Kiedy z jedną kropką, kiedy z dwiema? O położeniu języka podczas artykulacji niesamodzielnych wariantów samogłosek

• Autorzy: Wojdak Piotr

Warianty tytułu

EN

When with one dot, when with two? On the tongue root position during the articulation of dependent variants of vowels

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Samogłoski artykulacyjnie niesamodzielne o położeniu języka zmienionym w stosunku do samogłosek podstawowych – głównie pod wpływem sąsiedztwa głosek miękkich, ale także niektórych półsamogłosek/glajdów – oznacza się w ramach alfabetu slawistycznego za pomocą jednej lub dwóch kropek. Ta podwójna konwencja nie jest jednak w polskiej fonetyce należycie objaśniana (pewien wyjątek stanowi praca Madelskiej i Witaszek Samborskiej 1998). Również w pracach, w których – w ramach API – nie stosuje się kropkowych diakrytów, niejasno przedstawiane są relacje między typami przesunięć artykulacyjnych polskich samogłosek: podwyższeniem, uprzednieniem i centralizacją. Tymczasem jedna kropka powinna być tłumaczona jako podwyższenie artykulacji przy braku uprzednienia ([ė], [ȯ]), dwie kropki – jako jej uprzednienie (z podwyższeniem jako cechą obojętną: [ä] oraz [ö] są podwyższone, [ü] – nie). Jeżeli uwzględniamy również cofniętą samogłoskę [ë], wówczas dwie kropki muszą być ujmowane szerzej – jako centralizacja (uprzednienie lub cofnięcie).

EN

The vowels articulatively dependent on the tongue root position changed in relation to the basic vowels – mainly due to the nearness to soft speech sounds, but also some semivowels/glides – are marked in the Slavic phonetic alphabet with one or two dots. This double convention is not adequately explained in the Polish phonetics (a certain exception is the work of Madelska and Witaszek-Samborska, 1998). Also in the works in which – as part of the API [the International Phonetic Alphabet] – dot-shaped diacritics are not used, relations between types of articulation shifts of Polish vowels: vowel increasing, vowel breaking and vowel reduction are unclear. Meanwhile, one dot should be translated as an increase in articulation in the absence of vowel breaking ([ė], [ȯ]), two dots – as its vowel breaking (with an increase as an indifferent attribute: [ä] and [ö] are vowel breaking, [ü] – no). If we also include the retracted vowel [ë], then the two dots must be recognized more broadly – as vowel reduction (vowel breaking or retraction).

Słowa kluczowe

PL

fonetyka artykulacyjna; samogłoska; alfabet fonetyczny; alofony pozycyjne i pozycyjno-swobodne położenie języka

EN

articulation phonetics; vowel; phonetic alphabet; positional and positional-free allophones tongue root position

• Wydawca: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Czasopismo: Język Polski
• Rocznik: 2018
• Tom: 98
• Numer: 4
• Strony: 15-27

Twórcy

autor

Wojdak Piotr

• Uniwersytet Szczeciński,

Identyfikatory

DOI

10.31286/JP.98.4.2