Mechaniczne efekty specjalne a groza deformacji

• Autorzy: Sitek Wojciech

Warianty tytułu

EN

Mechanical Special Effects and the Fear of Deformation

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W latach 80. XX w. ciągłe usprawnianie możliwości warsztatowych kina korespondowało z nowymi tendencjami w horrorze i próbami redefinicji zjawiska odbioru filmowego według kategorii badań kognitywnych. Autorzy nurtu body horror zaproponowali specyficzny mechanizm odkrywania świata przedstawionego. Narracja cielesnego filmu grozy wymagała od widza niemal detektywistycznego zaangażowania w dochodzenie przyczyny zdarzeń, a jednocześnie konsekwentnie zbliżała odbiorcę do widowiskowych obrazów destrukcji ciała. Balansując między tym, co ukryte, i tym, co wystawione na pokaz, horror fizycznych doznań okazał się nośnikiem hybrydycznych historii, w których kontrapunktem dla drastycznej dosłowności uczyniono zniuansowane studium potworności. Spektakle grozy reżyserowane między innymi przez Johna Carpentera i Davida Cronenberga, burząc podstawowe schematy kategorialne, oprócz lęku towarzyszącego niedopowiedzeniom budziły też fizjologiczny wstręt, będący rezultatem ujawnienia cielesnej obrzydliwości. Za sprawą mechanicznych efektów specjalnych maszyna projekcyjna kina, będąca aparaturą oddziaływania psychicznego, zaczęła też pełnić funkcję stymulatora doznań fizycznych.

EN

In 1980s the continuous improvement of the cinema’s technical possibilities corresponded to new trends in horror and attempts at redefinition of the phenomenon of film reception using cognitive science. Authors of the body horror genre have proposed a unique mechanism for exploring the world presented. The narrative of the bodily horror film required a detective like engagement from the viewer in investigating the cause of events, and at the same time consistently bringing the viewer closer to spectacular images of the destruction of the body. Balancing between the hidden and the exposed, the horror of physical sensations has turned out to be a carrier of hybrid histories in which counterpoint to drastic literalism has been made of a nuanced study of monstrosity. The horror spectacles directed by John Carpenter and David Cronenberg, destroying basic categorical schemes, besides the fear accompanying the understatement, awakened the physiological aversion resulting from the disclosure of bodily abomination. Thanks to mechanical special effects, the cinema projection machine, which is an apparatus of psychic interaction, has also begun to act as a stimulator of physical sensations.

Słowa kluczowe

EN

Horror; special effects; John Carpenter; David Cronenberg

• Wydawca: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Czasopismo: Kwartalnik Filmowy
• Rocznik: 2017
• Numer: 99 Triki, numery specjalne, atrakcje
• Strony: 131-142

Twórcy

autor

Sitek Wojciech

• Zakład Filmoznawstwa i Wiedzy o Mediach. Uniwersytet Śląski w Katowicach

Bibliografia

• Cohen, Jeffrey J. Kultura potwor(n)a: siedem tez, tłum. M. Brzozowska-Brywczyńska, „Kultura Popularna”, nr 1, (2012).
• Eisner, Lotte. H. Ekran demoniczny, tłum. K. Eberhardt, Gdańsk, słowo/obraz terytoria, 2014, s. 26.
• Friedberg, Anne. Wirtualne okno. Od Albertiego do Microsoftu, tłum. A. Rejniak-Majewska, M. Pabiś-Orzeszyna, Warszawa, Oficyna Naukowa, 2012, s. 19.
• Jameson, Fredrick Archeologie przyszłości. Pragnienie zwane utopią i inne fantazje naukowe, tłum. M. Płaza, M. Frankiewicz, A. Miszk, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2011, s. 167-168.
• Kafka, Franz. „Przemiana”, tłum. J. Kydryński, w: tegoż, Opowieści i przypowieści, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 2016, s. 178.
• Kolasińska, Iwona. „Widz w tekście horroru: studium o gatunku”, In: Kino gatunków, red. A. Helman, Kraków, Państwowe Wydawnictwo Naukowe – Oddział w Krakowie, 1991, s. 37.
• Kosecka, Barbara. „Filmowy horror – w pułapce dosłowności”, In: B. Kosecka, A. Piotrowska, W. Kocołowski, Panorama kina najnowszego. 1980-1995. Leksykon, Kraków, Znak, 1997.
• Koszałka, Marcin; Ostaszewski, Jacek. „Efekty specjalne”, w: Encyklopedia kina, red. T. Lubelski, Kraków, Biały Kruk, 2010, s. 282.
• Miczka, Tadeusz. O śmierci na ekranie, Katowice, „Śląsk”, 2013, s. 148.
• Nabokov, Vladimir. Przemiana, w: tegoż, Wykłady o literaturze, tłum. Z. Batko, Warszawa. Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza SA, 2005, s. 348.
• Nietzsche, Friedrich, Tako rzecze Zaratustra, tłum. W. Berent, Kraków, Vis-à-vis Etiuda, 2016, s. 81.
• Pierson, Michele. Special Effects. Still in Search of Wonder, New York, Columbia University Press, 2002, s. 133.
• Pisarek, Jolanta; Francuz, Piotr. Poznawcze i emocjonalne zaangażowanie widza w film fabularny w zależności od typu bohatera, w: Psychologiczne aspekty komunikacji audiowizualnej, red. P. Francuz, Lublin, Towarzystwo Naukowe KUL, 2007, s. 166.
• Pitrus, Andrzej. „Ekrany grozy – widz horroru (w horrorze)”, In: Wiek ekranów. Przestrzenie kultury widzenia, red. A. Gwóźdź, P. Zawojski, Kraków, Rabid, 2002.
• Pitrus, Andrzej. „Obrazy przemocy czy przemoc obrazów”, In: Przemoc ikoniczna czy „Nowa widzialność”?, red. E. Wilk, Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2001 s. 99.
• Pitrus, Andrzej. Gore, seks, ciało, psychoanaliza. Pułapka interpretacyjna, Siedlce Oficyna Wydawnicza „Er”, 1992.
• Platon, Państwo, tłum. W. Witwicki, Kęty, „Antyk”, 2003, s. 141.
• Rickitt, Richard. Special Effects. The History and Technique, New York Billboard Books, 2007, s. 212.
• Skowronek, Bogusław. „Kategoria curiosité jako podstawa rozwoju sztuki filmowej”, In: Świat kuriozów, Świat kuriozów. Od zadziwienia do fascynacji, red. K. Łeńska-Bąk, Opole, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2016.
• Sontag, Susan. Choroba jako metafora. AIDS i jego metafory, tłum. J. Anders, Kraków. Wydawnictwo Karakter, 2016, s. 121.
• V. Nabokov, dz. cyt., s. 360.
• Wittgenstein, Ludwig, Tractatus logico-philosophicus, tłum. B. Wolniewicz, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 64.