Między wolnością a kryzysem. Sejm Rzeczypospolitej w dobie panowania Wettynów na polskim tronie w latach 1697–1763

• Autorzy: Perłakowski Adam

Warianty tytułu

EN

Between Liberty and Crisis. The Sejm of the Commonwealth during the Reign of the Wettin Dynasty on the Polish Throne in 1697–1763

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

EN

During the Saxon period (1697–1763) the Sejm of the Polish-Lithuanian Commonwealth experienced an extremely serious crisis. The latter, however, did not come into being in 1697, but was a continuum of the inferior functioning of the Polish Parliament already during the previous years. In the course of the Saxon era this crisis grew more grievous as demonstrated by the intervention of foreign states (Russia, Prussia, the Empire, France, and partly Sweden) into the functioning of the Polish Parliament. The outcome assumed the form of a paralysis of the legislature, making it impossible to carry out indispensable reforms within the state. At the time of Augustus II the Strong (1697–1733) the Sejms partly fulfilled their function and were even capable of introducing order into the legal treasury system in Poland (e.g. the Silent Sejm in 1717), but during the reign of Augustus III (1734–63) the Sejm became the sole arena of the political struggle waged by the royal court and magnate factions, often supported by neighbouring countries. The symbol of the role played by this particular monarch was the solitary Sejm held at the time, which ended with the passage of a constitution (the pacification Sejm of 1736). Despite its decline the Sejm remained of considerable importance for the nobility of the modern era. Conceived as a symbol of the functioning of the state it was treated as pupilla libertatis, a personification of the sovereign existence of the state and an institution indispensable for reforming and modernising the country.

Słowa kluczowe

EN

ordinary Sejm; Commonwealth; Saxon era (1697–1763); crisis

• Wydawca: Kancelaria Sejmu / Chancellery of the Sejm
• Czasopismo: Przegląd Sejmowy
• Rocznik: 2021
• Numer: 6(167)
• Strony: 255–285

Twórcy

autor

Perłakowski Adam

• Dr hab. Adam Perłakowski, prof. UJ Jagiellonian University in Kraków, Faculty of History, Poland [e-mail], https://orcid.org/0000-0003-2514-7757

