Archiwa i pamięć. Z dziejów polskich archiwów

• Autorzy: Waldemar Chorążyczewski

Warianty tytułu

EN

Archives and memory. From the history of Polish archives

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Potrzeba zaspokojenia pamięci jako motyw gromadzenia i przechowywania archiwaliów pojawiła się w Polsce na przełomie XVI i XVII w. Zwłaszcza magnackie rodziny dbały o należytą opiekę nad swoimi archiwami jako wyznacznikiem prestiżu. Zbiegło się to z powszechnym procesem powstawania archiwów centralnych w państwach europejskich, pojawieniem się pierwszych traktatów archiwalnych, a także rewolucją szkolną, w wyniku której przedstawiciele elity społecznej przyzwyczajali się od młodości do codziennej pracy z tekstem. W wieku XVIII archiwa w całej Europie doczekały się zwiększonego zainteresowania świata nauki. W Polsce w jeszcze większym stopniu służyły konstruowaniu pamięci rodowej, prócz tego jednak przydano im walor strażnika pamięci narodowej. Archiwa dostarczały argumentu na rzecz tezy o wieczności i niezmienności najlepszego ze światów, w jakim żyli Polacy u schyłku I Rzeczypospolitej. Stały się symbolem trwałości państwa i polskiego stylu życia, dumą szlachty jako narodu politycznego, innymi słowy skarbnicą pamięci zbiorowej Polaków. Wprzęganie archiwów w służbę sprawy narodowej pogłębiło się w XIX w., kiedy archiwa oficjalne znajdowały się najczęściej w gestii państw zaborczych. Wielkiego znaczenia nabrały archiwa prywatne, gromadzące także liczne archiwalia publiczne. Archiwalia miały strzec tożsamości narodu poprzez przypominanie o jego wielkiej przeszłości. Dzisiaj, gdy archiwa krajowe znajdują się już pod opieką polskiego państwa, sprawą narodową stało się rozciągnięcie tej kurateli na archiwalia rozproszone po świecie. We współczesnym świecie korelacja między archiwami a pamięcią przekształca się, ale nie słabnie. Tworzenie się nowych ponadpaństwowych wspólnot kontynentalnych, w czym przoduje Europa, stawia przed archiwami nowe wyzwania. Oficjalna linia polityczna nakazuje szukać w przeszłości poszczególnych krajów przejawów ponadnarodowej jedności kulturowej w celu budowania europejskiej tożsamości. Dla przeciwników unifikacji kontynentalnej archiwa pozostaną natomiast skarbnicą dowodów na odrębność i wielkość dziejów krajowych, a więc stróżem tożsamości narodowej. W jednym i drugim przypadku, jak zawsze gdy chodzi o zaspokajanie potrzeby pamięci, wykorzystanie archiwów jest instrumentalne. Pojawiło się wreszcie pojęcie pamięci świata. W dłuższej perspektywie to jednak nie potrzeba pamięci, ale zaspokajanie ludzkiej ciekawości, gwarantuje społeczne przyzwolenie dla istnienia archiwów.

EN

The need of satisfying memory as a reason for accumulation and storage of archival materials emerged in Poland at the turn of sixteenth and seventeenth centuries. I particular magnates families were concerned about due a protection of their archives as a prestige determinant. It came together with a common process of emergence of central archives in European countries, appearance of first archival treatises, as well as educational revolution, which resulted in familiarity of social elite with every-day work with text from early age. Eighteenth century brought increased of the science society in the archives in whole Europe. In Poland to even larger extent they were designed for construction of ancestral memory. Apart from the however they were added a virtue of national memory guard. The archives would deliver an argument for thesis of eternity and invariability of the best from among worlds, in which lived Poles in declining years of Polish-Lithuanian Commonwealth. They became a sign of durability of the state and Polish style of life, a period of the nobility as a political nation, in other words a treasure house of collective memory of Poles. Engagement of the archives into a duty of national memory deepened in nineteenth century, when official archives laid most often in hands of invasive countries. A great significance gained private archives, which collected also numerous public archival materials. Archival materials were to guard an identity of the nation, reminding its great past. Today, when domestic archives got under protection of Polish state, a national issue became to extend this tutelage onto archives that are scattered all over the world. In contemporary world the correlation between archives and memory is being reshaped but not weakening. Emergence of new superstate continental communities, where Europe is leading, challenges the archives. Official political agenda requires seeking in the past of particular countries indications of supranational cultural unity in order to build European identity. As for the opponents continental unification the archives will yet remain a treasure house of proofs of distinction and greatness of countries histories, thus a guard of memory, the use of archives is of manipulative character. Finally, there appeared a conception of a world memory. In the long run however, the thing that guarantees public consent to existence of archives is not the need of memory, yet it is a satisfaction of human curiosity.

• Wydawca: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wydawnictwo UMK
• Czasopismo: Archiwa – Kancelarie – Zbiory
• Rocznik: 2005
• Tom: 1
• Strony: s. 13 - 28

Twórcy

autor

Waldemar Chorążyczewski

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu