Obce fonosfery. Dźwiękowe krajobrazy pozaziemskich planet w kinie science fiction

• Autorzy: Topolski Jan

Warianty tytułu

EN

Alien Soundscapes: Extraterrestial Phonospheres in Science-Fiction Films

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Krajobraz w filmie oddawany jest nie tylko w obrazie, ale i w dźwięku. Autor ukazał jego kreację na przykładzie dziesięciu filmów science fiction, zrealizowanych na przestrzeni blisko 70 lat, pokazujących pozaziemskie planety. W opisie ich fonosfery wykorzystał teorię pejzażu dźwiękowego R. Murraya Schafera oraz analizę audio-wizualną Michela Chiona. W pionierskich filmach z przełomu lat 50. i 60. użycie eksperymentalnych efektów elektroakustycznych zamazuje rozróżnienie między dźwiękiem a muzyką i jest jednym z elementów wywołujących wrażenie niesamowitości. W środkowej części artykułu autor porównał adaptacje dwóch kanonicznych utworów gatunku – Solaris Stanisława Lema i Diuny Franka Herberta – które wprowadzają kontrastujące planety. Zestawienie to pokazało, jak żywioły przekładają się na dźwięki i jaką funkcję owe dźwięki mogą pełnić. W ostatnim rozdziale zostały opisane dwa seriale będące najnowszymi odsłonami fantastycznych sag: Star Trek i Gwiezdnych wojen. W pierwszym powraca wątek żyjącej planety, a w drugim toniki dźwiękowej opartej na materiale.

EN

In cinema, the landscape is reflected not only in the image, but in the sound as well. The article discusses the creation of the latter based on ten science-fiction films, dating from a period of nearly 70 years, that show extraterrestrial planets. Their soundscapes are described in terms of R. Murray Schafer’s theory and Michel Chion’s audio-visual analysis. In pioneering titles from the late 1950s and early 1960s, the use of experimental electro-acoustic effects blurs the distinction between sound and music, creating an impression of the uncanny. In the middle part of the article, adaptations of two canonical texts of the genre are compared – Stanisław Lem’s Solaris and Frank Herbert’s Dune – which introduce contrasting planets. Thanks to the juxtaposition, it turns out how their elements translate into sounds and what function these sounds can take. The last section describes two series that are the latest spin-offs of the fantastic sagas: Star Trek and Star Wars. In the first, the motif of a living planet returns, and in the second, the material-based keynote sound.

Słowa kluczowe

PL

pejzaż dźwiękowy; tonika; muzyka filmowa; muzyka elektroakustyczna; rendering

EN

soundscape; keynote; film music; electronic music; rendering

• Wydawca: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Czasopismo: Kwartalnik Filmowy
• Rocznik: 2023
• Numer: 122 Krajobrazy, panoramy, terytoria
• Strony: 58-84

Twórcy

autor

Topolski Jan

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Bibliografia

• Broszkiewicz, J. (2004). Wielka, większa i największa. Kraków: Zielona Sowa.
• Brzostek, D. (2016). Audiosfera w utworach literackich Stanisława Lema i ich (dźwiękowych) adaptacjach. Audiosfera. Koncepcje – Badania – Praktyki, 4 (2), ss. 1-13.
• Chion, M. (2012). Audio-wizja. Dźwięk i obraz w kinie (tłum. K. Szydłowski). Warszawa – Kraków: Stowarzyszenie Nowe Horyzonty – Korporacja Ha!art.
• Corbin, A. (1998). Village Bells: Sound and Meaning in the Nineteenth-Century French Countryside (tłum. M. Thom). New York: Columbia University Press.
• Desowitz, B. (2022, 11 marca). „Dune”: How the Organic Sounds of the Desert Helped Drive Denis Villeneuve’s Sensory, Sci-Fi Vision. IndieWire.com. www.indiewire.com/2022/03/dune-denis-villeneuves-sound-oscar-interview-1234706083
• Eiselstein, K. (2022, 3 maja). „Dune” as „Fake Documentary Realism”: Ushering in a New Era of Blockbuster Science-Fiction. Spotlight, (3). www.spotlightjournal.org/issue-iii/q0a041x2ohs5q0cioddr2ivztymwhe
• Herbert, F. (1992). Diuna (tłum. M. Marszał). Gdańsk: Phantom Press International.
• Jentsch, E. (2014). O psychologii niesamowitego (tłum. A. Żukrowska). Autoportret, 4 (47). www.autoportret.pl/artykuly/o-psychologii-niesamowitego
• Lem, S. (2012). Solaris. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Lissa, Z. (1964). Estetyka muzyki filmowej. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne.
• Michnik, A. (2023, 26 lutego). Soniczny imperializm i tożsamości audialne. Audiosfera „Andora”. Glissando.pl. https://glissando.pl/artykuly/soniczny-imperializm-i-tozsamosci-audialne-audiosfera-andora
• Pietrow, A. (1996). Eduard Artiemjew: Intierwju. Electroshock.ru. www.electroshock.ru/edward/interview/petrov3/index.html
• Schafer, R. M. (1977). The Tuning of the World. New York: Alfred A. Knopf.
• Shpinitskaya, J. (2019). Deconstructing Andrei Tarkovsky’s Magic Realism: Sound Design and the Category of Irreal. Sens public. https://doi.org/10.7202/1067435ar
• Walden, J. (2022, 2 grudnia). Behind the Gritty Sound of „Andor” – With David Acord. ASoundEffect.com. www.asoundeffect.com/andor-sound