Bibliografia

• Dunin-Karwicki S., Dzieła polityczne z początku XVIII wieku, ed. A. Przyboś, K. Przyboś (Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław–Kraków, 1992).
• Głos wolny wolność ubezpieczający przez Stanisława Leszczyńskiego, króla polskiego, wielkiego księcia litewskiego &.&. Księcia Lotaryngii i Baru, ed. K. Turowski (Wydawnictwo Biblioteki Polskiej, Kraków, 1858).
• Konarski S., O skutecznym rad sposobie albo o utrzymaniu ordynaryjnych sejmów (Drukarnia JKM y Rzpltey u XX. Scholarum Piarum, Warszawa, 1760).
• Volumina Legum, J. Ohryzko (ed.), vols 5–6 (Petersburg, 1860).
• Adamus J., ‘Nowe badania nad dziejami sejmu polskiego i genezą liberum veto’, Czasopismo Prawno-Historyczne, vol. 13, no. 1 (1961).
• Backvis C., ‘Wymóg jednomyślności a wola ogółu’, Czasopismo Prawno-Historyczne, vol. 27, no. 2 (1975).
• Bardach J., ‘Sejm dawnej Rzeczypospolitej jako organ reprezentacyjny’, Czasopismo Prawno-Historyczne, vol. 35, no. 1 (1983).
• Ciesielski T., ‘Wprowadzenie do zagadnienia uchwał skarbowo-wojskowych Sejmu Niemego’, in T. Ciesielski (ed.), Studia nad konfederacją tarnogrodzką i Sejmem Niemym (Wydawnictwo Neriton, Warszawa, 2020).
• Ciesielski T., ‘Zabiegi hetmanów o rewizję uchwał sejmu niemego i odzyskanie komendy nad autoramentem cudzoziemskim a sejmy w latach 1717–1724 (prolegomena)’, in J. Muszyńska (ed.), Rzeczpospolita w dobie Wielkiej Wojny Północnej (Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce, 2001).
• Czapliński W., Dzieje sejmu polskiego do roku 1939 (Wydawnictwo Literackie, Kraków–Wrocław, 1984).
• Czok K., ‘Ein Herrscher – zwei Staaten: Die sächsisch-polnische Personalunion als Problem des Monarchen aus sächsischer Sicht’, in R. Rexheuser (ed.) Die Personalunionen von Sachsen–Polen 1697–1763 und Hannover–England 1714–1837. Ein Vergleich (Harrassowitz, Wiesbaden, 2005).
• Davies N., Boże igrzysko. Historia Polski, transl. E. Tabakowska (5th edn, Znak, Kraków, 2006).
• Drozdowski M., ‘Działalność budżetowa sejmu Rzeczypospolitej w czasach saskich’, Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych, vol. 38 (1977).
• Dybaś B., Sejm pacyfikacyjny w 1699 roku (Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Toruń, 1991).
• Gierowski J.A., ‘Europa wobec unii polsko-saskiej’, in H. Bułhak, A. Koryn, P. Łossowski, M. Nowak-Kiełbikowa, Z. Wójcik (eds), Z dziejów polityki i dyplomacji polskiej. Studia poświęcone pamięci Edwarda hr. Raczyńskiego, prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie (Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, 1994).
• Gierowski J.A., Między saskim absolutyzmem a złotą wolnością. Z dziejów wewnętrznych Rzeczypospolitej w latach 1712–1715 (Zakład im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław, 1953).
• Gierowski J.A., ‘Reforms in Poland after the “Dumb Diet” (1717)’, in S. Fiszman (ed.), Constitution and Reform in Eighteenth-Century Poland. The Constitution of 3 May 1791 (Indiana University Press, Indianapolis, 1997).
• Gierowski J.A., Rzeczpospolita w dobie złotej wolności (1648–1763), Series: Wielka Historia Polski, vol. 5 (Oficyna Wydawnicza Fogra, Kraków, 2001).
• Gierowski J.A., ‘Sejm z 1713 r. w relacjach nuncjusza Odeschalchiego’, in A.K. Link-Lenczowski (ed.), Na szlakach Rzeczypospolitej w nowożytnej Europie (Księgarnia Akademicka, Kraków, 2008).
• Gierowski J.A., ‘Władca w dwóch państwach. Unia personalna z perspektywy monarchów’, in A.K. Link-Lenczowski (ed.), Na szlakach Rzeczypospolitej w nowożytnej Europie (Księgarnia Akademicka, Kraków, 2008).
• Gierowski J.A., ‘Wokół mediacji w Traktacie Warszawskim 1716 roku’, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne, no. 26(206) (1969).
• Gierowski J.A., ‘Wyjątkowe konkluzje sejmowe’, in A.K. Link-Lenczowski (ed.), Na szlakach Rzeczypospolitej w nowożytnej Europie (Księgarnia Akademicka, Kraków, 2008).
• Glabisz G., ‘„Obradował w sali otoczonej przez rosyjskie wojska”. Obraz Sejmu Niemego w narracjach syntetyzujących dzieje Polski’, in M. Zwierzykowski (ed.), Sejm Niemy. Między mitem a reformą państwa (Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, 2019).
