge companion to John Calvin, Cambridge: Cambridge UP.
• Merton Thomas, 1996, A search for Solitude. Pursuing the monk’s true life. The journals of Thomas Merton, red. Lawrence S. Cunningham, t. 3, 1952–1960, New York.
• Miłosz Czesław, 1990, Rok myśliwego, Paryż: Instytut Literacki.
• Nacional’nyj korpus russkogo jazyka, http://www.ruscorpora.ru/.
• New American Bible, 1991, Washington, DC: Confraternity of Christian Doctrine.
• Oxford English Dictionary Online, 2011, Oxford: Oxford UP.
• Patterson Frank (ed.), 1940, An index to the Columbia Edition of the Works of John Milton, New York: Columbia UP.
• Sadzik Józef ks., 1979, O Psalmach, [w:] Księga Psalmów, tłum. Czesław Miłosz, Paryż: Éditions du Dialogue.
• SJP Dor – Słownik języka polskiego PAN, red. Witold Doroszewski, t. 1–11, Warszawa: PWN, 1958–1969.
• Solov’ev Vladimir, 1966–1970, Sobranie sočinenij, St Petersburg: Prosveščenie–Brussels: Foyer Oriental Chrétien.
• Solzhenitsyn Aleksandr, 1968, V kruge pervom, London: Fontana.
• Strzembosz Tomasz, 1984, Szare Szeregi jako organizacja wychowawcza, Warszawa: Czytelnik.
• Tolstoj Lev, 1964, Izbrannye proizvedenija, t. 2, Leningrad: Leninzdat.
• Travis Catherine, 1997, Kind, considerate, thoughtful. A semantic analysis, „Lexicos”, nr 7, s. 130–152.
• Voigt Gottfried, 1991, Licht, Liebe, Leben. Das Evangelium nach Johannes, Gottingen: Vanderhoeck Ruprecht.
• Wierzbicka Anna, 1992, Semantics, culture, and cognition. Universal human concepts in culture-specific configurations, New York: Oxford UP.
• Wierzbicka Anna, 2001, A culturally salient Polish emotion: przykro (pron. pshickro), [w:] Jean Harkins, Anna Wierzbicka (eds.), Emotions in crosslinguistic perspective, Cambridge: Mouton de Gruyter.
• Wierzbicka Anna, 2006, Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne, tłum. Adam Głaz, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Zieja Jan ks., 2010, Życie Ewangelią. Spisane przez Jacka Moskwę, Kraków: Znak.
• Złote myśli ludzi wielkiego serca, umysłu, talentu, 2001, Warszawa: Fundacja Dzieciom „Zdążyć z pomocą”.