• Goliński Z., ‘Orator sarmaticus. Mowy sejmowe doby saskiej wobec staropolskiej sztuki oratorskiej’ in K. Stasiewicz, S. Achremczyk (eds), Między barokiem a oświeceniem. Obyczaje czasów saskich (Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn, 2000).
• Grodziski S., ‘Pięćset lat sejmu polskiego. Rzut oka na stan badań’, Przegląd Sejmowy, no. 1 (1993).
• Grodziski S., ‘W rocznicę „sejmu niemego” 1717–1967’, Studia Historyczne, vol. 10, nos. 3–4 (1967).
• Held W., Der Adel und August der Starke. Konflikt und Konfliktaustrag zwischen 1694 und 1707 in Kursachsen (Böhlau-Verlag, Köln–Weimar–Wien, 1999).
• Jędruch J., Constitutions, Elections, and Legislatures of Poland 1493–1993. A Guide to Their History (EJJ Books, New York, 1993).
• Karpiński A., ‘Mieszczanie krakowscy na sejmach Rzeczypospolitej w XVI–XVIII w. Zarys problematyki’, in I. Dacka-Górzyńska, A. Karpiński (eds), Społeczeństwo a polityka, Series: Społeczeństwo Staropolskie. Seria Nowa, vol. 1 (Wydawnictwo DIG, Warszawa, 2008).
• Knychalska A., ‘Senat w koncepcjach politycznych publicystów epoki saskiej’, in K. Matwijowski (ed.), Czasy nowożytne. Studia poświęcone pamięci prof. Władysława Eugeniusza Czaplińskiego w 100 rocznicę urodzin (Instytut Historii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii, Wrocław, 2005).
• Kołodziej R., ‘Sejm Niemy na tle praktyki funkcjonowania staropolskiego parlamentaryzmu’, in M. Zwierzykowski (ed.), Sejm Niemy. Między mitem a reformą państwa (Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, 2019).
• Kołodziej R., ‘Sejm z 1718 roku na tle pierwszych sejmów grodzieńskich. Uwagi na temat wybranych elementów procedury sejmów w Grodnie’, in A. Perłakowski, M. Wyszomirska, M. Zwierzykowski (eds), W podróży przez wiek osiemnasty... Studia i szkice z epoki nowożytnej (Księgarnia Akademicka, Kraków–Poznań–Toruń, 2015).
• Kołodziej R., Zwierzykowski M., Bibliografia parlamentaryzmu Rzeczypospolitej szlacheckiej (Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 2012).
• Konopczyński W., ‘Fatalny sejm 1744 r.’, in W. Konopczyński, Od Sobieskiego do Kościuszki. Szkice, drobiazgi, fraszki historyczne (Gebethner i Wolff, Kraków, 1921).
• Konopczyński W., Le Liberum veto. Étude sur le développement du principe majoritaire (Champion, Paris, 1930).
• Konopczyński W., Liberum veto. Studyum porównawczo-historyczne (Składy główne: S.A. Krzyżanowski, E. Wende i ska, Kraków–Warszawa, 1918).
• Konopczyński W., ‘Sejm grodzieński 1752 r.’, Kwartalnik Historyczny, vol. 20, no. 1 and 3 (1907).
• Korytko A., ‘Senat w Rzeczypospolitej XVI–XVIII w. Stan badań i postulaty badawcze’, Teki Sejmowe, no. 1 (2010).
• Kosińska U., ‘Idea suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej w wystąpieniach sejmowych czasów Augusta II’, in A. Grześkowiak-Krwawicz (ed.), Najwyższa Pani swoich praw... Idee wolności, suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej 1569–1795 (Muzeum Historii Polski, Warszawa, 2019).
• Kosińska U., ‘Liberum veto jako narzędzie niszczenia sejmów przez państwa ościenne w czasach Augusta II’, Biblioteka Epoki Nowożytnej, vol. 4, no. 1 (2016).
• Kosińska U., Sejm 1719–1720 a sprawa ratyfikacji traktatu wiedeńskiego (Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa, 2003).
• Kosińska U., ‘Stosunek szlachty na sejmach 1718–1720 do postanowień traktatu warszawskiego i Sejmu Niemego’, in M. Zwierzykowski (ed.), Sejm Niemy. Między mitem a reformą państwa (Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, 2019).
• Kowalczyk J., ‘Pałace i dwory późnobarokowe w mieście sejmowym Grodnie’, in J. Lileyko (ed.), Sztuka ziem wschodnich Rzeczypospolitej XVI–XVIII w. (Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin, 2000).
• Koziński Z., Pietrzyk Z., Źródła do dziejów parlamentaryzmu polskiego XVI–XVIII wieku w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej (Agencja Mienia Wojskowego, Kraków, 2004).
• Krawczak H., ‘Sprawa aukcji wojska za panowania Augusta III’, Studia i Materiały do Dziejów Wojskowości, vol. 7, part 2 (1961).
• Kriegseisen W., Sejm Rzeczypospolitej szlacheckiej (do roku 1763). Geneza i kryzys władzy ustawodawczej (Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, 1995).
• Kriegseisen W., ‘Zmierzch staropolskiej polityki, czyli o niektórych cechach szczególnych polskiej kultury politycznej przełomu XVII i XVIII wieku’, in U. Augustyniak, A. Karpiński (eds), Zmierzch kultury staropolskiej. Ciągłość i kryzysy (wieki XVII–XIX) (Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa, 1997).
• Krupa J., ‘Parliamentary Acts Concerning the Jews in the Polish Commonwealth during the Reign of King August II the Strong (1697–1733)’, Scripta Judaica Cracoviensia, vol. 1 (2002).
• Kulecki M., ‘Archiwa dawnej Rzeczypospolitej źródłem do dziejów polskiego parlamentaryzmu’, Miscellanea Historico-Archivistica, vol. 5 (1995).
• Kurpiers-Schreiber D., ‘Materiały do historii sejmu staropolskiego w Geheimes Staatsarchiv Preuḃischer Kulturbesitz w Berlinie’, in J. Seredyka, D. Kurpiers-Schreiber (eds), Parlamentarzyści polscy od XVI do XX wieku. Stan badań i postulaty (Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, 1999).
• Lileyko J., ‘Przebudowa grodzieńskich pałaców Batoriańskiego i Sapieżyńskiego na gmach sejmowy w 1717–1718 roku’, in M. and W. Boberscy (eds), Między Padwą a Zamościem. Studia z historii sztuki i kultury nowożytnej ofiarowane Profesorowi Jerzemu Kowalczykowi (Instytut Sztuki PAN, Warszawa, 1993).
• Lileyko J., ‘Sejmy elekcyjne jako podstawowa cecha stołeczności Warszawy w Rzeczypospolitej szlacheckiej’, in M.M. Drozdowski (ed.), Warszawa w dziejach Polski. Materiały sesji naukowej zorganizowanej przez Obywatelski Komitet Obchodów 400-lecia Stołeczności Warszawy, Polską Akademię Nauk i Towarzystwo Miłośników Historii, 15–16 maja 1996 roku, Zamek Królewski w Warszawie (Wydawnictwo Instytutu Historii PAN, Warszawa, 1998).
• Lisek A., ‘Litwini na sejmie elekcyjnym w 1733 roku’, in J. Kwak (ed.), Z dziejów XVII i XVIII wieku. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Michałowi Komaszyńskiemu (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, 1997).
• Lityński A., ‘Sejmiki ziemskie koronne Rzeczypospolitej w okresie oligarchii’, Czasopismo Prawno-Historyczne, vol. 35, no. 1 (1983).
• Markiewicz M., ‘Ceremoniał rad senatorskich w czasach saskich’, in M. Markiewicz, R. Skowron (eds), Theatrum ceremoniale na dworze książąt i królów polskich. Materiały konferencji zorganizowanej przez Zamek Królewski na Wawelu i Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w dniach 23–25 marca 1998 roku (Zamek Królewski na Wawelu, Kraków, 1999).
• Markiewicz M., Rady senatorskie Augusta II (1797–1733) (Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1988).
• Markiewicz M., ‘Rady senatu za Augusta III’, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne, vol. 714, no. 77 (1985).
• Markiewicz M., ‘Rzeczpospolita bez sejmu. Funkcjonowanie państwa’, in K. Stasiewicz, S. Achremczyk (eds), Między barokiem a oświeceniem. Nowe spojrzenie na czasy saskie (Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn, 1996).
• Michalski J., ‘Sejm w czasach saskich’, in id. (ed.), Historia sejmu polskiego, vol. 1: Do schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej (Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1984).
• Michalski J., Studia nad reformą sądownictwa i prawa sądowego w XVIII wieku, parts 1–2 (Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Warszawa, 1958).
• Mika M., ‘Udział Poznania w sejmach Rzeczypospolitej od końca XV w. do 1791 r.’, Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza, vol. 6, no. 2 (1960).
• Nycz M., Geneza reform skarbowych sejmu niemego 1697–1717. Studium z dziejów skarbowo-wojskowych z lat 1697–1717 (Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań, 1938).
• Olszewski H., ‘Funkcjonowanie sejmu w dawnej Rzeczypospolitej’, Czasopismo Prawno-Historyczne, vol. 35, no. 1 (1983).
• Olszewski H., Sejm Rzeczypospolitej epoki oligarchii 1652–1763. Prawo, praktyka, teoria, programy (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań, 1966).
• Olszewski H., ‘Sejm Rzeczypospolitej Obojga Narodów’, in J. Bardach, in coop. with W. Sudnik (eds), Społeczeństwo obywatelskie i jego reprezentacja (1493–1993) (Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, 1995).
• Palkij H., ‘Prace komisji aukcji wojska w latach 1736–1738’, Kwartalnik Historyczny, vol. 106, no. 1 (1999).
• Palkij H., Sejmy 1736 i 1738 roku. U początków nowej sytuacji politycznej w Rzeczypospolitej (Polska Akademia Umiejętności, Kraków, 2000).
• Perłakowski A., Jan Jerzy Przebendowski jako podskarbi wielki koronny (1703–1729). Studium funkcjonowania ministerium (Historia Iagiellonica, Kraków, 2004).
• Perłakowski A., ‘Sejm Rzeczypospolitej polsko-litewskiej w czasach saskich (1697–1763). Diagnoza kryzysu. Uwagi krytyczne’, in A. Barciak (ed.), Kultura Europy Środkowej, vol. 19: Systemy reprezentacji i parlamentaryzm w Europie Środkowej w rozwoju historycznym (Studio Noa Ireneusz Olsza, Katowice–Zabrze, 2016).
• Pietrzak J., The Senate of the Republic of Poland. Tradition and Contemporaneity 15th–21st Cent. (Chancellery of the Senate, Warsaw, 2011).
• Porazinski J., ‘Ceremoniał sejmowy w czasach saskich (1697–1763). Zarys problematyki’, in K. Stasiewicz, S. Achremczyk (eds) Między barokiem a oświeceniem. Obyczaje czasów saskich (Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn, 2000).
• Porazinski J., ‘Funkcje polityczne i ustrojowe rad senatu w latach 1697–1717’, Kwartalnik Historyczny, vol. 91, no. 1 (1984).
• Porazinski J., ‘Malborska rada senatu w 1703 roku’, Zapiski Historyczne, vol. 44, no. 2. (1979).
• Porazinski J., Sejm lubelski w 1703 r. i jego miejsce w konfliktach wewnętrznych na początku XVIII w. (Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Warszawa–Poznań–Toruń, 1988).
• Reder J., ‘Posłowie miasta Lublina na sejmy dawnej Rzeczypospolitej’, Czasopismo Prawno-Historyczne, vol. 6, no. 2 (1954).
• Roos H., ‘Ständewesen und parlamentarische Verfassung in Polen (1505–1772)’ in D. Gerhard (ed.), Ständische Vertretungen in Europa im 17. und 18. Jahrhundert (Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen, 1975).
• Rutkowski H., ‘Pole elekcyjne na Woli’, Rocznik Warszawski, vol. 21 (1990).
• Staszewski J., ‘Co się wydarzyło na sejmie w Grodnie w 1744 roku?’, in K. Iwanicka, M. Skowronek, K. Stembrowicz (eds), Parlament, prawo, ludzie. Studia ofiarowane Profesorowi Juliuszowi Bardachowi w sześćdziesięciolecie pracy twórczej (Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, 1996).
• Staszewski J., ‘Elekcja 1697 roku’, in id., „Jak Polskę przemienić w kraj kwitnący...”. Szkice i studia z czasów saskich (Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn, 1997).
• Staszewski J., ‘Jednomyślność a liberum rumpo’, in S. Ochmann (ed.), Uchwalanie konstytucji na sejmach w XVI–XVIII wieku (Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, 1979).
• Suchojad H., ‘Sejmy i zjazdy walne czasów wojny północnej’, in J. Muszyńska (ed.), Rzeczpospolita w dobie wielkiej wojny północnej (Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce, 2001).
• Szcząska Z., ‘Sąd sejmowy w Polsce od końca XVI do końca XVIII wieku’, Czasopismo Prawno-Historyczne, vol. 20, no. 1 (1968).
• Szwed W., ‘Grodzieńskie sejmy Rzeczypospolitej’, Białostocczyzna, no. 1 (1998).
• Szymański S., ‘Pałac królewski w Grodnie’, Rocznik Białostocki, vol. 6 (1966).
• Uruszczak W., ‘Poselstwo sejmowe w dawnej Polsce. Posłaniec, mandatariusz, poseł narodu’, Czasopismo Prawno-Historyczne, vol. 61, no. 1 (2009).
• Wyszomirska M., ‘Anonimowe projekty reformy Rzeczypospolitej przed sejmem boni ordinis z 1748 roku’, Studia Historyczne, vol. 48, no. 2 (2005).
• Zamoyski A., Polska opowieść o dziejach niezwykłego narodu 966–2008 (Wydawnictwo Literackie, Kraków, 2011).
• Zielińska Z., ‘Rosja wobec polskich planów aukcji wojska w 1738 r.’, Kwartalnik Historyczny, vol. 107, no. 3 (2000).
• Zielińska Z., ‘Rosja wobec polskich prób reform w latach 1738–1744’, in ead., Studia z dziejów stosunków polsko-rosyjskich w XVIII wieku (Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa, 2001).
• Zwierzykowski M., ‘Negocjacje pacyfikacyjne w okresie Sejmu Niemego (1716–1717). Porażka partykularyzmu i sukces racji stanu?’, in Z. Anusik (ed.), Spory o państwo w dobie nowożytnej. Między racją stanu a partykularyzmem (Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 2007).
• Zwierzykowski M., ‘Sejm i sejmiki Rzeczypospolitej w XVIII wieku w dorobku historiografii’, Historia Slavorum Occidentis, no. 2(5) (2013).

Identyfikatory

DOI

10.31268/PS.2021.81